- •Institutynyň talyplary üçin
- •Terapewtik stomatologiýanyň ösüşi we onuň öňünde durýan meseleler
- •Stomatologiýa gullugyny guramak
- •Häzirki zaman stomatologiýa gullugy şu aşakdaky görnüşlerden ybarat:
- •2.1. Stomatologyň otagynyň guralyşyna talaplar we kadalar.
- •Stomatolog lukmanyň otagynda şu aşakdaky enjamlar bolmaly:
- •Terapewtik stomatologiýada aseptika we antiseptika
- •Sterilizasiýa we dezinfeksiýa
- •Amidopirin synagynda Ulanylýan erginiň düzümi şu aşakdakylardan ybarat:
- •Agyz boşlugyndaky synalaryň we dokumalaryň gurluşy we ýerine ýetirýän işleri
- •3.1. Agzyň nemli bardasy
- •3.1.1. Agzyň dürli bölümlerindäki nemli bardanyň gurluşy
- •3.1.2. Agzyň nemli bardasynyň ýerine ýetirýän işleri
- •3.2. Sülekeý mäzleri, sülekeý we agyz boşlugynyň suwuklygy
- •3.2.1. Sülekeý mäzleri
- •3.2.2. Sülekeý we agyz boşlugynyň suwuklygy
- •3.2.3. Sülekeýiň ýerine ýetirýän funksiýalary
- •We ösüp çykyş möhletleri
- •3.3.1. Dişleriň anatomik gurluşy
- •3.3.1.2. Hemişelik dişler
- •3.3.2. Dişiň gaty dokumalarynyň gistologik gurluşy, himiki düzümi we ýerine ýetirýän işleri
- •3.4. Agyz boşlugynyñ mikroflorasy
- •3.5. Agyz boşlugynyñ goraýjy mehanizmleri
- •3.5.1. Mahsus däl goraýyş faktorlar
- •3.5.2. Mahsus goraýyş faktorlar
- •Mahsus goraýyş faktorlar
- •Agyz agzalarynyň ýagdaýlaryny anyklamagyň usullary
- •4.1. Näsagdan sorag-ideg edilişi (subýektiw barlaglar)
- •4.2. Obýektiw barlag usullary
- •4.2.1. Seretmeklik
- •4.2.1.1 Daşky serediliş
- •4.2.1.2. Agyz boşlugyna seretmek.
- •Dişleriň etlerine seretmek
- •Cpitn indeksiniň kesgitlenişi
- •Agyz boşlugynyň gigiýeniki ýagdaýlarynyň kesgitlenişi
- •4.2.1.3. Agyz boşlugynyň içki bölegine seretmek
- •Agzyň nemli bardasynda bolup geçýän patologik hadysalar
- •4.2.1.4. Dişlere seretmeklik
- •4.2.2. Dişleriň perkussiýasy
- •4.2.3. Palpasiýa barlagy
- •4.2.4. Temperatura duýujylygyny anyklamak.
- •4.2.5. Diş dokumalarynyň ýagdaýlarynyň elektrik togunyň kömegi bilen anyklanylyşy
- •4.2.6. Rentgen anyklaýyş usullary
- •Rentgen barlaglaryň usullary:
- •4.2.7. Transillýuminasiýa anyklaýyş usuly
- •4.2.8. Lýuminesent barlag usuly
- •4.2.9. Funksional takyklamalar
- •4.2.10. Funksional barlaglary
- •4.2.11. Laboratoriýa barlag usullary
- •4.3 Stomatologik näsaglarynyň hasaba alnyş kartasy
- •Kariýesden özge zeperlenmeler
- •Kariýesden özge zeperlenmeler.
- •Syrçanyň kemterliligi (gipoplaziýasy)
- •Dişleriň menekliligi (flýuorozy).
- •Syrçanyň artykmaçlygy (giperplaziýasy)
- •Dişler ösüp çykanyndan soňraky döwürlerde ýüze çykýan kariýesden özge zeperlenmeler
- •Pahna şekilli kemtik.
