- •Institutynyň talyplary üçin
- •Terapewtik stomatologiýanyň ösüşi we onuň öňünde durýan meseleler
- •Stomatologiýa gullugyny guramak
- •Häzirki zaman stomatologiýa gullugy şu aşakdaky görnüşlerden ybarat:
- •2.1. Stomatologyň otagynyň guralyşyna talaplar we kadalar.
- •Stomatolog lukmanyň otagynda şu aşakdaky enjamlar bolmaly:
- •Terapewtik stomatologiýada aseptika we antiseptika
- •Sterilizasiýa we dezinfeksiýa
- •Amidopirin synagynda Ulanylýan erginiň düzümi şu aşakdakylardan ybarat:
- •Agyz boşlugyndaky synalaryň we dokumalaryň gurluşy we ýerine ýetirýän işleri
- •3.1. Agzyň nemli bardasy
- •3.1.1. Agzyň dürli bölümlerindäki nemli bardanyň gurluşy
- •3.1.2. Agzyň nemli bardasynyň ýerine ýetirýän işleri
- •3.2. Sülekeý mäzleri, sülekeý we agyz boşlugynyň suwuklygy
- •3.2.1. Sülekeý mäzleri
- •3.2.2. Sülekeý we agyz boşlugynyň suwuklygy
- •3.2.3. Sülekeýiň ýerine ýetirýän funksiýalary
- •We ösüp çykyş möhletleri
- •3.3.1. Dişleriň anatomik gurluşy
- •3.3.1.2. Hemişelik dişler
- •3.3.2. Dişiň gaty dokumalarynyň gistologik gurluşy, himiki düzümi we ýerine ýetirýän işleri
- •3.4. Agyz boşlugynyñ mikroflorasy
- •3.5. Agyz boşlugynyñ goraýjy mehanizmleri
- •3.5.1. Mahsus däl goraýyş faktorlar
- •3.5.2. Mahsus goraýyş faktorlar
- •Mahsus goraýyş faktorlar
- •Agyz agzalarynyň ýagdaýlaryny anyklamagyň usullary
- •4.1. Näsagdan sorag-ideg edilişi (subýektiw barlaglar)
- •4.2. Obýektiw barlag usullary
- •4.2.1. Seretmeklik
- •4.2.1.1 Daşky serediliş
- •4.2.1.2. Agyz boşlugyna seretmek.
- •Dişleriň etlerine seretmek
- •Cpitn indeksiniň kesgitlenişi
- •Agyz boşlugynyň gigiýeniki ýagdaýlarynyň kesgitlenişi
- •4.2.1.3. Agyz boşlugynyň içki bölegine seretmek
- •Agzyň nemli bardasynda bolup geçýän patologik hadysalar
- •4.2.1.4. Dişlere seretmeklik
- •4.2.2. Dişleriň perkussiýasy
- •4.2.3. Palpasiýa barlagy
- •4.2.4. Temperatura duýujylygyny anyklamak.
- •4.2.5. Diş dokumalarynyň ýagdaýlarynyň elektrik togunyň kömegi bilen anyklanylyşy
- •4.2.6. Rentgen anyklaýyş usullary
- •Rentgen barlaglaryň usullary:
- •4.2.7. Transillýuminasiýa anyklaýyş usuly
- •4.2.8. Lýuminesent barlag usuly
- •4.2.9. Funksional takyklamalar
- •4.2.10. Funksional barlaglary
- •4.2.11. Laboratoriýa barlag usullary
- •4.3 Stomatologik näsaglarynyň hasaba alnyş kartasy
- •Kariýesden özge zeperlenmeler
- •Kariýesden özge zeperlenmeler.
- •Syrçanyň kemterliligi (gipoplaziýasy)
- •Dişleriň menekliligi (flýuorozy).
- •Syrçanyň artykmaçlygy (giperplaziýasy)
- •Dişler ösüp çykanyndan soňraky döwürlerde ýüze çykýan kariýesden özge zeperlenmeler
- •Pahna şekilli kemtik.
