Agzyň nemli bardasynyň bozulmagy

Aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde ýüze çykýan agzyň nemli bardasynyň zeperlen­meleri göniden-göni gan üpjinçiliginiň bozulmagy netijesinde bolýar. Gaýtalanýan aftoz stomatitiniň aş­gazan-içege ýollarynyň keselleri bilen baglanşyklydygy bellidir. Aşgazan-içege keselli näsaglaryň 50% golaýy gaýtalanýan aftoz stomatitiniň dürli agyrlyk derejesi bilen ejir çekýärler.

Sülekeý bölünip çykmagynyň bozulmagy. Sülekeýiň köp (gipersaliwasiýa) ýada az (giposa­liwasiýa) bölünip çykmagy ýüze çykyp biler. Aşgazanyň we onikibarmak içegäniň ýaraly keselinde, kiçi sülekeý mäzlerinde morfologik we funksional ütgemeleriň bolýanlygyny bir näçe alym ýazar­manlar ylmy barlaglarda subut etdiler. Aşgazanyň ýaraly keseliniň başlangyç döeründe şeýlede onuň gaýraüzülmelerinde sülekeý köp bölünip çykmagy, ondan soňra az bölünip çykmagy bellen­ýär. Näsaglar agzynyň guraýanlygyna arz edip başlaýarlar. Şeýle hem beýleki aşgazan-içege kesellerine mahsus bolan kliniki alamatlar bilen utgaşýar.

Bejerlişi. Düzgünne laýyklykda aşgazan-içege keselleriniň esasynda dörän kataral sto­matitiň, gingiwitiň ýada glossitiň hökmany suratda ýorite ýerli bejergini geçirmegiň zerur­lygy ýok. Agyz boşlugyna ideg etmegi we talaba laýyk arassaçylygy saklamaklygy, ge­rek bo­landa antiseptik we çişmä garşy dermanlar (hlorgeksidin, etoniý, atgulak, çopantelpek der­manlaryň erginini we ş.m.) ulanmaklygy maslahat berilýär. Esasy aşgazan-içege ýol­larynyň kesellerini bejermek hökman bolup durýar. Mundan başgada gipowitaminoz B toparynyň we disbakteriozyň agyz boşlugynda we içegede alamatlarynyň bolmagyny göz önünde tutylýar. Aşgazan-içege ýollarynyň üznüksiz keselli köp näsaglaryna witaminleriň B toparynyň içmek üçin bermek zerurdyr (köp görnüşli witaminler toplumy “Dekamewit”, “Pangeksawit”, “Glutamewit”, “Unikap” we başgalar) ýada haýsy göwnejaý bolsa sanjym görnüşde (tiamin, piboflawin, piridoksin, sianokobalamin) ulanylýar.

11.7.2. Ýürek-damar kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi

Ýürek – damar ulgamynyň bozulmalarynda agyz boşlugynyň ütgemegi ganaýlanşygyň bozulmalary we damar diwarlarynyň zeperlenmegi bilen şertlendirilýär.

Agzyň nemli bardasynyň ýellenmegi we sianozy, dodagyň gögermegi. Adatça buny ýürek – damar ýetmezçiliginiň dekompensirlenen görnüşinde görmek bolýar: gipertonik keselinde, guryagyryly (rewmatizm) ýüregiň çataçmagynda ýada beýleki kesellerde.

Diliň gyralarynda, duluklarda dişleriň yzy peýda bolýar. Şeýle ýagdaý köplenç dodagyň gyzyl gaýmasynyň gögermegi bilen utgaşýar. Dil belli bir derejede ýellenip biler, onuň neti­jesinde ol göwrümi boýunça ulalýar; gürlemek kynlaşýar. Infarkt miokartda diliň ýellenmegi onuň reňkiniň ütgemegi bilen utgaşyp bilýär, jaýryklar, ýüzleý we çuň ýaralar peýda bolýar. Bu ütgeşikleriň aýdyň görünmegi bilen esasy keseliň agyrlyk derejesi kesgitlenýär. Uly ojakly infarktda agzyň nemli bardasynyň zeperlenmegi has aýdyň bolýar. Umumy bejer­giden soň näsagyň ýagdaýlary gowlan­dygyça agyz boşlugyndaky ütgeşmeler gowlanyp baş­laýar–diliň ýellenmegi peselýär, ýaralar bitişip başlaýar. Agzyň nemli bardasynyň ýellen­me­­gi we ýaralary köplenç diş protezleriň ýatýan ýerlerinde emele gelýar: diş etiniň gapdal gyralarynda, demirden ýasalan diş täçleriniň ýatan ýerlerinde; köpüri görnüşli protezleriň aşa­gyndaky aralykda ýerleşen nemli bardada; aýyrlyp–dakylýan protezleriň oturýan ýerle­rinde we ş.m.