- •Dişleriň gaty dokumalarynyň patologik sürtülmesi
- •Dişleriň eroziýasy
- •Dişleriň gaty dokumalarynyň nekrozy
- •Dişleriň himiki (turşulardan) nekrozy
- •Dişleriň ýiti şikeslenmesi
- •Dişleriň kariýesi
- •6.2. Dişleriň kariýesiniň toparlara bölünişi
- •6.3. Kariýesiň klinikasy
- •6.4. Dişleriň kariýesiniň patologik anatomiýasy
- •6.5. Diş kariýesiniň döreýişiniň nazary ýollary (takyklamalary)
- •Şats we Martiniň helasiýa teoriýasy
- •Kariýesiň döremeginiň häzirki zaman düşündirilişi
- •Surat № 6.6. Kariýesiň döreýşiniň taslamasy.
- •6.6. Diş kariýesiniň bejerlişi
- •Blek boýunça kariýes köwekleriniň klaslara bölünişi
- •I klas kariýes ojaklarynyň şekil aýratynlyklary.
- •III klas kariýes köwekleriniň şekilleri.
- •IV klas kariýes köwekleriniň görnüşleri.
- •V klas kariýes köweginiň taýýarlanyşy.
- •6.6.2. Petikleýji serişdeler
- •6.6.2.1. Wagtlaýyn ulanylýan petikleýjiler.
- •6.6.2.2. Aralaýjylar.
- •6.6.2.3. Hemişelik petikleýjiler
- •Sementleriň oňaýly taraplary:
- •Sementleriň oňaýsyz taraplary:
- •Petikleýjileri gatatmaklyk üçin ulanylýan fotopolimerzatorlar (gatadyjy çyralar) we olaryň ulanylyşy
- •6.6.3. Gaýtadan dikeldiji serişdeler bilen köwekleri doldurmaklygynyň tapgyrlary
- •6.7. Kariýesiň bejergisinde goýberilýän säwlikler we gaýra üzülmeler
- •Dişleriň pulpasy
- •7.1.1. Dişiň pulpasynyň anatomiki, gistologiki gurlyşy we fiziologiki aýratynlygy
- •7.1.2. Diş pulpasynyň gistologiki gurluşy
- •Diş pulpasynyň gistohimiýasy
- •7.1.3. Diş pulpasynyň gan üpjinçiligi.
- •7.1.4. Diş pulpasynyň nerw üpjinçiligi
- •7.1.5.Diş pulpasynyň ýerine ýetirýän işleri.
- •Iýmitlendiriş
- •Iýmitlendiriş işjeňligi
- •7.3. Dişiň pulpit keselleriniň sebäpleri.
- •7.3.1. Döreýiş sebäpleri.
- •7.4. Diş pulpasynyň çişmesiniň geçiş aýratynlygy, morfogenezi, mikrosirkulýator üýtgeşmesi.
- •7.3. Surat. Diş kök akabasynyň esasy arteriolynyň diwarynyň ultrodüzmi.
- •7.5. Diş pulpasynyň çişmesiniň toparlara bölünişi.
- •7.6. Pulpidiň geçiş alamatlary we anyklanyşy.
- •7.6.1.Ýiti ojaklaýyn pulpit.
- •7.6.2.Ýiti ýaýraň pulpit.
- •7.6.3. Üznüksiz fibroz pulpit.
- •7.6.4.Üznüksiz gipertrofiki pulpit.
- •7.6.5. Üznüksiz çüýreme (gangrenoz) pulpit
- •7.6.6. Üznüksiz pulpidiň ýitileşmegi.
- •7.7. Dişleriň pulpit keselleriniň bejerliş usullary
- •Bejerliş usullar
- •7.7.2. Pulpit keselini wital amputasyýa geçiriliş aýratynlygy.
- •7.13. Surat. Wital ekistropasiýa amputasion usuly
- •7.7.3. Hirurgiki usuly.
