11.4.3. Üznüksiz gaýtalanýan aftoz stomatit.

Gaýtalanýan aftoz stomatit (stomatitis aphtosa reсidiva) – agzyň nemli bardasynyň üznüksiz çişme keseli bolup, aftalaryň we ýaralaryň gatalanyp örmekleri, uzak wagtlap geçmekligi bilen wagtal-wagtal beterleşmeleriniň ýüze çykmaklary bilen häsiýetlendirilýär.

Gaýtalanýan aftoz stomatiti – agzyň nemli barda keselleriniň has köp ýaýranlarynyň beridir. Dürli ýazarman alymlaryň maglumatlaryna görä Gaýtalanýan aftoz stomatitiň ýaýraýşy ilatyň dürli ýaşdaky taparynda 10-dan 40% - aralygynda bolup bilýär. Soňky 10 ýylda gaýtalanýan aftoz stomatitli näsaglaryň sanynyň köpelmegi bellenýär.

Sebäpleri we döreýşi. Gaýtalanýan aftoz stomatitiň döremegini we sebäplerini öwrenýan alym barlagçylaryň, köpüsi bu keseliň döremeginde goraýyş güýçleriň oňa alyp barýan ornynyň barly­gyna ýykgyn edýärler.

Gaýtalanýan aftoz stomatit bu kesel goraýyş güýçleriniň peselmegi we mahsus bolma­dyk goraýyş işiniň bozulmagy bilen häsiýetlendirilýär. Onuň ýüze çykmagynda üznüksiz ýokanç ojaklar (angina, üznüksiz tonzillit, faringit, aşgazan-içge ýollarynyň keselleri we baş­galar) şeýle hem birnäçe ýaramaz täsir edýän faktorlar (üznüksiz aladaly ýagdaýlar, te­bigi howanyň çalt-çaltdan ütgedilmegi, hünär taýdan ýaramaz täsirler we başgalar) sebäp bolup bilerler.

Gaýtalanýan aftoz stomatit keselli näsaglarda goraýyş güýçleriniň hukugynyň we mahsus bolmadyk goraýyş isiniň bozulmaklary ýüze çykaryldy:

Goraýyş güýçlerindäki T–ulgamyň üýtgemegi anyklanyldy, bu T–limfositleriň sany­nyň azalmagy we ýerne ýetirýan işjeňliginiň peselmegi bilen düşindirilýär. T–limfasitleriň sub­po­pulýasiýasynyň bozulmagy, T–helperleriň sanynyň güýçli azalmagy we T–supressor­laryň köpelmegi ýüze çykaryldy. Goraýyş güýçlerindäki B-ulgamyň ütgemegi bellenilýär, bu bolsa B-limfositlaryň sanynyň köpelmegini görkezýär, goraýyş güýjiniň toplumynda aý­lanýan, M-immunoglobuliniň azalmagynyň esasynda, ganyň gury çökündisi bolan G-im­munoglobuliniň beýgelmegi bellenýär. Gaýtalanýan aftoz stomatitde mahsus bolmadyk gu­moral we öýjük goraýyş görkezijileri ütgeýärler (lizosimin konsentrasiýasynyň peselmegi we ganyň suwklygynda beta – lizinleriň beýgelmegi, fraksiýa komplement С₃, С₄ saklan­ma­gynyň azalmagy we fraksiýa С₅ beýgelmegi).

Leýkositleriň fagositar işjeňliginiň asgynlamagynyň esasynda birnäçe barlagdan geçirlen mik­rob allergenleriň içinde Streptokokus saliwarius we Streptokokus albiсansyň güçlenmekleri bellen­ýar. Gaýtalanýan aftoz stomatitli näsaglarda agyz boşlugynyň ýerli goraýyş güýçleriniň bozulmagy lizosimin konsentrasiýasynyň peselmegi, betalizinleriň beýgelmegi, şeýle hem agyz suwklygynyň düzümindäki bölünip çykýan we ganyň gury çökündili A nemiň azalýanlygy bilen häsiýetlenýär. Şonyň esasynda agzyň nemli bardasyny mikroblaryň täsirinden goraýan güýçler bozulýar, şeýle hem mydama bolýan mikroflora­laryň möçberi we görnüşleriniň düzümi ütgeýär. Netijede agyz boş­lugynda mikroblaryň toplumlary (assosiasiýalary) köpelýär we olaryň täsir edijiligini – zäher­leýjiligi beýgelýär.

