- •Institutynyň talyplary üçin
- •Terapewtik stomatologiýanyň ösüşi we onuň öňünde durýan meseleler
- •Stomatologiýa gullugyny guramak
- •Häzirki zaman stomatologiýa gullugy şu aşakdaky görnüşlerden ybarat:
- •2.1. Stomatologyň otagynyň guralyşyna talaplar we kadalar.
- •Stomatolog lukmanyň otagynda şu aşakdaky enjamlar bolmaly:
- •Terapewtik stomatologiýada aseptika we antiseptika
- •Sterilizasiýa we dezinfeksiýa
- •Amidopirin synagynda Ulanylýan erginiň düzümi şu aşakdakylardan ybarat:
- •Agyz boşlugyndaky synalaryň we dokumalaryň gurluşy we ýerine ýetirýän işleri
- •3.1. Agzyň nemli bardasy
- •3.1.1. Agzyň dürli bölümlerindäki nemli bardanyň gurluşy
- •3.1.2. Agzyň nemli bardasynyň ýerine ýetirýän işleri
- •3.2. Sülekeý mäzleri, sülekeý we agyz boşlugynyň suwuklygy
- •3.2.1. Sülekeý mäzleri
- •3.2.2. Sülekeý we agyz boşlugynyň suwuklygy
- •3.2.3. Sülekeýiň ýerine ýetirýän funksiýalary
- •We ösüp çykyş möhletleri
- •3.3.1. Dişleriň anatomik gurluşy
- •3.3.1.2. Hemişelik dişler
- •3.3.2. Dişiň gaty dokumalarynyň gistologik gurluşy, himiki düzümi we ýerine ýetirýän işleri
- •3.4. Agyz boşlugynyñ mikroflorasy
- •3.5. Agyz boşlugynyñ goraýjy mehanizmleri
- •3.5.1. Mahsus däl goraýyş faktorlar
- •3.5.2. Mahsus goraýyş faktorlar
- •Mahsus goraýyş faktorlar
- •Agyz agzalarynyň ýagdaýlaryny anyklamagyň usullary
- •4.1. Näsagdan sorag-ideg edilişi (subýektiw barlaglar)
- •4.2. Obýektiw barlag usullary
- •4.2.1. Seretmeklik
- •4.2.1.1 Daşky serediliş
- •4.2.1.2. Agyz boşlugyna seretmek.
- •Dişleriň etlerine seretmek
- •Cpitn indeksiniň kesgitlenişi
- •Agyz boşlugynyň gigiýeniki ýagdaýlarynyň kesgitlenişi
- •4.2.1.3. Agyz boşlugynyň içki bölegine seretmek
- •Agzyň nemli bardasynda bolup geçýän patologik hadysalar
- •4.2.1.4. Dişlere seretmeklik
- •4.2.2. Dişleriň perkussiýasy
- •4.2.3. Palpasiýa barlagy
- •4.2.4. Temperatura duýujylygyny anyklamak.
- •4.2.5. Diş dokumalarynyň ýagdaýlarynyň elektrik togunyň kömegi bilen anyklanylyşy
- •4.2.6. Rentgen anyklaýyş usullary
- •Rentgen barlaglaryň usullary:
- •4.2.7. Transillýuminasiýa anyklaýyş usuly
- •4.2.8. Lýuminesent barlag usuly
- •4.2.9. Funksional takyklamalar
- •4.2.10. Funksional barlaglary
- •4.2.11. Laboratoriýa barlag usullary
- •4.3 Stomatologik näsaglarynyň hasaba alnyş kartasy
- •Kariýesden özge zeperlenmeler
- •Kariýesden özge zeperlenmeler.
- •Syrçanyň kemterliligi (gipoplaziýasy)
- •Dişleriň menekliligi (flýuorozy).
- •Syrçanyň artykmaçlygy (giperplaziýasy)
- •Dişler ösüp çykanyndan soňraky döwürlerde ýüze çykýan kariýesden özge zeperlenmeler
- •Pahna şekilli kemtik.