- •7.7.3.1. Pulpany wital ekstirpasyýa geçirilişi.
- •Pulpit bejerlende wital ekistropasyýa usulynyň geçiriliş tapgyry
- •7.7.3.2. Pulpanyň dewital ekistropasyýa geçirilişi
- •7.7.3.3. Pulpanyň dewital amputasyýa geçirilişi
- •Pulpit kesellerini bejerlende göýberilýän säwlikler we gaýry üzülmeler
- •VIII Bap Periodont dokumanyň çişmesi (infilomkatiýasy)
- •8.1. Periodont dokumanyň anatomiki -fiziologiki aýratynlygy.
- •8.3. Surat. Periodont süýmleriniň keseligine ýerleşişi, diş keseligine keseilende.
- •8.6. Surat. Periodontdaky epitelial galyndylary.
- •Periodontyn işjeňligi.
- •8.2. Periodontitiň sebapleri.
- •8.3. Periodontitiň (döreýşi geip çykyşy, geçiş aýratynlygy) patogenezi
- •8.4. Periodontit keselleriniň toparlara bölünişi.
- •8.5. Periodontit keseliniň geçiş aýratynlygy.
- •8.5.1. Dişiň köküniň depejigindäki ýiti periodontit.
- •8.5.2.Üznüksiz periodontitler
- •8.5.2.1.Üznüksiz fibroz periodontit.
- •8.5.2.2. Üznüksiz granurleýji periodontit
- •8.5.2.3. Üznüksiz granulamatoz periodontit
- •8.18. Surat. Üznüksiz gramulýomtoz periodontit.
- •8.5.2.4. Üznüksiz periodontitiň ýitileşmesi
- •Patomorfologiki üýtgeşmeler.
- •Periodontit kesellerini bejerliş usullary
- •8.6. Periodontitleriň bejerlişi.
- •Dişiň periodontit keselini bejermekligi şu aşakdaky tertiplerde amala aşyrmak ýerlikli hasap edilýär:
- •Ýiti periodontit keselini bejermekligiň aýratynlygy
- •Bir kökli dişiň bejerilişi
- •Köp kökli dişiň ýiti periodontit keselini bejerlişi Näsag ilkinji gezek ýüz tutanda
- •Üznüksiz periodontidiň bejerlişi
- •Bir kökli dişleriň bejerliş aýratynlygy
- •Köp kökli dişleriň bejerliş aýratynlygy
- •Üznüksiz periodontidiň ýitileşmesiniň bejeriliş aýratynlygy.
- •Periodontit keselini bejerlýärkä we bejergiden soňki göýberilýän säwlikler we gaýry üzülmeler.
- •Parodontyň keselleri
- •9.1. Umumy maglumatlar.
- •9.2. Parodont keselleriniň toparlara bölünişi.
- •9.3. Parodontyň gurluşy.
- •9.4. Parodontyň funksiýalary.
- •9.5. Parodont keselleriniň sebäpleri.
- •9.6. Parodont kesellerinde patologoanatomik alamatlar.
- •9.7. Parodont keselleriniň anyklanyş - barlag usullary.
- •9.1. Görkeziji. Parodont keselleriniň dürli görnüşlerinde
- •9.8. Parodont keselleriň geçiş alamatlary
- •9.8.1. Gingiwit
- •9.8.2. Parodont kesellerinde dişetiniň melanoz tegmildi.
- •9.19. Surat Dişetindäki melanoz tegmildiň goýylyk
- •9.8.3. Parodontit.
- •9.8.4. Parodontoz.
- •9.8.5. Parodontoliz (parodontyň beterleşip ereýän idiopatik keselleri).
- •9.8.6. Parodontomalar.
- •9.9. Parodont keselleriniň bejerlişi.
- •9.9.1. Ýerli bejergi.
- •9.9.2. Umumy bejerlişi.
- •9.9.3. Hirurgik bejerliş usuly.
- •9.9.4. Fiziki bejerji usuly.