Gaýtalanýan aftoz stomatitli näsaglarda agyz boşlugynyň nemli bardasynyň mikroblar toplum­lary esasan kokkolar bolup durýar (peptokoki, peptostreptokokilar). Mikroblar toplumynyň düzü­minde belli bir möçberde bakteriýalar hem bolýar, mikroblar toplumynyň beýgelmegi bilen olaryň möç­beri köpelýar. Mikroblaryň täsir edijiliginiň beýgelmegi bilen gaýtalanýan aftoz stomatitli nä­sag­laryň bedeninde bakterial ýokary duýgurlyk güýçlenýär – muňa goraýyş güýçleriniň haýal we çalt döreýan reaksiýasynyň zynjyry goşulýar, ol bolsa keseliň ýygy-ýygydan gaýtalanýanlygyny şertlendirýar. Gaýtalanýan aftoz stomatitiň döremeginde goraýyş güýçleriniň atanakly diýip atlan­dy­rylýan reaksiýasynyň wajyp orny tutýar, ol şu indeksi işjeň ugyrlar boýunça geçýar. Gaýtalanýan aftoz stomatitli näsaglarda agzyň nemli bardasynyň ýüzünde köp sanly streptokoklar (52,9 %) bolýar, olaryň arasynda streptoсoссus mutans, sanguis, salikarius, mitis, olar agzyň nemli barda­syndaky öýjükleriniň antigenligi bilen meňzeşligi bardyr.

Agzyň nemli bardasynyň belli bir derejede antigenleri toplamaga ukyplydygy (Knolle, 1970) kesgitlenen. Gaýtalanýan aftoz stomatitli näsaglarda bir tarapdan genetiki taýdan adalgalaryň ütgäp nyşana alnan T-limfasitleri mälim edip kesgitlenmegi bozulan, şonyň bilen bir hatarda beýleki bir tarapdan agzyň nemli bardasynyň ýüzünde dürligörnüşli antigenli zolagy bolýar. Şu ýüze çykma mehanizim bilen doly derejede aftanyň peýda bolýandygyny Artýusyň fenomenyň ýüze çykýanlygy höküminde düşündirmek bolar. Şeýle hem gaýtalanýan aftoz stomatitiň döremeginde aşgazan-içege keselleriniň we üznüksiz ýokanç ojaklaryň emele gelýandigine şaýatlyk edýär.

Kliniki alamatlary. Agzyň nemli bardasynda gaýtalanýan aftoz zeperlenmesinde 2 sany kliniki görnüşi bolýar: ýeňil we agyr derejeli, onuň kesgitlenen kliniki häsiýetleri bolýar.

Gaýtalanýan aftoz stomatitiň agyrlyk derejesini kesgitleýan alamatlar toplumyna kese­liň ýygy-ýygydan gaýtalanmagy we onuň sagdynlyk döwrüniň (remissiýanyň) uzak wagytly­lygy, agzyň nemli bardasynda zeperlenmeleriniň häsiýeti, onuň sanlary we olaryň bitiş­meginiň möhleti degişlidir.

Gaýtalanýan aftoz stomatiti umumy ýaýraň afoz keseliň bir alamaty bolup, onda jyns syna­la­ryň we içegeleriň sebitlerine zeper ýetip bilýär. Agzyň nemli bardasynyň zeperlen­meginden başga­da gözüň zeperlenmegi, kä ýagdaýlarda piodermiýa ýüze çykýar.

Gaýtalanýan aftoz stomatitiň ýeňil görnüşi. Agzyň nemli bardasynda adaty aftalaryň ýüze çykmaklary örän öz boluşly bolýar. Agzyň nemli bardasynda aftalaryň döremek hadysalary uly bol­madyk menekden başlanyp 1 sm çenli göwrüme ýetip bilýär. Afta gyzaran, çürt-kesik çäklen­dirlen, tegelek ýada süri görnüşde, agyryly bolup ol birnäçe sagat geçensoň töweregindäki nemli bardadan sähelçe ýokaryk galyp durýar. Ýenede birnäçe sagat geçenden soň elementler ýüzleý ýara öwrül­ýärler we çalymtyk-ak berk oturan fibrinoz kesmegi bilen örtülýär. Şeýle çürän-fibrinozly ojak köplenç ýagdaýda inçejik gyzaran aýlawly halka bilen gurşalan bolýar (11.32. surat).