- •Dişleriň gaty dokumalarynyň patologik sürtülmesi
- •Dişleriň eroziýasy
- •Dişleriň gaty dokumalarynyň nekrozy
- •Dişleriň himiki (turşulardan) nekrozy
- •Dişleriň ýiti şikeslenmesi
- •Dişleriň kariýesi
- •6.2. Dişleriň kariýesiniň toparlara bölünişi
- •6.3. Kariýesiň klinikasy
- •6.4. Dişleriň kariýesiniň patologik anatomiýasy
- •6.5. Diş kariýesiniň döreýişiniň nazary ýollary (takyklamalary)
- •Şats we Martiniň helasiýa teoriýasy
- •Kariýesiň döremeginiň häzirki zaman düşündirilişi
- •Surat № 6.6. Kariýesiň döreýşiniň taslamasy.
- •6.6. Diş kariýesiniň bejerlişi
- •Blek boýunça kariýes köwekleriniň klaslara bölünişi
- •I klas kariýes ojaklarynyň şekil aýratynlyklary.
- •III klas kariýes köwekleriniň şekilleri.
- •IV klas kariýes köwekleriniň görnüşleri.
- •V klas kariýes köweginiň taýýarlanyşy.
- •6.6.2. Petikleýji serişdeler
- •6.6.2.1. Wagtlaýyn ulanylýan petikleýjiler.
- •6.6.2.2. Aralaýjylar.
- •6.6.2.3. Hemişelik petikleýjiler
- •Sementleriň oňaýly taraplary:
- •Sementleriň oňaýsyz taraplary:
- •Petikleýjileri gatatmaklyk üçin ulanylýan fotopolimerzatorlar (gatadyjy çyralar) we olaryň ulanylyşy
- •6.6.3. Gaýtadan dikeldiji serişdeler bilen köwekleri doldurmaklygynyň tapgyrlary
- •6.7. Kariýesiň bejergisinde goýberilýän säwlikler we gaýra üzülmeler
- •Dişleriň pulpasy
- •7.1.1. Dişiň pulpasynyň anatomiki, gistologiki gurlyşy we fiziologiki aýratynlygy
- •7.1.2. Diş pulpasynyň gistologiki gurluşy
- •Diş pulpasynyň gistohimiýasy
- •7.1.3. Diş pulpasynyň gan üpjinçiligi.
- •7.1.4. Diş pulpasynyň nerw üpjinçiligi
- •7.1.5.Diş pulpasynyň ýerine ýetirýän işleri.
- •Iýmitlendiriş
- •Iýmitlendiriş işjeňligi
- •7.3. Dişiň pulpit keselleriniň sebäpleri.
- •7.3.1. Döreýiş sebäpleri.
- •7.4. Diş pulpasynyň çişmesiniň geçiş aýratynlygy, morfogenezi, mikrosirkulýator üýtgeşmesi.
- •7.3. Surat. Diş kök akabasynyň esasy arteriolynyň diwarynyň ultrodüzmi.
- •7.5. Diş pulpasynyň çişmesiniň toparlara bölünişi.
- •7.6. Pulpidiň geçiş alamatlary we anyklanyşy.
- •7.6.1.Ýiti ojaklaýyn pulpit.
- •7.6.2.Ýiti ýaýraň pulpit.
- •7.6.3. Üznüksiz fibroz pulpit.
- •7.6.4.Üznüksiz gipertrofiki pulpit.
- •7.6.5. Üznüksiz çüýreme (gangrenoz) pulpit
- •7.6.6. Üznüksiz pulpidiň ýitileşmegi.
- •7.7. Dişleriň pulpit keselleriniň bejerliş usullary
- •Bejerliş usullar
- •7.7.2. Pulpit keselini wital amputasyýa geçiriliş aýratynlygy.
- •7.13. Surat. Wital ekistropasiýa amputasion usuly
- •7.7.3. Hirurgiki usuly.
- •7.7.3.1. Pulpany wital ekstirpasyýa geçirilişi.
- •Pulpit bejerlende wital ekistropasyýa usulynyň geçiriliş tapgyry
- •7.7.3.2. Pulpanyň dewital ekistropasyýa geçirilişi
- •7.7.3.3. Pulpanyň dewital amputasyýa geçirilişi
- •Pulpit kesellerini bejerlende göýberilýän säwlikler we gaýry üzülmeler
- •VIII Bap Periodont dokumanyň çişmesi (infilomkatiýasy)
- •8.1. Periodont dokumanyň anatomiki -fiziologiki aýratynlygy.
- •8.3. Surat. Periodont süýmleriniň keseligine ýerleşişi, diş keseligine keseilende.