- •Dişleriň gaty dokumalarynyň patologik sürtülmesi
- •Dişleriň eroziýasy
- •Dişleriň gaty dokumalarynyň nekrozy
- •Dişleriň himiki (turşulardan) nekrozy
- •Dişleriň ýiti şikeslenmesi
- •Dişleriň kariýesi
- •6.2. Dişleriň kariýesiniň toparlara bölünişi
- •6.3. Kariýesiň klinikasy
- •6.4. Dişleriň kariýesiniň patologik anatomiýasy
- •6.5. Diş kariýesiniň döreýişiniň nazary ýollary (takyklamalary)
- •Şats we Martiniň helasiýa teoriýasy
- •Kariýesiň döremeginiň häzirki zaman düşündirilişi
- •Surat № 6.6. Kariýesiň döreýşiniň taslamasy.
- •6.6. Diş kariýesiniň bejerlişi
- •Blek boýunça kariýes köwekleriniň klaslara bölünişi
- •I klas kariýes ojaklarynyň şekil aýratynlyklary.
- •III klas kariýes köwekleriniň şekilleri.
- •IV klas kariýes köwekleriniň görnüşleri.
- •V klas kariýes köweginiň taýýarlanyşy.
- •6.6.2. Petikleýji serişdeler
- •6.6.2.1. Wagtlaýyn ulanylýan petikleýjiler.
- •6.6.2.2. Aralaýjylar.
- •6.6.2.3. Hemişelik petikleýjiler
- •Sementleriň oňaýly taraplary:
- •Sementleriň oňaýsyz taraplary:
- •Petikleýjileri gatatmaklyk üçin ulanylýan fotopolimerzatorlar (gatadyjy çyralar) we olaryň ulanylyşy
- •6.6.3. Gaýtadan dikeldiji serişdeler bilen köwekleri doldurmaklygynyň tapgyrlary
- •6.7. Kariýesiň bejergisinde goýberilýän säwlikler we gaýra üzülmeler
- •Dişleriň pulpasy
- •7.1.1. Dişiň pulpasynyň anatomiki, gistologiki gurlyşy we fiziologiki aýratynlygy
- •7.1.2. Diş pulpasynyň gistologiki gurluşy
- •Diş pulpasynyň gistohimiýasy
- •7.1.3. Diş pulpasynyň gan üpjinçiligi.
- •7.1.4. Diş pulpasynyň nerw üpjinçiligi
- •7.1.5.Diş pulpasynyň ýerine ýetirýän işleri.
- •Iýmitlendiriş
- •Iýmitlendiriş işjeňligi
- •7.3. Dişiň pulpit keselleriniň sebäpleri.
- •7.3.1. Döreýiş sebäpleri.
- •7.4. Diş pulpasynyň çişmesiniň geçiş aýratynlygy, morfogenezi, mikrosirkulýator üýtgeşmesi.
- •7.3. Surat. Diş kök akabasynyň esasy arteriolynyň diwarynyň ultrodüzmi.
- •7.5. Diş pulpasynyň çişmesiniň toparlara bölünişi.
- •7.6. Pulpidiň geçiş alamatlary we anyklanyşy.
- •7.6.1.Ýiti ojaklaýyn pulpit.
- •7.6.2.Ýiti ýaýraň pulpit.
- •7.6.3. Üznüksiz fibroz pulpit.
- •7.6.4.Üznüksiz gipertrofiki pulpit.
- •7.6.5. Üznüksiz çüýreme (gangrenoz) pulpit
- •7.6.6. Üznüksiz pulpidiň ýitileşmegi.
- •7.7. Dişleriň pulpit keselleriniň bejerliş usullary
- •Bejerliş usullar
- •7.7.2. Pulpit keselini wital amputasyýa geçiriliş aýratynlygy.
- •7.13. Surat. Wital ekistropasiýa amputasion usuly
- •7.7.3. Hirurgiki usuly.
- •7.7.3.1. Pulpany wital ekstirpasyýa geçirilişi.
