Дәріс – 7. Өнімді өткізу және өндірісті талдау

Мақсаты: Өнімді өндіруге және өткізуге талдауды жүргізуді меңгеру.

Сұрақтары

1. Өнімді өндіру және өткізу жоспарының орындалуын және оның динамикасын талдау.

2. Өнімнің құрылымы мен ассортиментін және бірқалыпты өндірісті талдау.

3. Өнімнің сапысы мен бәсекелес қабілеттілігін талдау.

4. Өндіру және өткізу көлемін ұлғайту қорларын анықтау және оған әсер ететін факторларды талдау

Талдаудың міндеттемелері:

• өнімді өндіру және өткізу динамикасын және жоспардың орындалу дәрежесін бағалау;

• аталған көрсеткіштерге факторлардың әсер етуін талдау;

• өндіру және өткізу көлемін ұлғайту үшін ішкі шаруашылық қорларды құру;

• қорларды игеру шараларды ұйымдастыру.

Талдауда жинақтаушы көрсеткіш ретінде сатылған өнім көлемінің ақшалай сипаты қолданылады.

Сатылған өнім – бұл тиелген немесе төлемі төленген өнімдерді айтамыз.

Өндірілген және сатылған өнім көлемінің натуралдық, шартты натуралдық, еңбек және құндық өлшемдері болады.

Шартты натуралдық – жөндеудегі өнім саны, аяқ киімнің сыңарлары – еңбек өнімділігінің коэффициенттері арқылы анықталады.

Талдау барысы:

1) өнімді өндіру және өткізу көлеміне талдауды базистік және ұласпалы өсу және өсім қарқынының қозғалысын зерттеуден бастаймыз.

Өсу қарқыны келесі формуламен анықталады:

Өсім қарқыны келесі формуламен анықталады:

2) Орташа өсу және өсім қарқынын геометриялық немесе арифметикалық орташа салмақтандырылған көрсеткіштер бойынша есептейміз.

Геометриялық орташа салмақтандырылған көрсеткіш:

3) Жоспардың орындалуын талдау. Жоспардың орындалуы келесі формуламен анықталады:

4) Келісім бойынша өнімдерді қою міндеттемесінің орындалуын талдау.

5) Сұраныстың төмендеуіне байланысты өндірілген өнімдердің бір бөлігінің сатылмауы салдарынан кәсіпорын табысының бір бөлігін жоғалтуы мүмкін. Осыған байланысты оның алдын алу және деңгейін төмендету үшін оған әсер ететін факторларды зерттеу керек. Өнімдердің өтпеуіне байланысты басқару шешімі әр түрлі болады. Оған байланысты тәуекелділік белгілі және белгісіз болып бөлінеді.

Өндіріс нәтижесіне өнімді өндіру және өткізу құрылымы мен ассортименті және номенклатурасы үлкен әсер етеді.

Номенклатура – ҚР территориясында айналымда жүрген өнеркәсіп өнім түрлерінің кодтары мен атауларының тізімін айтамыз.

Ассортимент – жалпы өндіріс көлемі ішіндегі жеке өнім түрлерінің қатынасы немесе сипаты, сапасы, сорты және т.б. қасиеттері бойынша бір-бірінен ерекшеленетін бір номенклатураға жататын барлық өнімдерді айтамыз. Ассортименттік коэффициент келесі формуламен анықталады:

Ассортименттік коэффициентінің мәні бір өнім көлемінің өскенін, ал екіншісінің кемігендігін білдіреді. Осыған байланысты өнім түрлері бойынша бір өнімнің үлесі кемиді немесе артады. Нәтижесінде өнім түрлерінің құрылымы өзгереді. Өнім түрлерінің құрылымының өзгеруін сипаттау үшін құрылымдық белсенділік коэффициенті қолданылады. Ол келесі формуламен анықталады:

мұндағы: n – номенклатура саны;

- жалпы өндіріс қөлеміндегі I өнімінің үлестік өзгеруі.

Бұл көрсеткіш өндіріс көлемінің құрылымдық интенсивтілікті сипаттайды.

Коэффициент өскен сайын құрылымдық белсенділік жоғары болады, яғни кәсіпорын нарық конъюктурасының өзгеруіне байланысты өнім ассортиментін өз уақытылы жаңартуын көрсетеді. Өндіріс көлемінің құрылымдық өзгеруі бағаға, материал сыйымдылығына, өзіндік құнға, табысқа, тұрақтылыққа әсер етеді. Бұл әсерді анықтау үшін келесі формуламен факторлық талдау әдістерін қолдана отырып, есептеу жүргіземіз:

Q=

Өнім сапысын сипаттайтын жинақтаушы көрсеткіштер:

- жалпы өндіріс көлемінің ішіндегі жаңа өнім түрлерінің үлесі;

- жоғарғы сапалы өнімнің үлесі;

- өнімдердің орташа салмақтандырылған баллы;

- орташа сорттық коэффициент;

- аттестацияланған және аттестацияланбаған өнімдердің үлесі;

- сертификацияланған өнімнің үлесі;

- дүние жүзілік стандартқа сай келетін өнімнің үлесі;

- экспортталатын өнімнің үлесі.

Жеке көрсеткіштер.

• пайдалылығы;

• сенімділігі;

• өндіру технологиясы;

• эстетикалық көркі.

Жоғарыда аталған көрсеткіштердің динамикасын, жоспардың орындалуын анықтай отырып, бағалау және өзгеру себебін анықтау.

Сапалы өндіріс көлемін, ақшалай түсімді және пайданы сипаттайтын көрсеткіштерді анықтау және факторлық талдау жасау:

мұндағы: S – өзіндік құн;

P – баға;

q – көлем.

Бәсекелес қабілеттілікті өнім – тұтынуға қажетті өнімдй айтамыз. Бәсекелестік қабілет келесі параметрмен анықталады:

• техникалық;

• эстетикалық;

• эргономикалық – адам ағзасына сай келуі;

• нормативтік;

• экономикалық.

Осы параметрлер негізінде 3 көрсеткішті анықтаймыз.

1. Бірлік көрсеткіш – техникалық және экономикалық параметрдің шамасын бәсекелестің параметріне қатынасы арқылы анықтайық:

Р- параметр

Р₁₀₀ – бәсекелестің параметрі

2. Толық көрсеткіш – бірлік көрсеткіштердің біртектестопқа жинайды.

_I – үлесі

3. Интегралдық көрсеткіш – техникалық параметр бойыншатоптардың экономикалық параметр бойынша топқа қатынасын білдіреді.

Аталған үш факторға талдау жүргізе отырып үш бағытта қор құруға болады:

1. Еңбек ресурстарын тиімді қолдану арқылы қор құру.

   • Қосымша жұмыс орнын ұсыну;

   • Жұмыс уақытын жоғалтуды қысқырту;

   • Еңбек өнімділігін арттыру;

2. НК қолданылуын жақсарту:

   • Қосымша машиналар мен жабдықтарды сатып алу;

   • Оларды жұмыс уақытының қорына сәйкес толық қолдану;

   • Қолдану интенсивтілігін арттыру;

3. Шикізаттар мен материалдардың қолданылуын жақсарту:

   • Қосымша 201-206 сатып алу;

   • Нормадан тыс қалдықтарды қысқарту,

   • Бір өнімге жұмсалатын материалдарды қысқарту;