- •8.6. Surat. Periodontdaky epitelial galyndylary.
- •Periodontyn işjeňligi.
- •8.2. Periodontitiň sebapleri.
- •8.3. Periodontitiň (döreýşi geip çykyşy, geçiş aýratynlygy) patogenezi
- •8.4. Periodontit keselleriniň toparlara bölünişi.
- •8.5. Periodontit keseliniň geçiş aýratynlygy.
- •8.5.1. Dişiň köküniň depejigindäki ýiti periodontit.
- •8.5.2.Üznüksiz periodontitler
- •8.5.2.1.Üznüksiz fibroz periodontit.
- •8.5.2.2. Üznüksiz granurleýji periodontit
- •8.5.2.3. Üznüksiz granulamatoz periodontit
- •8.18. Surat. Üznüksiz gramulýomtoz periodontit.
- •8.5.2.4. Üznüksiz periodontitiň ýitileşmesi
- •Patomorfologiki üýtgeşmeler.
- •Periodontit kesellerini bejerliş usullary
- •8.6. Periodontitleriň bejerlişi.
- •Dişiň periodontit keselini bejermekligi şu aşakdaky tertiplerde amala aşyrmak ýerlikli hasap edilýär:
- •Ýiti periodontit keselini bejermekligiň aýratynlygy
- •Bir kökli dişiň bejerilişi
- •Köp kökli dişiň ýiti periodontit keselini bejerlişi Näsag ilkinji gezek ýüz tutanda
- •Üznüksiz periodontidiň bejerlişi
- •Bir kökli dişleriň bejerliş aýratynlygy
- •Köp kökli dişleriň bejerliş aýratynlygy
- •Üznüksiz periodontidiň ýitileşmesiniň bejeriliş aýratynlygy.
- •Periodontit keselini bejerlýärkä we bejergiden soňki göýberilýän säwlikler we gaýry üzülmeler.
- •Parodontyň keselleri
- •9.1. Umumy maglumatlar.
- •9.2. Parodont keselleriniň toparlara bölünişi.
- •9.3. Parodontyň gurluşy.
- •9.4. Parodontyň funksiýalary.
- •9.5. Parodont keselleriniň sebäpleri.
- •9.6. Parodont kesellerinde patologoanatomik alamatlar.
- •9.7. Parodont keselleriniň anyklanyş - barlag usullary.
- •9.1. Görkeziji. Parodont keselleriniň dürli görnüşlerinde
- •9.8. Parodont keselleriň geçiş alamatlary
- •9.8.1. Gingiwit
- •9.8.2. Parodont kesellerinde dişetiniň melanoz tegmildi.
- •9.19. Surat Dişetindäki melanoz tegmildiň goýylyk
- •9.8.3. Parodontit.
- •9.8.4. Parodontoz.
- •9.8.5. Parodontoliz (parodontyň beterleşip ereýän idiopatik keselleri).
- •9.8.6. Parodontomalar.
- •9.9. Parodont keselleriniň bejerlişi.
- •9.9.1. Ýerli bejergi.
- •9.9.2. Umumy bejerlişi.
- •9.9.3. Hirurgik bejerliş usuly.
- •9.9.4. Fiziki bejerji usuly.
- •9.9.5. Ortopedik bejerliş usuly.
- •9.10. Parodont keselli näsaglara bejeriş – keseliň öňüni alyş kömeginiň guralşy.
- •Stomatogen ýokanç ojaklary we ojakly – şertlendirlen keseller.
- •Bejerliş aýratynlygy
- •Agyz boşlugynyň nemli bardasynyň keselleri
- •11.1. Agzyň nemli bardasynda keselleriniň görnüşlere bölnüşi
- •Ýokanç keseller:
- •III. Allergiki we zäherli-allergiki keseller:
- •IX. Rakoňýany keseller, howypsyz we howyply çişler:
- •II. Ýokanç keseller:
- •IV. Ekzogen zäherlenmelerde, agzyň nemli bardasynyň üýtgeşmeleri.
- •11.2. Şikesli zeperlenmeler
- •11.2.1. Mehaniki şikeslenme
- •11.2.1.1. Ýiti mehaniki zeperlenme
- •11.2.1.2. Üznüksiz mehaniki zeperlenme
- •11.2.2. Himiki zeperlenme.
- •11.2.3. Fiziki zeperlenilme.
- •11.2.3.1. Galwanizm.