- •Pulpit bejerlende wital ekistropasyýa usulynyň geçiriliş tapgyry
- •7.7.3.2. Pulpanyň dewital ekistropasyýa geçirilişi
- •7.7.3.3. Pulpanyň dewital amputasyýa geçirilişi
- •Pulpit kesellerini bejerlende göýberilýän säwlikler we gaýry üzülmeler
- •VIII Bap Periodont dokumanyň çişmesi (infilomkatiýasy)
- •8.1. Periodont dokumanyň anatomiki -fiziologiki aýratynlygy.
- •8.3. Surat. Periodont süýmleriniň keseligine ýerleşişi, diş keseligine keseilende.
- •8.6. Surat. Periodontdaky epitelial galyndylary.
- •Periodontyn işjeňligi.
- •8.2. Periodontitiň sebapleri.
- •8.3. Periodontitiň (döreýşi geip çykyşy, geçiş aýratynlygy) patogenezi
- •8.4. Periodontit keselleriniň toparlara bölünişi.
- •8.5. Periodontit keseliniň geçiş aýratynlygy.
- •8.5.1. Dişiň köküniň depejigindäki ýiti periodontit.
- •8.5.2.Üznüksiz periodontitler
- •8.5.2.1.Üznüksiz fibroz periodontit.
- •8.5.2.2. Üznüksiz granurleýji periodontit
- •8.5.2.3. Üznüksiz granulamatoz periodontit
- •8.18. Surat. Üznüksiz gramulýomtoz periodontit.
- •8.5.2.4. Üznüksiz periodontitiň ýitileşmesi
- •Patomorfologiki üýtgeşmeler.
- •Periodontit kesellerini bejerliş usullary
- •8.6. Periodontitleriň bejerlişi.
- •Dişiň periodontit keselini bejermekligi şu aşakdaky tertiplerde amala aşyrmak ýerlikli hasap edilýär:
- •Ýiti periodontit keselini bejermekligiň aýratynlygy
- •Bir kökli dişiň bejerilişi
- •Köp kökli dişiň ýiti periodontit keselini bejerlişi Näsag ilkinji gezek ýüz tutanda
- •Üznüksiz periodontidiň bejerlişi
- •Bir kökli dişleriň bejerliş aýratynlygy
- •Köp kökli dişleriň bejerliş aýratynlygy
- •Üznüksiz periodontidiň ýitileşmesiniň bejeriliş aýratynlygy.
- •Periodontit keselini bejerlýärkä we bejergiden soňki göýberilýän säwlikler we gaýry üzülmeler.
- •Parodontyň keselleri
- •9.1. Umumy maglumatlar.
- •9.2. Parodont keselleriniň toparlara bölünişi.
- •9.3. Parodontyň gurluşy.
- •9.4. Parodontyň funksiýalary.
- •9.5. Parodont keselleriniň sebäpleri.
- •9.6. Parodont kesellerinde patologoanatomik alamatlar.
- •9.7. Parodont keselleriniň anyklanyş - barlag usullary.
- •9.1. Görkeziji. Parodont keselleriniň dürli görnüşlerinde
- •9.8. Parodont keselleriň geçiş alamatlary
- •9.8.1. Gingiwit
- •9.8.2. Parodont kesellerinde dişetiniň melanoz tegmildi.
- •9.19. Surat Dişetindäki melanoz tegmildiň goýylyk
- •9.8.3. Parodontit.
- •9.8.4. Parodontoz.
- •9.8.5. Parodontoliz (parodontyň beterleşip ereýän idiopatik keselleri).
- •9.8.6. Parodontomalar.
- •9.9. Parodont keselleriniň bejerlişi.
- •9.9.1. Ýerli bejergi.
- •9.9.2. Umumy bejerlişi.
- •9.9.3. Hirurgik bejerliş usuly.
- •9.9.4. Fiziki bejerji usuly.
- •9.9.5. Ortopedik bejerliş usuly.
- •9.10. Parodont keselli näsaglara bejeriş – keseliň öňüni alyş kömeginiň guralşy.