Agzyň nemli bardasynyň aýdyň ütgeýänligine garamazdan näsaglaryň köpüsinde ýaramaz (subýektiw) azly duýgylar bolmaýar, ýöne lukmanyň ýellenmäni ýüze çykarandan soň ony döredýän sebäbi kesgitlemegi borjydyr. Hökmany suratda deňeşdirilip anyklanmagy aşgazan-içege kesellerinde, ýokanç we beýleki kesellerde duş gelýän agzyň nemli bardasynyň meňzeş ütgemekleri bilen geçirilýär.

Agyz boşlugynyň pakgaryk damarly alamatlar toplumy.

Bu 1972ý. A.L. Maşkleýson we ýazarlar tarapyndan bilelikde ýazylan. Içinde ganly ýada dury suwklyk saklaýan düri göwrümde bolan dykyz pakgarygyň emele gelmegi bilen häsiýetlendirilýär (11.36. surat). Ýürek –damar keselli näsaglarda kakgarygyň emele gelmeginiň sebäbini ýazarlar ag­zyň nemli bardasyndaky ownyk damarlarynyň geçirjiliginiň ýokarlanmagy we damar diwarlarynyň dargamagy esasynda bolup geçýan damarlaryň ýarylmagy bilen düşündirýärler. Şonyň bilen bir hatarda agzyň nemli bardasynyň epitelial we birleşdiriji dokuma gatlaklarynyň arasyndaky baglan­şygynyň gowşaýanlygy bellenýär. Bu ýagdaý mümkin megerem bazal gatlagynyň destruksiýa bolmagy bilen baglanşykly bolsa gerek.

Pakgaryk damarly alamatlar toplumy köplenç 40-75 ýaşly zenanlarda duş gelýär. Pakgaryk duýdansyz ýüze çykýar. Köplenç iýmit iýlen wagty. Pakgarygyň emele gelmegi düzgün bolşy ýaly arterial basyşyň beýgelmegi bilen baglanşykly bolýar, ýöne näsaglar ol barada guman etmeýärler. Esasy ýerleşýän ýeri – ýumşak kentlewgiň nemli bardasynda, diliň, dulugyň gapdal taraplarynda bolýar. Pakgaryklar ütgöwsiz ýagdaýda bir näçe sagatdan, birnäçe güne çenli galyp bilýär. Käbir ýagdaýlarda olar ýarylman ýitip gidýär, ýöne köplenç ýarylyp ýara emele getirýar. Ýaralar göw­rümine balylykda 3 – 7 güniň dowamynda bitişýärler. Ýaranyň ýüzinde barlag üçin alnan kesmekde çäklendirlen ganyň elementleri ýüze çykarylýar. Nikolskiýniň alamaty kesgitlenmeýär.

Deňeşdirlip anyklanyş usuly. Pakgaryk – damarly alamatlar toplumy

• Pakgarçak;

• Angiomalar;

• Köp görnüşli şypyljaýan eritema

bilen deňeşdirilýär.

Bejerlişi. Ilkinji nobatda esasy ýürek – damar kesellerini bejermäge ugrykdyrlan bolmaly, on­syz pakgaryklaryň emele gelmeginiň öňüni almak mümkin däl. Damar diwarlarynyň ýagdaýlaryny kadalaşdyrýan dermanlary (askorutin, komplomin) bellenýär.

Ýerli bejerlişi agyz boşlugynyň saplanmagyndan, pähimli talaba laýyk protezleri goýmakdan ybaratdyr. Agzyň nemli bardasynyň antiseptiki serişdeler (hlorgeksidiniň ergini, hloraminiň ergini we ş.m.) bilen arassalanýar. Ondan soňra ýara bitiriji (keratoplastik) serişdeleri (A, E witaminleriň suwklandyrlan ýagy, it buryn ösümlik ýagy, oblepiha, aktowegin, solkoseril melhem – ýagy we ş.m.) ulanylan. Egerde ýaralar çalt bitişip başlasa, käwagtlar 2-3 günden soň, olara ýörite ýerli bejergi geçirmek talap etmeýär.