- •11.2.3.2. Şöhle keseli
- •11.2.3.3. Äň-ýüz sebtindäki täze dömmeleriň şöhle bejergisinde agzyň nemli bardasynyň üýtgemeleri.
- •11.2.4. Leýkoplakiýalar
- •Owunjak düwünçejikleri bolan gaty we ýumşak gaňşyrawgyň nemli bardasynyň gipertozy çykaryjy akabanyň giňeldilen nokatly bolan giperplazirlenen sülekeý mäzleri.
- •11.2.5. Paşkowyň ýumşak leýkoplakiýasy
- •11.2.6. Kennonyň ak ýumşak haly
- •11.3. Ýokanç keseller
- •11.3.1. Wirus keseller
- •11.3.1.1. Ýönekeý (adaty) gerpes
- •11.3.1.2. Gurşaýjy gerpes.
- •11.3.1.3. Gerpetiki angina
- •11.3.1.4. Ýiti respirator wirus ýokanç keselleri.
- •11.3.1.5. Agsal keseli
- •11.3.1.6. Agyz boşlugyndaky aids ýokanç keseli.
- •11.3.2. Wensanyň ýaraly – çüýreme stomatiti
- •11.3.3. Mereziýel keseli
- •11.3.4. Inçekesel.
- •11.3.5. Kandidoz (Agyz boşlugyň nemli bardasynyň köpüklemesi)
- •Agyz burçynyň jaýrykly mikotik (hamyrmaýaly) çişmesi.
- •11.4. Allergiýa keselleri.
- •11.4.1. Käbir allergiki keselleriň kliniki alamatlary
- •11.4.1.1. Anafilaktiki şok.
- •11.4.1.2. Kwinkäniň angionewrotik çişgini
- •11.4.1.3. Derman allergiýasy.
- •Kataral we kataral-gemorragik stomatit (heýlit, glossit).
- •11.4.2. Köp görnüşli şypyljaýan eritema
- •11.4.3. Üznüksiz gaýtalanýan aftoz stomatit.
- •11.4.4. Behçetiň (sindromy) alamatlar toplumy.
- •11.4.5. Şegreniň (sindromy) alamatlar toplumy
- •11.6. Gipowitaminozlarda agzyň nemli bardasynyň ütgemeleri.
- •11.7. Käbir ulgamlaýyn kesellerde agzyň nemli bardasynyň ütgeýşi
- •11.7.1. Aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemeleri
- •Agzyň nemli bardasynyň bozulmagy
- •11.7.2. Ýürek-damar kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.3. Içki mäz (endokrin) kesellerde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.5. Gan emele getiriş ulgamynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •Agzyň nemli bardasynyň eroziw – ýaraly zeperlenmegi.
- •11.7.6. Nerw ulgamynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegi
- •11.7.6.1. Stomalgiýa (glossalgiýa).
- •11.7.6.2. Tagam alyşyň bozulmagy
- •11.7.6.3. Sülekeý çykmagyň bozulmagy
- •11.8. Deri kesellerinde agzyň nemli bardasynyň üýtgeşmeleri
- •11.8.1. Gyzyl ýasy demrew
- •11.8.2. Pakgarçak keseli
- •11.8.3. Pemfigoid
- •11.8.4. Gyzyl gurt keseli
- •11.8.5. Dýuringiň dermatiti
- •11.9. Diliň anomaliýasy we aýratyn keselleri
- •11.9.1. Gasynly dil
- •11.9.2. Gara (saçly) dil
- •11.9.3. Deskwamatiw glossit
- •11.9.4. Rombgörnüşli glossit
- •11.10. Heýlitler
- •11.10.1. Eksfoliýatiw heýlit (tozgalaýan)
- •11.10.2. Glandulýar heýlit
- •11.10.3. Aktiniki we meteorologik heýlitler
- •11.10.4. Allergik gatnaşyk heýlit
- •11.10.5. Atopiki heýlit (adaty däl heýliti)
- •11.10.6. Ekzematoz heýliti
- •11.10.7. Makroheýlit (Melkerson – Rozentalyň alamaty)
- •11.11. Agzyň nemli bardasynyň we dodagyň gyzyl gaýmasynyň howply dömmä getiriji keselleri
- •11.11.1. Howply dömmä getiriji hadysalarynyň toparlara bölünşi
- •11.11.2. Boueniň keseli
- •11.11.3. Rak öň ýany siňňiller
- •11.11.4. Dodagyň gyzyl gaýmasynyň rak öň ýany çäkli giperkeratozy
- •11.11.5. Manganoftiniň rak öň ýany abraziw heýliti
- •11.11.6. Deri siňňili
- •11.11.7. Keratoakantoma.