- •Stomatogen ýokanç ojaklary we ojakly – şertlendirlen keseller.
- •Bejerliş aýratynlygy
- •Agyz boşlugynyň nemli bardasynyň keselleri
- •11.1. Agzyň nemli bardasynda keselleriniň görnüşlere bölnüşi
- •Ýokanç keseller:
- •III. Allergiki we zäherli-allergiki keseller:
- •IX. Rakoňýany keseller, howypsyz we howyply çişler:
- •II. Ýokanç keseller:
- •IV. Ekzogen zäherlenmelerde, agzyň nemli bardasynyň üýtgeşmeleri.
- •11.2. Şikesli zeperlenmeler
- •11.2.1. Mehaniki şikeslenme
- •11.2.1.1. Ýiti mehaniki zeperlenme
- •11.2.1.2. Üznüksiz mehaniki zeperlenme
- •11.2.2. Himiki zeperlenme.
- •11.2.3. Fiziki zeperlenilme.
- •11.2.3.1. Galwanizm.
- •11.2.3.2. Şöhle keseli
- •11.2.3.3. Äň-ýüz sebtindäki täze dömmeleriň şöhle bejergisinde agzyň nemli bardasynyň üýtgemeleri.
- •11.2.4. Leýkoplakiýalar
- •Owunjak düwünçejikleri bolan gaty we ýumşak gaňşyrawgyň nemli bardasynyň gipertozy çykaryjy akabanyň giňeldilen nokatly bolan giperplazirlenen sülekeý mäzleri.
- •11.2.5. Paşkowyň ýumşak leýkoplakiýasy
- •11.2.6. Kennonyň ak ýumşak haly
- •11.3. Ýokanç keseller
- •11.3.1. Wirus keseller
- •11.3.1.1. Ýönekeý (adaty) gerpes
- •11.3.1.2. Gurşaýjy gerpes.
- •11.3.1.3. Gerpetiki angina
- •11.3.1.4. Ýiti respirator wirus ýokanç keselleri.
- •11.3.1.5. Agsal keseli
- •11.3.1.6. Agyz boşlugyndaky aids ýokanç keseli.
- •11.3.2. Wensanyň ýaraly – çüýreme stomatiti
- •11.3.3. Mereziýel keseli
- •11.3.4. Inçekesel.
- •11.3.5. Kandidoz (Agyz boşlugyň nemli bardasynyň köpüklemesi)
- •Agyz burçynyň jaýrykly mikotik (hamyrmaýaly) çişmesi.
- •11.4. Allergiýa keselleri.
- •11.4.1. Käbir allergiki keselleriň kliniki alamatlary
- •11.4.1.1. Anafilaktiki şok.
- •11.4.1.2. Kwinkäniň angionewrotik çişgini
- •11.4.1.3. Derman allergiýasy.
- •Kataral we kataral-gemorragik stomatit (heýlit, glossit).
- •11.4.2. Köp görnüşli şypyljaýan eritema
- •11.4.3. Üznüksiz gaýtalanýan aftoz stomatit.
- •11.4.4. Behçetiň (sindromy) alamatlar toplumy.
- •11.4.5. Şegreniň (sindromy) alamatlar toplumy
- •11.6. Gipowitaminozlarda agzyň nemli bardasynyň ütgemeleri.
- •11.7. Käbir ulgamlaýyn kesellerde agzyň nemli bardasynyň ütgeýşi
- •11.7.1. Aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemeleri
- •Agzyň nemli bardasynyň bozulmagy
- •11.7.2. Ýürek-damar kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.3. Içki mäz (endokrin) kesellerde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.5. Gan emele getiriş ulgamynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •Agzyň nemli bardasynyň eroziw – ýaraly zeperlenmegi.
- •11.7.6. Nerw ulgamynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.6.1. Stomalgiýa (glossalgiýa).