- •9.9.5. Ortopedik bejerliş usuly.
- •9.10. Parodont keselli näsaglara bejeriş – keseliň öňüni alyş kömeginiň guralşy.
- •Stomatogen ýokanç ojaklary we ojakly – şertlendirlen keseller.
- •Bejerliş aýratynlygy
- •Agyz boşlugynyň nemli bardasynyň keselleri
- •11.1. Agzyň nemli bardasynda keselleriniň görnüşlere bölnüşi
- •Ýokanç keseller:
- •III. Allergiki we zäherli-allergiki keseller:
- •IX. Rakoňýany keseller, howypsyz we howyply çişler:
- •II. Ýokanç keseller:
- •IV. Ekzogen zäherlenmelerde, agzyň nemli bardasynyň üýtgeşmeleri.
- •11.2. Şikesli zeperlenmeler
- •11.2.1. Mehaniki şikeslenme
- •11.2.1.1. Ýiti mehaniki zeperlenme
- •11.2.1.2. Üznüksiz mehaniki zeperlenme
- •11.2.2. Himiki zeperlenme.
- •11.2.3. Fiziki zeperlenilme.
- •11.2.3.1. Galwanizm.
- •11.2.3.2. Şöhle keseli
- •11.2.3.3. Äň-ýüz sebtindäki täze dömmeleriň şöhle bejergisinde agzyň nemli bardasynyň üýtgemeleri.
- •11.2.4. Leýkoplakiýalar
- •Owunjak düwünçejikleri bolan gaty we ýumşak gaňşyrawgyň nemli bardasynyň gipertozy çykaryjy akabanyň giňeldilen nokatly bolan giperplazirlenen sülekeý mäzleri.
- •11.2.5. Paşkowyň ýumşak leýkoplakiýasy
- •11.2.6. Kennonyň ak ýumşak haly
- •11.3. Ýokanç keseller
- •11.3.1. Wirus keseller
- •11.3.1.1. Ýönekeý (adaty) gerpes
- •11.3.1.2. Gurşaýjy gerpes.
- •11.3.1.3. Gerpetiki angina
- •11.3.1.4. Ýiti respirator wirus ýokanç keselleri.
- •11.3.1.5. Agsal keseli
- •11.3.1.6. Agyz boşlugyndaky aids ýokanç keseli.
- •11.3.2. Wensanyň ýaraly – çüýreme stomatiti
- •11.3.3. Mereziýel keseli
- •11.3.4. Inçekesel.
- •11.3.5. Kandidoz (Agyz boşlugyň nemli bardasynyň köpüklemesi)
- •Agyz burçynyň jaýrykly mikotik (hamyrmaýaly) çişmesi.
- •11.4. Allergiýa keselleri.
- •11.4.1. Käbir allergiki keselleriň kliniki alamatlary
- •11.4.1.1. Anafilaktiki şok.
- •11.4.1.2. Kwinkäniň angionewrotik çişgini
- •11.4.1.3. Derman allergiýasy.
- •Kataral we kataral-gemorragik stomatit (heýlit, glossit).
- •11.4.2. Köp görnüşli şypyljaýan eritema
- •11.4.3. Üznüksiz gaýtalanýan aftoz stomatit.
- •11.4.4. Behçetiň (sindromy) alamatlar toplumy.
- •11.4.5. Şegreniň (sindromy) alamatlar toplumy
- •11.6. Gipowitaminozlarda agzyň nemli bardasynyň ütgemeleri.
- •11.7. Käbir ulgamlaýyn kesellerde agzyň nemli bardasynyň ütgeýşi
- •11.7.1. Aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemeleri
- •Agzyň nemli bardasynyň bozulmagy
- •11.7.2. Ýürek-damar kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.3. Içki mäz (endokrin) kesellerde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.5. Gan emele getiriş ulgamynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •Agzyň nemli bardasynyň eroziw – ýaraly zeperlenmegi.