- •11.11.8. Rak öň ýany keselleriň öňüni alyş çäreleri
- •11.1. Diş ýokundylary
- •Diş daşlaryny aýyrmak
- •Edebiýat sanawy
11.7. Käbir ulgamlaýyn kesellerde agzyň nemli bardasynyň ütgeýşi
Agyz boşlugy bedeniň dürli içki synalary we ulgamlary bilen ysnyşykly baslanşykda bolýar. Häzirki zaman kliniki we eksperimental barlag usullary onuň ysnyşykly anatomo-fiziologik baglanşygy bedeniň dürli ulgamlary bilen bardygyny kesgitlemäge mümkinçilik berdi:
Agzyň nemli bardasynyň reseptorlary merkezi nerw ulgamy bilen şeýle hem aşgazan-içege ýollary, içki mäzler, ýürek-damar we beýleki ulgamlar bilen gingöwrimli baglanşygy bardyr. Bu bolsa barlagçy alymlary bir netijä getirdi, onda agzyň nemli bardasynyň keselleri köplenç ýagdaýlarda belli bir ulgamyň işjeňliginiň bozulmagy esasynda bolup geçýär we ilki bilen aşgazan-içege ýollarynyň diýip bellenýär.
Bu meseläni öwrenmekde ýeterlik miras galdyran rus alymlary E.E.Platonow, B.M.Paşkow, G.B.Bançenko (1991), Türkmen alymlaryndan G.M.Berdimuhammedow, G.P.Paşaýew, M.G. Durdyniýazow, H.A.Aýnazarow, H.J.Jumaýew (1998, 2000).
Käbir ulgamlaýyn kesellerde ilkinji alamatlary köplenç agzyň nemli bardasynda ýüze çykýar. Ol bolsa näsaglary ilki bilen kömek üçin stomatolog-lukmana ýüz tutmaga mejbur edýär. Agzyň nemli bardasynyň ütgemelerinde, şol ýade beýleki iç kesellere üçin häsiýetli bolan belli bir ýüze çykmalar bolmaýar, ol bolsa keseli dogry kesgitlemege kynçylyk döredýär. Şonyň üçin kä ýagdaýlarda keseli dogry kesgitlemäge kynçylyk döredýär. Şonyň üçin käýagdaýleriň gatnaşmagy zerurdyr.
Agzyň nemli bardasy dürli görnüşli iç kesellerde, her dürli agyrlyk derejede patologik hadysasyna goşulýar. Şu bapda biz diňe şol kesellerde, haçanda agzyň nemli bardasynda güýçli aýdyň ütgeşikler bolýanlarynda durup geçmekçi. Buny bilmek ir wagyt esasy keseli anyklamak we dogry bejeriş tärlerini saýlap almak üçin hökmandyr.
11.7.1. Aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemeleri
Aşgazan-içege ýollarynyň keselleri diýseň köp ýagdaýlarda agyz boşlugynyň üýtgemeleri bilen utgaşýar. Bu belli bir derejede agzyň nemli bardasynyň we bütin iýmitsiňdiriş ýollarynyň morfofunksional bitewligi bilen şertlendirlen. Üznüksiz gastritde, aşgazanyň we oniki barmak içegäniň ýaraly keselinde, üznüksiz enterokolitde agzyň nemli bardasynyň dürli görnüşli ütgemeleriniň ýüze çykýandygy olaryň aýdyň bildirýan alamatlary, esasy keseliň görnüşine, agyrlyk derejesine, uzak wagtlap geçmegine baglydygy köp barlagçy ýazarmanlar tarapyndan subut edilendir. Esasy keseliň bejerilmegi agyz boşlugyndaky patologik ütgemeleriň azalmagyna ýada ýitip gitmegine alyp barýar.
W.W.Hazanowanyň ylmy işinde gaýtalanýan aftoz stomatiti içegäniň disbakterioz keseliniň esasynda geçýänligi görkezilen.