- •11.7.6.2. Tagam alyşyň bozulmagy
- •11.7.6.3. Sülekeý çykmagyň bozulmagy
- •11.8. Deri kesellerinde agzyň nemli bardasynyň üýtgeşmeleri
- •11.8.1. Gyzyl ýasy demrew
- •11.8.2. Pakgarçak keseli
- •11.8.3. Pemfigoid
- •11.8.4. Gyzyl gurt keseli
- •11.8.5. Dýuringiň dermatiti
- •11.9. Diliň anomaliýasy we aýratyn keselleri
- •11.9.1. Gasynly dil
- •11.9.2. Gara (saçly) dil
- •11.9.3. Deskwamatiw glossit
- •11.9.4. Rombgörnüşli glossit
- •11.10. Heýlitler
- •11.10.1. Eksfoliýatiw heýlit (tozgalaýan)
- •11.10.2. Glandulýar heýlit
- •11.10.3. Aktiniki we meteorologik heýlitler
- •11.10.4. Allergik gatnaşyk heýlit
- •11.10.5. Atopiki heýlit (adaty däl heýliti)
- •11.10.6. Ekzematoz heýliti
- •11.10.7. Makroheýlit (Melkerson – Rozentalyň alamaty)
- •11.11. Agzyň nemli bardasynyň we dodagyň gyzyl gaýmasynyň howply dömmä getiriji keselleri
- •11.11.1. Howply dömmä getiriji hadysalarynyň toparlara bölünşi
- •11.11.2. Boueniň keseli
- •11.11.3. Rak öň ýany siňňiller
- •11.11.4. Dodagyň gyzyl gaýmasynyň rak öň ýany çäkli giperkeratozy
- •11.11.5. Manganoftiniň rak öň ýany abraziw heýliti
- •11.11.6. Deri siňňili
- •11.11.7. Keratoakantoma.
- •11.11.8. Rak öň ýany keselleriň öňüni alyş çäreleri
- •11.1. Diş ýokundylary
- •Diş daşlaryny aýyrmak
- •Edebiýat sanawy
3.2.2. Sülekeý we agyz boşlugynyň suwuklygy
Sülekeý (saliva) agyz boşlygyna bölinip çykarylýan sülekeý mäzleriniň nemidir. Daşynda çykaryş akabajyklaryndan alynýan sülekeýi we garyşykly sülekeýi ýa-da agyz sywuklygyny tapawutlandyrýarlar. Agyz suwuklygynda sekretden başga mikroorganizimler we olaryň ýaşaýyş iýmitleri, gopan epiteliý, diş etiniň bagjygynyň epiteliýasynyň üsti bilen agyz boşlugyna barýan sülekeýde mikroblar, (leýkositleri) saklanýar. Bu bolsa, olaryň tapawudy bolup durýar. Mundan başga-da agyz suwuklygynda iýmitiň galyndylary bolup bilýär.
Bir gije-gündiziň dowamynda uly adamda 1500 ml. sülekeý bölünip çykýar. Emma sekresiýanyň tizligi deň däldir we ol şu zatlara bagly bolup durýar: adamyň ýaşy 55-60 ýaşdan soň sülekeý bölip çykarmasy haýallaýar, nerw we iýmit gyjyndyrmasyna bagly bolýar. Uky wagtynda sülekeý az bölünýär (0.05 ml/min), oýa ýagdaýda 0.5 ml/min. çenli, gyjyndyryp hyjywlandyrlanda bolsa 2,0-2.5 ml/min. çenli bölünip çykýar. Sülekeý bölünip çykarylmasynyň tizligi dişleriň kariýesiniň şikes ýetirmegi bilen baglydyr, ýagny sülekeý näçe köp bölünip çyksa, şonça-da dişler kariýes keseli bilen az şikeslenýär.
Stomatologlar üçin agyz suwuklygy has uly gyzyklanma döredýär, sebäbi agyz suwuklygy agyz boşlugynyň synalaryny we dokumalaryny mydama özinde saklaýan gurşaw bolup durýar.
