- •Студенттің пәндік
- •Пәннің мазмұны
- •1. Экологияға кіріспе
- •2. Аутэкология – ағзалар экологиясы
- •5.Биосфера - тіршілік қабаты
- •6. Атмосфера – биосфераның негізгі құрам бөлігі
- •7.Гидросфера –биосфераның
- •8.Литосфера және оны тиімді пайдалану
- •9.Қазіргі кездегі экологиялық мәселелер
- •Қолданылған әдебиеттер.
- •Глосарий
- •Дәрістің қысқаша конспектілері Лекция № 1
- •Негізгі сұрақтар және қысқаша мазмұны:
- •1.Экология туралы жалпы түсінік.
- •Абиотикалық
- •Биотикалық
- •Бірінші ретті периодты
- •Екінші ретті периодты
- •Периодсыз
- •Экожүйелердің энергетикасы.
- •Экожүйелердің ұйымдасу заңдары
- •Экожүйелердің өнімділігінің заңдары
- •Экожүйелердің динамикасы мен дамуы
- •Табиғаттың маусымдық өзгерістерін бақылау кестесі
- •Биологиялық алуантүрлілік – популяциялар, биоценоздар мен экожүйлердің тұрақтылығының шарты
- •1 Биосфера туралы түсінік.В. И. Вернадскийдің биосфера туралы.
- •1.2.Атмосфераның ластануы мен ластаушы көздер
- •1.3.Атмосфералық ауаның ластануының зардаптары.
- •1.4.Атмосфералық ауаны ластанудан сақтау және қорғау жолдары.
- •1.Гидросфера туралы түсінік.
- •1.1 Литосфера туралы түсінік .
- •1.2 Жел және су эрозиясы
- •1.3 . Топырақты эрозиядан қорғау
- •1.4 Топырақты тұздану мен батпақтанудан қорғау
- •1.4 Топырақтың ластануы
- •2.5 Жерді рекультивациялау
- •Студенттің өзіндік жұмыстың тапсырмасы.
- •Ұсынылған әдебиеттер:
- •Ұсынылған әдебиеттер:
- •Тақырыбы: Биосфера - тіршілік қабаты.
- •Ұсынылған әдебиеттер:
- •E) сарқылатын және сарқылмайтын
- •E) геодезия, гидравлика, гидростатика
- •A) популяция
- •D) Калифорниялық тұмша
- •Е) ғаламдық
- •А) популяция, түр организмдерiнiң таралу облысы
- •А) механикалық, физика-химиялық, биологиялық
- •А) экологиялық фактор
- •С) зоогендiк
- •С) жел эрозиясы
- •С) стратосфера
- •С) стратосфера
- •С) зоогендiк
- •С) құрылыс рекультивациясы
- •С) физика-химиялық
1.3 . Топырақты эрозиядан қорғау
Топырақтың эрозиясымен күресу – егін шаруашылығындағы ең негізгі мәселелердің бірі.
Эрозияға қарсы күрес шараларының ең негізгілерінің бірі шаруашылық -ұйымдастыру жұмыстары .Бұл –территорияны дұрыс ұйымдастыру .Шаруашылықтарда жерлерді су және жел эрозиясымен ұшырау деңгейлеріне байланысты топырақ – эрозиялық жоспарлар жасалынгып , топырақтарға сәйкес эрозияға қарсы іс-шараларын жүргізеді .
Агротехникалық шаралардан беткейлерде жерді көлденең жер жырту , ал биік беткейлерде су ұстағыш микрорельефтер жасау керек . Жауын шашын суларын жинау үшін жырту қабатын тереңдету арқылы да қол жеткізуге болады .
Аротехникалық шараларға сол сияқты топырақты аударып емес , тек қана қопсыту , эрозияға ұшыраған жерлерде желге төзімді қабаттарды жасау да жатады . Дефляцияға ұшыраған топырақтарда көп жылдық шөптерді өсіру арқылы ауыспалы егісті қолдану өте тиімді болып саналады .
Эрозияға қарсы күрес шараларының ішінде орман –мелиорация жұмыстарын жүргізуде үлкен роль атқарады . Топырақ құрғақшылық пен ыстық жерлерден эрозиядан сақтауда ормандар егудің өте қолайлы екендігін көрнекті ғалымдар
А.Т Болотов , В.В. Докучаев , Н:М сибирцев , т.с.с үнемі атап көрсеткен .
Эрозиямен күресу жолдары :
1. Айтарлықтай үлкен территорияларда өсімдіктер жабынын жоюға әкелетін табиғи экожүйелерге тигізетін әсерді шектеу . Бұл әсіресе орманды пайдалануға қатысты .
2. Жайылымдарда эорзиялық процестер көбінесе шектен тыс мал жаюмен байланысты.Үлкен территорияларда шөптесін өсімдіктер жабынының зақымдануы кезінде , әсіресе топырақтағы жеңіл жерлерде су және жел эрозиясы болуы мүмкін .
Таулы аудандарда шөптесін өсімдіктердің болмашы зақымдануының өзінде (мысалы , жалғыз аяқ жол ) су эрозиясының пайда болу ошағы орын алады . Мұндай қолайсыз құбылыстарды болдырмаудың енгізгі жолы мал жаю ережелерін сақтау мен реакциялық қысымды төмендету болып саналды .
3. Егістік жерлерді қорғау шаралары :
- ауыспалы егістіктерді дұрыс пайдалану
- топырақты бекітетін тамырлары бар шөптер қоспасымен алмастыру ;
- жиектік ж ырту (релъефтің горизонттарымен );
- өңдеуден бұрын бұзылатын құмды және құмдақ топырақтарды шығару ;
- шағын егіс танаптарын табиғи ланшафттарымен кезектестіру ;
- танап қорғайтын орман белдеулерін жасау ;
- топырақтың құрылымын түзуге мүмкіндік туғызатын органикалық тыңайтқыштарды пайдалану ;
- топыраққа әсер ететін қысымды кемітетін техниканы пайдалану ;
Суармалы егістердің дүние жүзіндегі ауданы шамамен 250 млн га жуық . Ирригациялық эрозиямен қатар суармалы топырақтар екінші реттік сортаңдануға ұщырайды . Оның мәні- танаптағы топырақ суды сіңіріп , содан соң булану мен өсімдіктерге транспирацияға қажетті судан артық су келіп түседі . Бұл су біртіндеп жер астылық грунт суларына дейін жетіп , оның деңгейінің көтерілуіне себеп болады . Мөлшерсіз , ретсіз суару кезінде қысқа уақыт аралығында (бірнеше жыл ) жақындап ,интенсивті түрде булана бастайды .Суда еріген тұздар топырақ бетінде жиналады . Мұндай тұздану екінші реттік деп аталады .Суғарудың жоғарғы деңгейінде және каналдарының судың топыраққа сіңіп кетуі арқылы грунт суларының мөлшері көбейеді.