Rus alymy W.E.Rudnewa (1971) tarapyndan alnan ylmy maglumatlara görä aşgazanyň ýaraly keselinde näsaglaryň ganynyň suwklygynda (syworatka) gistaminiň konsentrasiýasy beýgelýär we şol bir wagytda gistaminazanyň işjeňligi (güýji) peselýär, şeýle hem gialuronidazanyň işjeňligi ýokarlanýar.
Aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde agzyň nemli bardasynyň ütgemegine alyp barýar iň wajip sebäpleriň biri, ol hem witaminleriň ýetmezçiligidir, aýratynda B-toparlar.
Şeýlelik bilen köpsanly alym ýazarmanlar tarapyndan alnan maglumatlara görä hemme ýokarda görkezilen aşgazan-içege keselleriniň döreýiş ugyrlary (damar-dokuma geçirjiliginiň beýgelmegi, gipowitaminoz, içegäniň disbakteriozy, goraýyş ulgamynyň bozulmagy we ş.m.) sebäpli dowamynyň baglanşygyny agyz boşlugynyň ütgemeleri bilen döredýär.
Diliň ütgemegi. Aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde diliň ýagdaýy gowy öwrenilendir. Diliň görnüşi, birnäçe ýazarman alymlaryň hasap etmegine görä keseli anyklamakda dörän möhüm ähmiýete eýedir we iýmitsiňdiriş ýollarynda bolan patologik ýagdaýlary görkezýär.
Diliň örtülmegini köp ýagdaýlarda görmek bolýar. Kesmek esasan epiteliýanyň buýnuzlaşýan öýjüklerinden, bakteriýalardan, kömelejik-mikroblardan, iýmit galyndylaryndan ybaratdyr. Kesmegiň aýdyň ýüze çykmagy dürli sebäplere bagly bolýar. Kesmegiň möçberi, haçanda onuň öz-öziniň arasalanmagy peselende esasanda iýmit çeýnelmegipese düşende köpelýär. Şu ýagdaýda kabul edilýaniýmitiň düzümi wajypdyr, şeýle hem yzygiderli hususan arassaçylyk çäreleriniň geçirilmegi we beýleki sebäpler. Kesmegiň möçberi güniň dowamynda ütgäp durýar: gündizki we agşamky wagyta seredeňde ol irden köp bolýar, sebäbi nahardan soň kesmegiň möçberi azalýar. Epiteliýanyň kadaly hadysada buýnuzlaşmagy we gopmagy bozulanda hem kesmegiň möçberi we dykyzlygy kesgitlenýär. Şunyň bilen diliň sapak görnüşli emzijekleri çýkende (atrofiýa) kesmek azalýar ýada dübinden ýok bolýar. Şol emzijekleriň çenden-aşa ösmeginde (gipertrofiýa) diliň üstünde kynlyk bilen aýrylýan, esasan ýelmeşip buýnuzlaşan sapak görnüşli emzijeklerden durýan, galyň gatlakly kesmek bolýar.
Diliň ýagdaýy iýmitsiňdiriş ulgamynyň bozulmagyna şaýat bolup biler. Dil üstüniň örtülmegi, aşgazan-içege ýollarynyň dürli kesellerinde iň bir hasiýetli alamatlaryň biri bolup dürýar. Gastritiň gaýraüzülmelerinde, aşgazanyň ýaraly keselinde, enterokolitde we kolitde kesmegiň möçberi köpelýär. Ol diliň bütin arkasyny örtýär, esasan onuň yzky böleginde ýerleşýärler. Kesmegiň döremeginde düzgün bolşy ýaly, näsaglarda ýaramaz duýgylar, arz şikaýat ýüze çykmaýar. Diňe haçanda diliň üstinde galyň, dykyz gatlakly kesmek bolanda oňaýsyz duýgylar, käbir tagam alyş duýgylaryň peselmegi bolup biler. Agatça kesmegiň dilde çalymtyl-ak reňki bolýar, ýone ol dürli reňkde (sary, goňyr) bolup bilýär. Kesmegiň reňki esasan iýmit önümleriniň boýaglary, derman serişdeler ýada aşgazan-içege keselleriniň gaýraüzülmeleri (ýaraly aşgazan keseli, üznüksiz gepatit, holesistitde) bilen şertlenendir.