- •11.7.6. Nerw ulgamynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.6.1. Stomalgiýa (glossalgiýa).
- •11.7.6.2. Tagam alyşyň bozulmagy
- •11.7.6.3. Sülekeý çykmagyň bozulmagy
- •11.8. Deri kesellerinde agzyň nemli bardasynyň üýtgeşmeleri
- •11.8.1. Gyzyl ýasy demrew
- •11.8.2. Pakgarçak keseli
- •11.8.3. Pemfigoid
- •11.8.4. Gyzyl gurt keseli
- •11.8.5. Dýuringiň dermatiti
- •11.9. Diliň anomaliýasy we aýratyn keselleri
- •11.9.1. Gasynly dil
- •11.9.2. Gara (saçly) dil
- •11.9.3. Deskwamatiw glossit
- •11.9.4. Rombgörnüşli glossit
- •11.10. Heýlitler
- •11.10.1. Eksfoliýatiw heýlit (tozgalaýan)
- •11.10.2. Glandulýar heýlit
- •11.10.3. Aktiniki we meteorologik heýlitler
- •11.10.4. Allergik gatnaşyk heýlit
- •11.10.5. Atopiki heýlit (adaty däl heýliti)
- •11.10.6. Ekzematoz heýliti
- •11.10.7. Makroheýlit (Melkerson – Rozentalyň alamaty)
- •11.11. Agzyň nemli bardasynyň we dodagyň gyzyl gaýmasynyň howply dömmä getiriji keselleri
- •11.11.1. Howply dömmä getiriji hadysalarynyň toparlara bölünşi
- •11.11.2. Boueniň keseli
- •11.11.3. Rak öň ýany siňňiller
- •11.11.4. Dodagyň gyzyl gaýmasynyň rak öň ýany çäkli giperkeratozy
- •11.11.5. Manganoftiniň rak öň ýany abraziw heýliti
- •11.11.6. Deri siňňili
- •11.11.7. Keratoakantoma.
- •11.11.8. Rak öň ýany keselleriň öňüni alyş çäreleri
- •11.1. Diş ýokundylary
- •Diş daşlaryny aýyrmak
- •Edebiýat sanawy
11.8.4. Gyzyl gurt keseli
Gyzyl gurt keseliniň iki sany görnüşi tapawutlanýar (lupus erythematodes): üznüksiz (diskoid) – gyzyl gurt keseliniň howpsyz kliniki görnüşine degişli we ýiti (ulgamlaýyn)–agyr geçýan görnüşi. Gyzyl gurt keseliniň iki görnüşinde hem dodagyň gyzyl gaýmasy we agzyň nemli bardasy zeperlenip bilýärler. Gyzyl gurt keselinde aýratyn diňe agzyň nemli bardasynyň zeperlenmegi amalyýetde duş gelmeýär, şonyň üçin hem näsaglar stomatolog-lukmana ilkinji bolup örän seýrek ýüz tutýarlar. Kesel köplenç 20-den 40 ýaş aralygynda başlanýar, erkeklere garaňda zananlar köp keseleýär.
Sebäbi we döreýşi. Gyzyl gurt keseliniň sebäbi gutarnykly anyklanmadyk. Häzirki zaman garaýyşda gyzyl gurt keseli birleşdirdi dokumalarynyň (rewmatid) we goraýyş güýçleriniň (autoimmun) kesellerine degişlidir. Keseliň döremegi, dürli görnüşli ýokanç we ýokançdäl faktorlara ýokary duýgurlygynyň bolmagy netijesinde ýüze çykýar diýip hasaplanylýar. Kesel döredip biljek sebäplere; gün şöhlesine, sowyga, üznüksiz ýokanç ojaga bolan allergiýa degişlidir.