Sülekeý we agyz suwuklygy bir şepbeşiklige, içki sürtilmä ýa-da akyma garşylyga eýedirler. Şepbesiklik üýtgäp durýan beýiklik bolup, sülekeýiň saklanşyna görä ýuwaş-ýuwaşdan peselýär.
Sülekeý bufer sygymyna eýedir, ýagny ol turşulyklary, aşgarlary güýçden düşürlip, zyýansyzlandyryp bilýär, ol bikarbonat, fosfat we belok ulgamlary tarapyndan kesgitlenýär. Sülekeýiň bufer sygymy käbir faktorlaryň täsiri astynda üýtgäp durýar. Mysal üçin, uzak wagtyň dowamynda uglewod berhizi tutulanda sülekeýiň bufer sygymy peselýär, ýokary belokly berhis tutulanda, bolsa ýokarlanýar. Nahar wagtynda ýygnalan sülekeý, iýmit kabul etmegiň aralygynda bölünip çykýan sülekeýe garanda, has ýokary bufer sygymyna eýedir. Köpsanly edebiýatlaryň maglumatlaryna görä, sülekeýiň ýokary bufer sygymy bar bolan adamlaryň dişleri kariýes keseli bilen az şikeslenýär.
Sülekeýiň wodorod ionlarynyň (pH) konsentrasiýasy agyz suwuklygyndaky turşulyklaryň barlygy bilen kesgitlenýär. Bu soragyň uly taryhy bar, sebäbi sülekeýdäki wodorod ionlarynyň öwrenilmesi 100 ýyl mundan öň başlanypdy.
Dişleriň kariýes bilen şikeslenmesini sülekeýdäki wodorod ionlarynyň sanynyň juda artmagy bilen baglanyşdyrýarlar (Miller,1884). Dürli görnüşdäki kariýesli adamlaryň agyz suwuklyklarynyň pH-babatda geçirilen barlaglara laýyklykda, olaryň arasynda gös-göni baglanyşygyň ýokdugy kesgitlenildi. Diňe göwreli aýallarda we şöhle bejergisine sezewar bolan adamlaryň agyz suwuklygynyň pH-ynyň biraz ýokarlanýanlygy anyklandy.
Köpsanly barlaglaryň maglumatlaryna görä, sülekeýiň pH-y kadada 6,5-6,9 aralykda üýtgäp durýar we her adam üçin mydamalykdyr.Gündiz we gijäniň dowamynda pH-nyň az-kem ütgäp durmasy (gijeki wagtda peselmesi), iýmit kabul etmekden soň onuň aşak düşmesi anyklanyldy. Esasanda uglewodlary kabul etmekden soň pH-yň peselýändigini bellemek zerur, şeýle ýagdaý 30 minut we ondan-da köpräk wagt dowam edip bilýär.
Sülekeýiň we agyz suwuklygynyň düzümi. Sülekeý 99,0-99,4% suwdan we onda erän 1,0-0,6% organiki, mineral maddalardan ybarat. Sülekeýde organiki däl komponentlerden kalsiý duzlary, fosfatlar, kaliý we natriý birleşmeleri, hloridler, bikarbonatlar, ftoridler, rodanidler we başgalar bar.
Sülekeýde bar bolan kalsiý (1,2mmol) gan suwuklygyna garaňda pesräk. Kalsiýniň uly bölegi fosfatlar bilen baglydyr. Agyz suwuklygynda gidroksilapatitiň güýçli eremegi, onuň pH-nyň pese düşmeginde ep-esli köpelýänligi aýratyn ünsüňi çekýär. W.K. Leontýewiň görkezişi ýaly, agyz suwuklygynyň pH-yň 6,8 ýagdaýynda ol kalsiý bilen aşa doýgun bolsa, onda pH-yň 6,0 ýagdaýynda agyz suwuklygy üçin kalsiý gytçylygy, ýetmezçiligi döredýär. Diýmek, pH-yň az-kem üýtgäp durmasy diş syrçasynyň dinamiki deňagramlylygyny saklamaklyga işjeň täsir edip bilýär.