Diliň ýellenme ýagdaýy aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde möhüm alamatlaryň biri bolup durýar. düzgün bolşy ýaly diliň ýellenmegi lukmna gözden geçirende ýüze çykarylýar. Diliň ýellenen ýagdaýy onuň gapdal ýüzinde dişleriň aýdyň yzy galan ýagdaýynda, şeýle hem onuň göwrimi ulalanda kesgitlenýär. Ýerli barlag usuly höküminde ýellenmäniň barlygyny kesgitlemäge mümkinçilik berýär Mak-Klýura-Oldriçyň pökgermek synagy (barlagy) ulanylýar. Bu usulyň kömegi bilen gizlin ýellenmäniň ýagdaýyny kesgitlemek bolýar, bu bolsa ir, wagtda ýüze çykýan ütgemeleri anyklamaga mümkinçilik döredýär.
Diliň emzijekleriniň ütgemegi köplenç iýmitsiňdiriş ýollarynyň keseli bolan näsaglarynda duşgelýär. Bu ütgemeleriň döremeginde göniden-göni gan üpjinçiliginiň bozulmalary ýatandyr, şeýle hem B1, B2, B6, B12 witaminleriň ýetmezçilik derejede özleşmegi we sintezlenmegi netijesinde witaminleriň deňagramlylygynyň bozulmagy bardyr.
Diliň emzijekleriniň aýdyň görünmekligine we reňkine görä käbir ýazarman alymlar giperplastik we atrofik glossiti tapawutlandyrýarlar. Giperplastik glossit köplenç gastritin ýokary turşulykly näsaglarynda, ýaraly keseliň gaýraüzülmelerinde ýüze çykýar. Glossit dil emzijekleriniň ösmegi bilen, dykyz kesmegiň bolmagy, güýçli ýellenmäniň hasabyna diliň göwrüminiň ulalmagy bilen häsiýetlendirilýär. Atrofik glossit näsaglaryň aşgazan şiresiniň ýetmezçilikli bölünip çykýan gastrit keselinde, bagyr keselinde, gastroenteritlerde, kolitlerde ýüze çykýar. Glossitiň bu görnüşinde dil emzijekleriniň çökmegi (atrofiýasy), ýylmanmagy, kesmegiň bolmazlygy bellenýar. Diliň gyzarmagy, şeýle hem awyşaýan, agyryly, ýiti iýmitleri iýlende sanjýan duýgularyň peýda bolmagy mümkindir.
Diliň epiliýasynyň (deskwamasiýa) gopmagy aşgazan-içege ýollarynyň kesellerinde diýseň köp ýagdaýlarda duş gelýär. Bu diliň arkasynda sapak görnüşli emzijekleriniň şu epiteliýanyň gopan ojaklarynyň peýda bolmagy bilen häsiýetlendirilýär.
Diliň (paresteziýa) ysmazlygy iýmitsiňdiriş synalardaky keselleri köp ýagdaýlarda çylşyrymlaşdyrýar. Dilde awyşama, sançma ýaly duýgylar döreýär.
Tagam duýgurlygynyň bozulmagy. Diliň tagam alyş duýgyrlygy funksional mobil usul bilen onuň reseptorlarykesgitlenýär. Işjeň reseptorlaryň sany adamyň ýaşyna we iýmitsiňdiriş ýollarynyň işjeňlik ýagdaýyna baglydygy malimdir. Kadada tagam alyş reseptorlaryň iň ýokary işjeňligi açöze ýagdaýda bellenýär. Nahar iýlenden soň olaryň tagam geçiriji duýgurlygy peselýär. Diliň tagamalyş reseptorlarynyň reaksiýasy, aşgazanyň nemli bardasyndaky reseptorlardan merkeze ýetmek ugyr bilen jogap bermäge gyjyndyrjy impuls gelende döreýär. Aşgazanyň ýaraly, çişli kesellerinde onuň bölüp çykaryş we hereketlendiriji işjeňliginiň näsazlaşmagy netijesinde diliň we aşgazanyň reseptorlarynyň reflektor baglanşygy bozulýar. Bu ýagdaý tagam alyş reseptorlaryň dürli görnüşli funksional duýgurlygyň (mobilnostynyň) bozulmagynda ýüze çykýar. Tagam alyş duýgurlyk şeýle hem diliň emzijekleriniň enjamlarynyň ütgemeginde ýüze çykyp bilýär, bu bolsa diliň tagam alyş reseptorlarynyň bozulmagy bilen baglydyr.