Üznüksiz gyzyl gurt. Kliniki alamatlary. Üznüksiz gyzyl gurt adatça ýüzüň derisiniň eritemasy (köplenç burunda, maňlaýda, dulykda-ýaňakda kebelek görnüşde bolýar) bilen gulak ýelkenlerinde, kelläniň saçly ýerinde, dodagyň gyzyl gaýmasynda we bedeniň bepleki açyk ýerlerinde ýüze çykyp başlanýar. Dodagyň gyzyl gaýmasynyň aýratyn öz başyna zeperlenmegi bolup biler. Agzyň nemli bardasy seýrek zeperlenýär. Eritemadan soň onuň ýüzinde giperkeratoz emele gelýär. Zeperlenen ojagyň merkezinde (atrofiýa) çöketlik ýeri dörlýar, ol ýuwaş-ýuwaşdan hemme ojagy eýeleýar we bu ýerde eritema hemde giperkeratoz saklanyp galýar (11.48 surat). Gyzyl gurt keseliniň bu esasy üç sany kliniki alamatlaryndan başgada goşmaça alamatlary bolýar: olardan ýellenme-çişginligi, teleangiektaziýa we tegmillenmek. Gyzyl gurt keseliniň kliniki görnüşinde agzyň nemli bardasynyň we dodagyň gyzyl gaýmasynyň zeperlenmegi bilen awyşamak, agyry bolup iýmit iýlende, gurlenende güýçlenmegi bilen utgaşýar. Dodagyň gyzyl gaýmasynda duş gelýan gyzyl gurt keseliniň 4-sany dürli görnüşleri tapawutlanýar: hakyky-ýönekeý; aýdyň bolmadyk atrofiýa; eroziw-ýaraly; çuňňür.
Gyzyl gurt keselini hakyky-ýönekeý görnüşinde dodagyň gyzyl gaýmasynda süri sudyrly ýeljerme ojagy döreýär, ýada bu hadysa bütin dodagyň gyzyl gaýmasyna ýaýrap eýeläp bilýär. Zeperlenen meýdança giňelen damarlar we aýdyň suwklyk üşmegi (infiltrat) bilen gögimtil-gyzaran reňkde bolýar. Olaryň üsti berk otyran agymtyl-çal reňkli teňňejikler bilen örtülen, ony güýç bilen sypyryp aýyrlanda ganakmak we belli bir derejede agyry ýüze çykýar. Dodagyň gyzyl gaýmasynyň we deriniň zeperlenen merkezinde atrofiýasy bellenýär. Ojagyň daşky çäklerinde görnüşi ak reňkli zolaklar deň bolmadyk epiteliýanyň bulançak meýdançasynda bellenýär. Patogistologik barlagda, keseliň hakyky-ýönekeý görnüşinde epiteliýada parakeratoz, giperkeratoz, akantoz, bazal gatlagyň Wakuol distrofiýasy, kä bir ýerlerde dokumanyň atrofiýasy kesgitlenýär. Nemli bardanyň hususy gatlagynda ýaraň çişginli infiltrat, limfa we ganaýlanşyk damarlaryň giňelmegi, kollagen süýmleriň dargamagy ýüze çykarylýar.
Gyzyl gurt keseliniň aýdyň bolmadyk atrofiýa görnişi, dodagyň gyzyl gaýmasynda ýaýraň durgynly gyzarmanyň ýüze çykmagy bilen häsiýetlenýär. Onuň üsti giper we parakeratoz teňňejikleri bilen örtilen bolýar, ol ýönekeý görnüşe garaňda ýeňillik bilen sypyrylýar.
Gyzyl gurt keseliniň Eroziw – ýaraly görnüşinde dodagyň gyzyl gaýmasynda aýdyň çişme, ýagty-gyzyl reňkli ojak, ýellenme, ganjymak-iriňli kesmek bilen örtülen ýaralar we jaýryklar ýüze çykarylýar. Näsaglary güýçli awyşamak, agyry we gijilewik binjalyk edýär. Zeperlenen ojak bitenden soň onuň ýerne atrofiki bertik galýar.
