2.2.6 Газ бөлу станцияларындағы (гбс) және кс-дағы табиғи қалдық газдардың артық қысымын пайдаға асыру.
ГАА-тың іске қосушы газының және реттеуші отындық газдың қалдығының біріккен жүйесінің схемасы. Газ турбиналы КС-дағы екіншілік қалдық энергия өнімділігінің (ЕЭӨ) жүйесі.
КС-дағы отын газдарынан және ірі газ бөлу станцияларынан шығарылатын газ қалдықтарынан электр энергия өндіру мақсатында ТМД және шет елдерде турбодетандерлік қондырғылар жасап шығарылу жұмыстары жүргізілуде.
КС-да іске қосу газдарын және редукцияланатын отын газдардың қалдықтарын пайдаланудың тиімділігін арттыру үшін бір жүйе жасалуы қажет (11.1 сурет).
11.1 – сурет. ГАА – тың іске қосушы газының және реттеуші отындық газдың қалдығының біріккен жүйесінің сұлбасы:
1,4,9 – ашып - жапқыштар; 2,3,8 – отындық және іске қосушы газдың құбырөтпелері; 5 – үш жүрісті жаратушы орган; 6,19 – жалғастырғыштар; 7 – ауа компрессоры; 10 – ГАА – тың өстік компрессоры; 11 – тығыздаушы; 12 – газ турбинасы; 13 – ауа генараторы; 14 – сығылған ауаның цехтың коллекторы; 15 – майлы буларды сорушы эжектор; 16 – отынды газдың жылу алмастырғышы – жылтқышы; 17,18,20 – ауа- сулар; 21 – турбодетандер.
Іске қосқыш табиғи газ, газ құбыры 2 арқылы турбодетандерге 21 барады, бұл жерде газ ұлғаяды, кейін ол құбыр 8 арқылы жылуалмастырғышқа 16 келеді, ыстық ауамен жылытылған газ газ турбинасының 12 жану камерасына бағытталады. От алғаннан кейін муфта 19 іліністен ажырайды, 6 муфта және турбодетандердің 21 білігі ауа компрессорының 7 білігімен жалғасады. Ауаның қалыптасыуы құбыр 2 арқылы турбодетандерге келген отын газының энергиясымен іске асады. Турбодетандерден кейін отын газы құбыр 8 арқылы жылуалмастырғышқа 16, кейін турбинаның жану камерасына келеді. Компрессорда 7 сығылған ауа, ауа құбыры 20 арқылы сығымдалған ауа коллекторына 14 келеді, одан осьтік компрессордың қыздырғышына 11, кейін май буын және басқа сору жекторына бағытталады. Циклдік ауа осьтік компрессордан кейін регенераторда 13 ГАА шыққан газбен жылытылады.
Газ турбиналы КС-да екінші энергия өнімдерін (ЕЭӨ) пайдаға асырудың кешенді жүйелері.
Газтурбиналы КС-ғы ЕЭӨ пйдаға асырудың кешенді жүйесі ЕЭҚ-ын барлық түрін толық пайдалануды қарастырады. КС-да ЕЭҚ тиімді пайдалана білсек, отын газын көптеп үнемдеушілік болатын, әсіресе ГАА қолдану кезінде ЕЭӨ-ді.
КС газтурбиналы және ГАА екіншілік жылуынан басқа мынадай түрлерінде тиімді пайдалануға болады: тазартылған отын газды, турбодетандердің жеңілдетілген отын газын, механикалық энергияны және суықты көмірқышқылын.
11.2 суретте КС-ғы газтурбиналы жетекті ГАА ЕЭӨ қайта пайдаланудың кешендік жүйе схемасы көрсетілген.
11.2 – сурет. Газтурбиналы ГАА – тың КС – дағы екіншілік қалдық энергия өнімділігінің комплекстік жүйесі.
Қалыптастырылған газ арнайы рекупиративті салқындатқыш жүйемен (РСЖ) суытылады, бұл газ турбиналы ГАА-ты, тоңазытқыш машиналармен салыстырғанда отын үнемділігін 17-20% құрайды.
Газ турбинасынан 8 шыққан газ ағыны регенераторда 9 суытылып, қазан-утилизаторына 15 келеді, бұл жерге будың екі түрлі парамтрін өндіреді, (біріншісі ГТҚ-ның жану камерасына 7 бүрку, екіншісі электр энергияны өндіру үшін генераторға беріледі) және жылу тұтынушыларғы ыстық суды беру мақсатында шығарылып жатқан газдар арнайы конденсаторларда (АСА) тазартылып, суытылғаннан кейін қазан – утилизаторына 15 келеді.
Жүйенің бу контурына жоғалған суларды және тазартылған газдарды жинайтын ыдыс 18 бар. Ішкі циклдық ауаны салқындату мақсатында осы ыдыстан 18 тазаланған газ, осьтік компрессор 6 алдында орналасқан ауа тазартқыш құрылғыға беріледі. Конденсатордан 19 шығарылып жатқан газдар түтін сорғыш 16 арқылы ауа газ араластырғышқа 17 беріледі, араласқан қоспа хлореллалар өндіретін қондырғыға 21 келіп түседі.
Тұтынушыларға ыстық сумен жылулықпен қамтамасыз ету мақсатта су қазан-утилизатор 15 70oС дан 130oC-ға дейін қыздырылыпбеттегі суларды жылыту үшін бойлерге 14 беріледі.
КС-ды ауыл шаруашылық және өндіріс орындарына қажет электр энергияны энергетикалық блоктың негізгі түйіндері бутурбинасы 5 мен электр генераторы 20 өндіреді. Отын газы магистральдық газ құбырынан рекуперативті жылуалмастырғыш 3 арқылы өтіп, турбодетандерде 2 ұлғаяды, ал біртұтас білік арқылы бұрандалы компрессор 4 қатерлік электргенераторымен 1 жалғасады.
Өндірілген суықтық КС-дағы ауаны талапқа сай келтіру үшін қолданылады. Тасымалданатын табиғи газ t, температурада газ құбырынан рекуперативті жылуалмастырғышқа (РЖА) 12 келіп, t2 температураға қыздырылып, қыздырғышқа 10 беріледі. Қыздырғышта газ сығымдалып қыздырылады сонымен бірге АСА 13 ол t4 температураға дейін салқындатылады. t4 температура деңгейі сыртқы ауа ткемпературасы tн.в. мен сығымдалады және ол барлық уақытта жоғары болуы керек, сонда температура айырмасы ∆t=10…15oC болады. Одан әрі газ t5 температураға дейін суытылуы РЖА-та құбырдан келген газбен араласып өтеді. Кейін газ t5 температурада детандерге келеді, бұл жерде газ ұлғаяды және t6 дейін суытылады одан әрі газ құбырына жіберіледі.
№12 дәріс тақырыбы