Afta degilende örän agyryly, elläp görlende ýumşak. Aftanyň dübinde ýellenme peýda bolýar, şonyň netijesinde afta daş töweregindäki dokumalardan, sähelçe galyp durýar, onuň üstündäki çürän dokuma çalymtyl reňkdäki fibrinoz perdesini döredýär. Afta ýagty gyzaran, sähelçe ýellenen halka bilen gurşalan. Ol agyrly we köplenç limfadenit bilen utgaşyp gidýär. Çürän dokuma 2-4 günden soň gopýar, ýene 2-3 gün geçen soň afta adat boýunça bitip başlaýar; käbir wagtlarda onuň ýerinde toplanan gyzarma saklanýar. Köp ýagdaýlarda aftanyň çykjak ýerinde bir näçe gün öňünden näsag­lar ütgejek ýerde awyşap agyrýan duý­gylary başdan geçirýärler. Gaýtalanýan aftoz stomatitiň ýeňil görnüşinde birwagtda bir ýada iki afta ýüze çykýar. Keseliň aýratynlygyny örgünleriň gaýtalan­ýanhäsiýeti bolmagydyr.

Gaýtalanýan aftoz stomatitde aftalaryň ýüze çykmak döwri birnäçe günden 1-aýa çenli aralyk­da bolup bilýär. Esasan örginler dulugyň, dodagyň nemli bardasynda, diliň ujynda we gapdalynda ýerleşýär, ýöne olar agzyň nemli bardasynyň islendik ýerlerinden çykyp biler. Gaýtalanýan aftoz stomatitiň ýeňil görnüşi adatça näsag üçin kän bir bildirmeýär. Näsag­laryň 50%-keseliň şu görnüş bilen ýylda 1-2 gezek gaýtalanýar, şonuň üçin hem näsaglar lukmana seýrek ýüz tutýarlar. Näsag­laryň beýleki bölegi gaýtalanýan aftoz stomatitiň ýeňil görnüşi bilen lukmana köp ýüz tutýarlar, sebäbi olarda keseliň beterleşip gaýtalanmagy ýylda 5-6 gezek bolup keseliň geçişini çuňlaşdyryp agyrlaşdyrýar.

Keseliň ýitileşmegini öjikdirýän agzyň nemli bardasyny şikesleýjiler, gaýgy-alada (stress), çen­den aşa ýadowlyk, öň ýokanç wirus keseli geçiren, aýbaşynyň öň syrasyndaky döwir ýaly se­bäpler bolup biler. Mundan başgada gaýtalanýan aftoz stomatitiň ýeňil görnüşinden agyr görnüşe geçmegini çaltlaşdyrýan hünär taýdan ýaramaz täsirler, bahym-bahymda tebigy gurşaw howanyň çyl­şylmagy, üznüksiz keseliň bolmagy (angina, aşgazan-içege ýollarynyň keselleri, üznüksiz gastrit, kolit aşgazanyň we 12-barmak içegäniň ýaraly keselleri) ýaly sebäpler degişlidir, bu köp ýagdaý­larda ýaş adamlarda (25 ýaşa çenli) duş gelýär. Gistologik barlagynda adaty aftada nemli bardanyň çuň çürän-fibrinoz çişgini ýüze çykarylýar. Hadysa nemli bardanyň hususy gatlagyndan we nem asty esasdan ütgäp başlaýar. Damarlaryň giňemeginden soň uly bolmadyk damar töwereginiň ýellenmegi bilen epiteliýanyň tikenekli gatlagynyň çişmegi ýüze çykyp ondan soň spongioz we owynjak boşluklaryň emele gelmegi bolup geçýär. Alteratiw ütgeşmeler epiteliýanyň çüremegi we nemli bardanyň ýaralanmagy bilen tamamlanýar. Epiteliýanyň kemtik ýeri fibrin bilen doldyrylýar, ol aşakda ýatan dokuma bilen berk bitişen bolýar.