Gyzyl gurt keseliniň çuňňür görnişinde dodakda Kapoşa – Irgangyň zeperlenmesi seýrek duşýar. Zeperlenen ojak düwinjik görnüşde gyzyl gaýmanyň deňinden ýokaryk çykyp durýar. onuň üsti ýaraly we giperkeratoz. Dodagyň gyzyl gurt keseli seýrek bolmadyk ýagdaýlarda, ikilenji glandulýar heýlit bilen beterleşýär.
Gyzyl gurt keselinde agzyň nemli bardasy dodagyň gyzyl gaýmasyna seredeňde, ýygy-ýygydan zeperlenýär. Hadysa dulugyň, dodagyň nemli bardasynda, dişleriň galtaşýan çyzygynda, dilde, kentlewkde we beýleki ýerlerinde ýerleşýär.
Agzyň nemli bardasynda gyzyl gurt keseliniň şu indiki görnüşleri tapawutlanýar: hakyky-ýönekeý; suwjaryp; eroziw-ýaraly. Hakyky-ýöneleý görnüşi-gurnykly gyzaran ojagyň infiltrasiýasy we giperkeratozy bilen häsiýetlenýär. Zeperlenen ojagyň merkezi atrofirlenen, daşky çaklerinde bolsa – ak zolak görnüşli giperkeratoz bolýar.
Şikesleýji faktor bolan ýagdaýynda suwjaryp-gyzarýan görnüşi diýseň çalt eroziw-ýaraly görnüşine geçýär, onuň zeperlenen ojagynyň merkezinde agyryly eroziýa ýada ýara ýüze çykýar. Ýaranyň daş töwereginde dikligine gidýän ak zolaklar görinýär. Ojagyň çäklerinde giperkeratoz hadysasy güýçlenýär we käbir ýagdaýlarda giperkeratoz böwedi emele gelýär. Gyzyl gurt keseliniň ojagy bitenden soň, düzgün bolşy ýaly onuň ýerine bertik we atrofiýa galýar.
Üznüksiz gyzyl gurt keseliniň geçişi, ýaz-tomus döwürlerinde ýitileşmegi bilen, uzak wagtlaýyn (ýyl-onýyllap) bolýar. Dodagyň gyzyl gaýmasynda duşýan eroziw-ýaraly görnüşi howyply dömmä geçip bilýär, şonuň üçin hem bu görnüşi howyply dömmäniň öňýany fakultatiw keseline degişli edilýär.
Patologik anatomiýasy. Üznüksiz gyzyl gurt keselinde zeperlenmäniň gistologiki alamatlary agzyň nemli bardasynda we dodakda parakeratozyň, giperkeratozyň, akantozyň we atrofiýanyň bolmaklary bilen häsiýetlenýär. Epiteliýanyň bazal gatlagyndaky öýjikleriň wakuol degenerasiýasy – ütgemegi we infiltratdaky öýjikleriň stromadan epiteliýa geçmegi netijesinde bazal gatlagynyň ütgänligi ýüze çykarylýar. Nemli bardanyň hususy gatlagynda giň göwrimli plazmoöýjikli – limfoid infiltraty, owynjak damarlaryň giňemegi we ganyň durgynlyk hadysasy bolýar. Kollagen süýümleriň dargamagy esasan epiteliýanyň aşagynda we gan aýlanýan ownyk damarjyklaryň töwereginde bolýar. Eroziw-ýaraly görnüşinde epiteliýanyň bozulmagy, ýellenme we çişme ýüze çykýar.
Anyklanşy. Egerde gyzyl gurt keseliniň zeperlenen ojagy şol bir wagytda deridede bolsa, onda kynçylyk döretmeýär. Agzyň nemli bardasynyň we dodagyň gyzyl gaýmasynyň aýratyn zeperlenmeginde kesel anyklamak kyn bolýar, şonyň üçin hem kliniki barlaglar bilen birhatarda goşmaça barlag usullary (gistologik, lýuminessent anyklanyş usuly we göni RIF) ulanylýar. Wudyň şöhleli barlagynda gyzyl gurt keselinde giperkeratoz hadysa dodagyň gyzyl gaýmasynda ýerleşýär, ol ak-gar görnüşli öwüşginlik berýär, agzyň nemli bardasynda – ak bulançak öwüşginlik nokat we zolak görnüşe bolýar.