Agzyň nemli bardasynda (trofik) çuň ýaralaryň emele gelmegi bilen ýaraly – çüreýän zeperlenme. Birnäçe ýagdaýlarda II – III–derejeli gan aýlanşygy bozulan näsag­lar­da ýüze çykýar. Agyz nemli bardasynda bir, seýrek birnäçe çuň ýaralar peýda bolýar. Çuň ýaralaryň emele gel­megine pytyrap döwlen dişleriň ýiti gyralarynyň şiukeslemegi ýada beý­leki şikes ýetiriji faktorlar sebäp bolýar. Köplenç ýaralar diliň gapdal ýüzlerinde, dulugyň, agyz boşlugynyň dübiniň, kent­lewgiň we beýleki nemli bardalarda emele gelýär. Ýaranyň gyralary deň bolmaýar, onuň dübi ç­alymtyl-ak çürän kesmek bilen örtülen. Egerde çürän dokuma uzak wagtlap dursa, gopyp aýryl­masa, olar garamtyl reňke öwrülýär. Çuň (trofik) ýaranyň daş töweregindäki gurşap alýan doku­mada çişme peaksiýanyň ýeňiljek bolmagy, oňa mahsus häsiýetli aýratynlygy bolup durýar. çüreýän hadysa ýüzüň goňşy sebitlerine ýagny burun-bokurdak ýerlerine ýaýrap bilýär. Agyz boşlugyndan örän ýakymsyz ys gelýär, sülekeý goýy-şepbeşik bolýar. Çuň (trofiki) ýaranyň uzak wagtlap bol­magy howyply çiş ýaralara (malignizasiýa) alyp barmagy mümkin.

Anyklanyş usuly. Sitologik barlagy geçirlende ýaranyň ýüzinden alnan kesmekde köp bolma­dyk möçberde bozulan alamaty bolan ýagny göwrimi kiçelen epitelial öýjikler ýüze çykarylýar; öýjikleriň gyra deňligi bozulan bolýar. Neýtofileriň dürli derejedäki çökmeklerini görmek bolýar. Gistositar hatarynda öýjikleriň mese-mälim azalýanlygy bellenýär, ol bolsa çişme hadysasynyň geçişiniň ýeňildigini häsiýetlendirýär.

Patogistologik barlagda çuň (trofiki) ýaranyň sebtinde giň göwrümli çüreme we interstisial dokumanyň ösmegi bilen üznüksiz çişme hadysanyň bolmagy, damarlaryň sklerotik ütgemegi we nerw süýmleriň zeperlenmegi anyklanýar.

Deňeşdirilip anyklanyş usuly. Çuň ýarany

• şikes ýeten ýara;

• howyply çiş ýaralar;

• inçe kesel ýaralar;

• wensanyň çüreýän – ýaraly stomatiti;

• gan kesellerinde agzyň nemli bardasynyň çüreýan zeperlenmeleri bilen deňeşdirilip geçi­rilýar.

Bejerlişi. Terapewt lukman bilen bilelikde geçirilýär. Umumy bejergi hökmany suratda ýürek-damar ýetmezçiligini ýok etmek üçin gönükdirlen bolmaly. Köp ýagdaýlarda umumy bejergi mak­sada okgunly hassahana şertlerinde geçirilýär.Ýerli bejergi sesasan görkezme bo­­ýunça alamatlara gar­şy bejergi geçirilýär. Ilki bilen hemme ýerli şikes ýetiriji, gyjyndy­ry­jy faktorlary ýok edýär. Çürän dokumalary proteolitik fermentleri ulanyp aýrylýar. Agzyň nem­li bardasyny antiseptiki we hyjywlandyryjy dermanlar (A, E witaminiň suwklandyrlan ýagy, oblepihanyň, itburynyň ýagy, propolis, sigerol we başgalar) bilen arassalanýar. Ýeňil öz­leş­ýän, ýokary kaloriýaly, witaminlere baý iýmitler bilen agzyň berhizini tutmak bellenýär.