Deňeşdirilip anyklanyş usuly. Daşky görnüşi boýunça aftalar şu aşakdakylar bilen meňzeşligi bardyr;

• şikesden soňky ýaralar;

• gerpetiki ýaralar;

• mereziýel düwünçejik.

Gerpetiki ýara aftoz stomatotiňkiden köp görnüşli sudyrly, uly bolmadyk agyryly, ýaranyň daş töweregi has ýaýraň çisgin reaksiýa gerpetik stomatitde toplanan pakgaryklar üstin çykýar. Me­reziýel düwünçejikleri azajyk agyrlygy bilen häsiýetlenýär, onuň dübi ýellenen, çişginli halkanyň çetleri gyzaran häsiýetli we ýaradan bölünip çykýan suwklykda solgun treponema bolýar.

Gaýtalanýan aftoz stomatitiň agyr görnüşi, ýada Settonyň aftasy. Agyr görnüşli gaýtalanýan aftoz stomatitiň kliniki geçişi boýunça şu aşakdaky görnüşlere bölünýär:

• agzyň nemli bardasynyň zeperlenme elementi afta bolup durýar, onuň bitişmek möh­leti 14-20 gün. Keseliň geçişi her aşda beterleşip gaýtalanmagy bilen häsiýetlenýär;

• agzyň nemli bardasynda çuň öoýulan görnüşli, örän agyryly ýara emele gelýär, onuň bitiş­mekligi uzak möhletli (25-35 gün) bolýar. Keseliň ýitileşip, gaýtalanmagy ýylda 5-6 gezek ýüze çykýar;

• agzyň nemli bardasynyda bir wagytda aftalar we çuň ýaralar ýüze çykarylýar. Olaryň bitişmek möhletleri 25-35 günden ybarat.

Gaýtalanýan aftoz stomatitiň agyr görnüşi ýylyň dowamynda 5-6 gezek ýada her aýda ýitileşip gaýtalanýar. Keseliň geçişi üznüksiz bolýar. Bir näçe näsaglarda aftalar birnäçe hepdäniň içinde duýdansyz görnüşde bil wagytda uly, köp möçberde ýüze çykýar. Beýleki bir näsaglarda dürli wagytda, ýeketäk aftalar emele gelýär.

Keseliň geçişi ilkinji hem beýleki näsaglarda wagtlary boýunça ütgäp bilýärler. Gaýta­lanýan aftoz stomatitiniň agyr görnüşli näsaglaynda umumy ýagdaýlary hem ejir çekýär: ýokary derejede gujundyrylmagy, ukynyň bozulmagy, işdäsiniň kesilmegi (70% -näsag­larda) bellenýär, 22% - nä­saglarda newrologik näsazlyklar emele gelýär. Agyz boşlugynda ol mydama agyryly duýgylar bilen şertlendirlen, seýrek bolmadyk ýagdaýlarda sebitleýin limfodenitler ýüze çykýar. Pasyllaýyn täsir edýan sebäpler, gaýtalanýan aftoz stomatitiň agyr görnüşinde, onuň beterleşip, ýitileşmegine uly täsir etmeýär. Düzgün bolşy ýaly keseliň ýiti­leşmegi her aýda ýüze çykýar we ütgäp dürýan häsi­ýetli bolup, keseliň döränine köp wa­gyt geçdigiçe keseliň geçişi agyrlaşýär. Keseliň ýitileşmesi adatça nemli bardanyň çäklenen agyryly dykyzlanmagy bilen başlanýar. Ol ýerde ilki bilen fibrinoz kesmegi bilen örtülme peýda bolýar. Ondan soň çuňlaşan oýulan görnüşli ýara emele gelýär onuň töweregi sähelçe gyzaran (11.33 surat). Ýara düzgün bolşy ýaly ölçegi boýunça ulalýar. Käbir ýag­daýlarda ilki bilen ýüzleý afta emele gelýär, onuň dübinde 6-7 gün geçenden soň ýellenme peýda bol­ýar, aftanyň özi bolsa çuň ýara öwrilýär. Gaýtalanýan aftoz stomatitiň agyr görnüşinde çuň ýara­lar örän haýal (1.5-2 aýa çenli) bitýärler. Olaryň bitişmeginden soň birleşdiriji doku­manyň gödek yzy-bertigi galýar, ol bolsa agzyň nemli bardasynyň kadaly görnüşiniň (defor­masiýasyna) bozul­magyna getirýär. Ýaralaryň agyz burçynda ýerleşmegi agzyň görnüşini üt­gedýär, käbir ýagdaýlarda agzyň kiçelmegine – mikrotoma emele gelmegine alyp barýar.