Deňeşdirlip anyklanyş usuly. Üznüksiz gyzyl gurt keselini, gyzyl ýasy demrewden we leýkoplakiýadan tapawutlandyrmak gerekdir. Hadysa dodagyň gyzyl gaýmasynda ýerleşende ony aktiniki heýlit we howyply dömmäniň Manganottiň heýlit bilen deňeşdirilýär.
Bejerliş usuly. Üznüksiz gyzyl gurt keseliniň bejerlişi üznüksiz ýokanç ojaklary ýüze çykarmak ýök etmek, şeýle hem ulgamlaýyn zeperlenmäni kesgitlemek üçin gowy durs-barlag geçirmekden başlanýar. Dermanly bejermegi hinolin hatardaky dermanlary (plakwenil, delagil) ulanmak bilen geçirilýär. Şol bir wagytda uly bolmadyk möçberde kortikosteroid dermanlar bellenýär: prednizolon (10-15 mg), triamsinolon (8-12 mg) we deksametazon (1.5-2.0 mg). witaminleriň toplumy giňden ulanylýar: B2, B12, nikotin we askorbin turşulary. Ýiti çişme hadysa öçip 1-2 gün geçen soň zeperlenen ojagyň içine hingamin derman suwklygy goýbermeklik ulanylýar. Ýerli bejergi üçin kortikosteroid çalgy ýaglary ulanylýar (“Flusinar”, “Sinalar”, prednizolon we ş.m.). Eroziw-ýaraly görnüşi bejerlende, düzüminde antibiotikleri we mikroblara garşy beýleki dermanlary saklaýan kortikosteroid çalgy ýaglary (“Oksikort”, “Sokakopten” we başglar).
Ýiti gyzyl gurt keseli. Ulgamly agyz keselleriň biridir. Onuň üçin bedeniň ýokary gyzgynlygynyň, bogunlarda agyrynyň bolmagy, içki synalaryň zeperlenmegi (poliserozit, endokardit, glomerulonefrit, poliartrit, aşgazan–içege ýollarynyň zeperlenmegi we başgalar) bilen häsiýetlenýär. Ganda – leýkopeniýa, anemiýa, eritositleriň çökmeginiň tizligi (EÇT) ýokarlanýar. Ýiti gyzyl gurt keselinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi näsaglaryň 2/3-de diýen ýaly ýüze çykarylýar. Kentlewgiň, dişetiniň, dulygyň nemli bardalarynda gyzarma, ýellenen menekler emele gelýär. Dürli ölçegli içi ganly pakgaryklar ýarylyp eroziýa geçýärler, olaryň üsti fibrinoz kesmek bilen örtilen bolýar. Deride menek, gyzarma, kä ýagdaýlarda ýellenme we pakgaryklar ýüze çykýar.
Keseliň bu görnüşi onuň beterleşmegi bilen ýuwaş-ýuwaşdan hadysanyň dürli içki synalara we dokumalara geçmegi bilen häsiýetlenýär.
Anyklanyş usuly. Deri zeperlenmegini we içki synalaryň ýagdaýlaryny ýüze çykarmak, şeýle hem ganyň we süňk ýüliginde “gyzyl gurt keseliniň öýjigi” tapylmagy esasynda geçirilýär. Köp sanly näsaglarda ikilenji immun ýetmezçiligi hem kesgitlenýär.
Bejerlişi. Ýiti gyzyl gurt keselli näsaglary näçe mümkin boldygyça ir wagyt, hökmany suratda hassahana şertinde başlanmalydyr. Doly bejerlişi uzak wagtlaýyn we arakesmesiz bolmalydyr. Başlangyç döwürde glýukokortikoid dermanlary köp mukdarda bellenip berilýär.