Fosfor sülekeýde (3,2mmol/l) ganyň suwuklygyna garaňda 2 esse köpdür. Iýmit kabul edilende ýygnalan sülekeýde fosfor has köp bolýar.
Agyz suwuklygynda beýleki elementler bilen bilelikde ftory hem ýüze çykarýarlar. Käbir alymlar onuň mukdarynyň üýtgewsizdigini aýdyp geçdiler. Emma karies bilen köpşikesli dişleri bar bolan adamlaryň agyz suwuklygynda ftoruň ep-esli az bolýandygy barada hem pikirler bar.
Agyz suwuklygynyň organiki komponentleri köpsanlydyr. Onda proteinler, uglewodlar, erkin aminoturşulyklar, fermentler, witaminler we başga-da köp-köp maddalar bar. Belok- esasy organiki madda bolup durýar. Elektroforez usuly arkaly 17 belok fraksiýasy tapawutlandyryldy. Olar amilazany, geksozaminleri we beýleki komponentleri saklaýarlar. Sülekeý mäzlerinde fermentler, glikoproteinler, musin toplanýar. Olaryň agyz boşlugynyň dokumalarynyň kadaly ýagdaýyny saklamakda örän uly ähmiýeti bardyr.
Sülekeýdäki organiki maddalar gelip çykyşy boýunça iki topara bölünýär: ganyň suwuklygyndan sülekeýe baryp durýan (aminoturşulyklar, moçewina) we mäzler arkaly ýygnanýan (amilaza, glikoproteidler, musin, A klasyň immunoglobulinleri we beýl.)
Garyşyk sülekeýdäki fermentler 5 esasy topardan durýar: karboangidrazalar, esterazalar, proteolitiki fermentler, geçiriş fermentler we garyşyk topar. Häzirki döwürde agyz suwuklygynda 50-den gowrak ferment ýüze çykaryldy. Gelip çykyşy boýunça fermentler üç topara bölünýär: 1) sülekeý mäziniň parenhimasy tarapyndan bölünip çykýan; 2) bakteriýalaryň fermentatiw işjeňligi dowamynda (hadysasynde) döreýän; 3) agyz boşlugynda leýkositleriň dargamagy netijesinde döreýänler.
Sülekeýiň fermentlerinden ilki bilen L-amilazany belläp geçmelidir. Ol agyz boşlugynda uglewodlary kem-käsleýin gidrolizleýär, olary dekstranalara, maltoza we başg. öwürýär. Sülekeýde fosfatazalar, lipazalar, lizosim, gialuronidaza, kallikrein, kallikrein puisintli peptidaza, RNK-aza, DNK-aza we beýlekiler bar.
Fosfatazalar (turşy we aşgar) fosfor-kalsiý çalşygyna gatnaşýarlar, olar fosfor turşulygynyň birleşmelerinden organiki däl fosfaty bölüp aýyrýar. Şunuň bilen birlikde süňkleriň we dişleriň minerallaşmasyny şertlendirýär. Gialuronidaza we kallikrein dokumalaryň, şol sanda hem diş syrçasynyň geçirijiligini üýtgedýän fermentler bolup durýar. Şeýlelik bilen, olar agzyň nemli bardasynyň we dişiň gaty dokumalarynyň kadaly gomeostazyny saklamakda aýratyn orny eýeleýärler.
Agyz suwuklygynda has wajyp fermentatiw hadysalar uglewod fermentasiýasy bilen bagly. Olar mikrofloranyň mukdar we hil taýdaky düzümi tarapyndan we agyz boşlugynyň leýkositler, epitelial öýjükler ýaly öýjük elementleri tarapyndan şertlenendir.
Agyz suwlugy diş syrçasyna kalsiniň, fosforyň we beýleki mineral elemenleriň diş syrçasyna düşirji esasy çeşme hökmünde diş syrçasynyň fiziki we himiki alamatlaryna täsir edýär. Agyz suwuklygynyň mukdarynyň we hiliniň üýtgemegi dişlerde kariýesiň döremegine we ösmegine getirýär.