Bertikleşýän aftanyň uzak möhletli bolmagy 2 hepdeden – 2 aýa çenli bolup bilýär. Agyz boşlugynda örgünler köp ýagdaýlarda diliň gapdal taraplarynda, dodagyň we dulugyň nemli bardasynda ýerleşýär, olar güýçli agyrylar bilen utgaşýarlar.

Anyklanyş usuly. Gaýtalanýan çuňňür aftalaryň gistologik barlagynda epiteliýanyň we bazal­gat­lagynyň dargamagy bilen çürän meýdançasy kesgitlenýär. Şeýle hem hususy gatlagyň nemli bardasy we nemli bardanyň aşagyndaky dübiniň çişmegi ýüze çykýar. Köp ýagdaýlarda zeperlenen ýerde ýag mäzleri bolýar, olaryň güýçli ýellenen görnüşde bolmagy bu keseli nemli bardanyň gaý­talanyp çüreýän periadeniti diýip atlandyrmagy esaslandyrýar.

Deňeşdirilip anyklanyş usuly. Gaýtalanýan aftoz stomatitiň agyr görnüşini şular bilen deňeş­dirilýär:

• Şikes ýeten ýüzleý ýara (eroziýa);

• Şikes ýeten çuň ýara (ulсus);

• Gaýtalanýan gerpes;

• Behçetiň keseli

• Wensanyň ýaraly-çüýreýan keseli;

• Ýokanç kesellerdäki çuň ýara (mereziýel, inçe kesel);

• Howyply çiş keseliň ýaralary.

Behçetiň keselinde agzyň nemli bardasynyň, göziň we jyns synalarynyň afta-ýaralar bilen bilelikde zeperlemegini görmek bolýar.

Wensanyň ýaraly-çüreýän keselinde barlag üçin ýaradan alnan kesmekde köp mukdarda fuzobakteriýalar we spirohetler ýüze çykarylýar.

Howyply çiş keseliň ýarasynyň gyralary dykyz, biraz agyryly, köplenç üznüksiz şikes ýeten sebäbi bolýar. Sitologik barlagynda ütgän (kesele mahsus) öýjükler ýüze çykarylýar.

Bejerlişi. Gaýtalanýan aftoz stomatiti bejerlende näsaglary diňe örän oňat çuňňür kliniko-im­mu­nologik barlaglardan geçirlen ýagdaýda gowy netijeli bolýar. Barlagdan alnan maglumatlaryň esasynda talaba laýyk şahsy toplumlaýyn, mikroblara garşy (patogenetik) bejergini saýlap almaga mumkinçilik berýär. Bejergi başlamazdan öň hökmany suratda näsagy lukman terapewtiň, otori­nolaringologyň we beýleki hünärmen lukmanlaryň barlagyn­dan iç keselleriniň barlygyny ýüze çykarmak maksady bilen geçirmeli.

Ilki bilen aşgazan-içege ýollaryny, üznüksiz ýokanç ojaklaryny, goraýyş ulgamynyň ýagdaý­la­ryny anyklamak gerekdir. Aýratyn esasy ünis dişleriň we parodontlaryň kesellerini ýüze çy­kar­maga we bejergisine berilmelidir. Gaýtalanýan aftoz stomatitli näsaglar bejerlende toplumlaýyn patogenetik bejerliş usulyna immun ulgamyny sazlaşdyrýan derman serişdeleri, metabolizim daka­laşdyryjy dermanlary ulanmagy goşulýar. Şeýle hem hökmany suratda üznüksiz ýokanç ojagy aýyrmak-saplamak zerurdur.

