11.9.3. Deskwamatiw glossit

Döreýşi we sebäbi. Gutarnykly ýüze çykarylmadyk. Deskwamatiw glossit köplenç (glossitis desguamativa, geografiki dil, eksfoliatiw ýa-da üýtgeýän glossit) aşgazan-içege ýollaryň, wege­ta­tiw-endokrin bozulmalaryň, gury agyry (kollagenozlarda) kesellerinde duş gelýär. Deskwamatiw glos­sitiň döremegine belli bir derejede wirusly ýokançlaryň, bedeniň giperergiki ýagdaýy, nesil yzarlaýjy faktorlaryň orun tutmagy çaklanýar. Kesel bir meňzeş duş gelip, köplenç dürli ýaşdaky toparlarda bolýar.

Kliniki alamatlary. Hadysa epiteliýanyň bir näçe milimetr göwrümli agymtyl-çal meýdan­çasynyň bulançaklygynyň ýüze çykmalaryndan başlanýar. Soňra ol pakgarýär we onuň merke­zinden sapak görnüşli emzijekler gopýar, şonlyk bilen ýagty-gülgüne ýa-da tegelek görnüşli gyzyl meýdançany ýalaňaçlaýar, daş töweregindäkilerden saýlanýan, onuň sähelçe galyp duran epitelial bulançak zolagy bellenýär. (11.51 surat). Nemli bardaň gaçan ýeri çalt ulanýar, ol tegelek gyradeň su­dyryny saklaýar, ýöne örtügiň gurap gaçmaklygynyň depginligi peselýär. Epitelianyň gurap ga­çan (deskwamasiýa) meýdançasy dürli görnüşde we ulylykda bolup biler we gyzylymtyl reňklik­däki tegmiltligi bilen özüni tanadýar.

Käbir ýagdaýlarda epitelianyň gurap gaçan (deskwamasiýa) meýdançasy halka ýa-da ýarym hal­­ka görnüşli bolýar. Şol meýdançanyň sebtine açyk-gyzyl nokat görnüşli kömelek şekilli emzi­jekler örän gowy görünýär. Haçanda epiteliýanyň gurap gaçýan (deskwamasiýa) ojagy belli bir göwrüme ýetenden soň, onuň araçäkleri daş töweregindäki nemli barda geçip gidýärler, onuň mer­kezinde bolsa epiteliýanyň gurap gaçandan soň, yzy bilen öňki durkyna gelmegi başlanýar, sapak görnüşli emzijekleriň buýnuzlaşmagynyň kadalaşmagy bellenýär, a beýleki bir buýnuzlaşýan meý­dançada, tersipe, epiteliýanyň gurap gaçmagy başlanýar. Epiteliýanyň gurap gaçma ojagy ýeke­ligine bolup bilýär, ýöne köplenç köpçilikleýin bolýar we elmydama buýnuzlaşma we epiteliýanyň gurap gaçma (deskwamasiýa) hadysasynyň çalşyp durmagy netijesinde olar biri-birleriniň üstine örtül­ýärler. Öňki köne ojagyň düzüminde täzeleri emele gelýärler, şonyň netijesinde epiteliýanyň goran meýdançasynyň görnüşi we diliň reňki elmydama üýtgäp durýar, ol bolsa diliň üstine geog­rafiki kartany ýadyňa salýan görki bolýär. Bu bolsa “geografiki dil”, “göçüp-üýtgeýän glossit” diýip atlandyrylmak üçin esas bolup hyzmat edýar. Epiteliýanyň gopýan ojagynyň sudyrynyň bahym-bahymdan çalşyp durmagy häsiýetlidir, kliniki alamatlary hatda indiki gün seredilip görlende üýt­geýär. Epiteliýanyň gopýan (deskwamasiýa) ojagy diliň arka we gapdal ýüzünde ýerleşip, adatça aşaky ýüzine ýaýramaýar.

Köp näsaglarda, esasan hem çagalarda diliň üýtgeşmeleri hil-hili duýgyrşyň, arz-şikaýatsyz geçýär we ol tötände agyz boşlugy gözden geçirlen wagtynda ýüze çykarylýar. Diňe käbir näsaglar diliniň gowşaýanlygyna, sanjylýanlygyna, (paresteziýa), duýgyrlyga; gyjyndyryjy iýmitlerden bol­ýan agyrylara arz edýär. Näsaglary şeýlede diliň daşky geň görki binjalyk edýär; kançerofobiýa bolmagy mümkin. Emosional stres ýagdaýlary hadysanyň has agyr geçmegine ýardam berip bilýar. Aşgazan-içege ýollary keselleriniň we beýleki ulamlaýyn keselleri esasynda emele gelýän desk­wamatiw glassiti wagtal-wagtal yzygider ýitileşip bilýärler, olar köplenç iç keselleriň ýitileşmesiniň esasynda bolup geçýär. Deskwamatiw glossitiň ýitileşmeginde, diliň epiteliýasynyň nemli barda­sy­nyň gopmagynyň depginligi güýçlenýär.

Deskwamatiw glossit takmynan 50%-ýagdaýlarda, gasynly dil bilen bilelikde duş gelýär. Ke­sel näsaglara binjalyk bermeýan, belli bolmadyk uzak wagta çekýär, kämahal uzak wagtlap ýitipgidýär, soňra täzede şol ýa-da başga ýerde peýda bolýar.

Keseliň anyklanşy. Keseli kesgitlemekde beýlebir kynçylyk döretmeýär, sebäp diýseň onuň kliniki alamatlary örän häsiýetli.

Deskwamatit glossiti şu keseller bilen deňeşdirmek zerurdyr:

• gyzyl ýasy demrew;

• leýkoplakiýa;

• ikilenji mereziýel keseliň örtügi;

• gipowitaminozlardan B₂, B₆, B₁₂;

• allergiki stomatitlerden.

Gistologiki ütgeşmeler epiteliýanyň inçelmegi we deskwamasiýanyň meýdançasynda sapak görnüşli emzijekleriň ýognalmagy, parakeratoz we daştöweregindäki zeperlenen meýdança sebtinde sähelçe epiteliýanyň giperkiratozy bilen häsiýetlenýär. Hususy nemli gatlakda-ýeňiljek çiş we ýellenme bolýar.

Bejerlişi. Arz-şikaýat we binjalyk edýän duýgular bolmadyk ýagdaýlarda bejergi geçirilmeýär. Egerde awuşadýan duýgular, agyrylar peýda bolsa, agzyň saplanmagyny maslahat berilýär, dürli gör­nüşli gyjyndyrmalary ýok etmek, agyz boşlugynyň pähimli arassaçylygyny berjaý etmek ze­rurdyr.