Immun ulgamyny kadalaşdyrmak üçin timogen dermany ulanylýar. Ol bolsa öýjükli we gu­moral immunitetiň reaksiýasyna bolan täsirini sazlaşdyrýar. Şeýle hem bedeniň ýöriteleş­dirlmedik durnuklylygyna bolan faktorlary sazlaşdyrýar. Timogen dermany her günde 100 mg 10 günläp esele içine göýberilýär. Hökmany suratda bejergiden öň we soň immunogrammany göz astynda sak­lamaly.

Gaýtalanýan aftoz stomatiti bejermek üçin lewamizol dermany hem ulanylýar, dermany hep­de­de iki gün ulanmaga (bir wagytda 150mg-den ýada 50mg-den günde 3 – gezekden) bellenýär. Be­jergini 1.5 – 2 aýyň dowamynda ganyň kliniki görnüşini we bedeniň umumy ýagdaýyny gözeg­çilikde saklap geçirilýär.

Limfositlerdäki öýjik metobolizimini kadalaşdyrmak maksady bilen gaýtalanýan aftoz stomatit keselli näsaglara, mitohondriniň derejesinde alyş-çalyş hadysasyny hyjuwlandyryjy metabolik dermanlary bellenýär.

Näsaglara metaboliki täsirli iki sany toplum dermanlary bermek bellenýär. Birinji top­lum lim­fosotlerde energiýa (güýçlenme) hadysasyny gowlandyrmada ugrykdyrlan. Ony 10 güniň dowa­myn­da berilýär: pantotenat kalsiýa (20% - 2 mlsuwklygy ezele içine göýbe­ril­ýär, ýada 0.1gr günde 4–gezekden içmek bellenýär), riboflawin mononukleotid (1%-1ml suwk­ly­gy ezere içine); Lipamid (0.025gr günde 3 gezekden nahardan soň); kokarboksilaza (0.05gr ezele içine); orotat kaliýa (0.5gr günde 3 gezekden 1s nahardan öň).

Indiki 10 güniň dowamynda ikinji toplum metabolik dermanlar belenýär: Witamin B₁₂ (0.01% suwklyk 1ml ezele içine sanjym); foliýewa turşysy (0.005g. günde 3 – gezekden); piridoksalfosfat (0.02g günde 3 gezekden nahardan soň); metilmetioninsulfoniýa hlorid (0.1g günde 3-gezekden nahardan soň); pangamat kalsiýa (0.05g günde 3 – gezekden nahardan soň); oratat kaliýa (0.5g günde 3 – gezekden nahardan 1 sagat öňinden içmeli).

Gaýtalanýan aftoz stomatitiň durnykly kliniki sagdynlama ýagdaýyna ýetmek üçik we ony häsiýetlen dirýan ganyň düzümindäki limfositleriň sitohimiki derejeli görkezijileriniň kadalaşmagy üçin keseliň kliniki geçiş aýratynlygyna garamazdan hökmany suratda 4-6 gezek doly metabolik bejergini 6-aý arakesmeli geçirmek maslahat berilýär. esasy bellemeli zadyň biri, ol hem metobolik bejerginiň ýaz paslynda, haçanda bedende watamin ýetmezçiligi (gipowitaminoz) ýüze çykanda geçirilse maksada okgunly hasap edilýär.

Witamin ýetmezçiligi (gipowitaminoz) düzgün bolşy ýaly gaýtalanýan aftoz stomatitiň agyr ýitileşmegine alyp barýar. Käbir ýagdaýlarda toplumlaýyn bejergi çärelerine sedatiw dermanlary (walerianaň köki, kiçi trankwilizatorlar) goşulýar.

Esasan hem aýratyn ünsi, bedende bolan üznüksiz ýokanç ojaklary ýok etmeklige berilýär (gulak–burun–bokurdak synalaryň üznüksiz kesellerini, aşgazan – içege ýollarynyň kesellerini we ş.m. bejermekden ybaratdyr).

Gaýtalanýan aftoz stomatitli näsaglardaüznüksiz sepsis ojagynyň bolmagy mydama bakterial ýokary duýgyrlygy döredýär, ol bolsa keseliň çalt-çaltdan ýitileşmegine alyp barýar.

Gaýtalanýan aftoz stomatitli näsaglaryň mahsus bolan we mahsus däl goraýyş güýç­lerini hy­juw­landyrmak maksady bilen häzirki zaman usuly bolup bedene fiziki taýdan täsir edip bejerilmegi neyijeli ulanylýar (deriniň üsti bilen elektroneýrostimulýasiýa, lazer bilen bejerlişi, agzyň zeper­le­nen nemli bardasyny aeroionly owkalama (massaž). Gaýtalanýan aftoz stomatitiň şowly, netijeli bejerilmeginde agzyň berhizini tutmak wajyp oryny eýeleýar.

Näsaglara ýiti we undan edilen iýmitleri, spirtli içgileri kabul etmek, çilim çekmek gadagan edilýär.

Ýerli bejergi agzyň saplanmagyndan, şikes ýetirýän sebäpleri we üzniksiz ýokanç ojaklary ýok etmekden ybaratdyr.

Keseliň ýitileşen döwründe agyrsyzlandyryjy serişdeler ulanylýar, sebäbi ýaralar we in bete­rem çuň ýaralar örän agyryly bolýarlar. Agyrsyzlandyrmak üçin ýüzleý ýapgy dermanlar ulanylýär (1-2% lidokainiň suwklygy, 1-2% trimekain, 1-2% piromekainyň suwklygy ýa-da 5% piromekain melhem-ýagny). Agyrsyzlandyrmak üçin şeýle hem 5 ýada 10%-li anes­te­ziniň külkesini gliserine ýa-da suwyk ýaga (şetdalyň, erigiň, günebakaryň ýagyna) goşulyp taýarlanan görnüşde ulanylýar.

Ýaranyň üstünden fibrinoz we çürän kesmegi proteolitik fermentleriň (tripsin, hi­mot­ripsin, himopsin, lizoamidaza) kömegi bilen aýrylýär. Antiseptiki arassalamany antiseptik erginler (1% - etoniýa ergini; 0.02 – 0.06 % hlorgeksidin ergini, 0.02% - furasillin, riwanol erginleri we başgalar) bilen geçirilýär.

Gaýtalanýan sftoz stomatitde agzyň nemli bardasynyň ýaralarynyň bitmegini güýçlen­dirmek üçin witamin A, E, karotoliniň suwklandyrlan ýagyny, 5% - linitolyň melhem-ýagy.

Solkoseriliň melhem-ýagy ýada želesi, 5% - aktobeginiň melhem-ýagy, 20% - aktowe­gi­niň želesi we başgalary maksada okgunly bellenýar. Agzyň nemli bardasyna günde 3-4 gezekden nahardan soň ýapgy we ergini sepip ýuwmagy geçilýär.

Düzüminde her dürli dermanlar bolan ereýän biopolimer perdejiginiň ulanylmagy örän gowy netijeli bejergini berýär.

Agzyň nemli bardasynyň bitmegini güýçlendirmek üçin düzüminde oblepihanyň ýagy bolan oblekol-perdejigi üstünlikli ulanylýar.

Gelejekdäki maglumatlary. Gaýtalanýan aftoz stomatitiň geljegi şowly-ýakymly, esasan hem ir wagtynda anyklanyp we ýeňil görnüşinde bejerilen ýagdaýlarda.

Keseliň öňüni alyş işleri. Esasan üznüksiz ýokanç ojaklary öz wagtynda ýüze çykaryp, şol sanda hem agyz boşlygynda we olary ýok etmekden ybaratdyr.

Şeýle hem aşgazan – içege ýollarynyň, nerw we içki mäz (endokrin) ulgamynyň we beý­leki­leriň üznüksiz kesellerini ir wagytda anyklamak we bejermek esasy bolup durýar. agyz boşlugynyň yzygiderli edeg edilmegi, arassalanyş däzgünleriniň berjaý edilmegi, mydama agyz boşlugynyň saplanmagy wajypdyr.

Hökmany suratda zähmet we dynç alyş düzgünlerini talaba laýyk dürs berjaý edil­melidir. Beden terbiýe bilen meşgullanmak, pähimli, deňagramly iýmitlenmek gerekdir.