Күрделі қаржы жұмсаудың жалпы (абсолюттік) тиімділігі, көрсеткіштері мен оны есептеу әдістері.

Жалпы (абсолюттік) тиімділік жеке объектілер мен салаға күрделі шығын жұмсаудың нәтижесінде алынатын, қайтарымның (әсердің) жалпы шамасын сипаттайды.

Күрделі қаржы жұмсаудың жалпы (абсолюттік) экономикалық тиімділігі келесі көрсеткіштер бойынша анықталады.

Жалпы қоғамдық өндіріс және жеке ірі салалар бойынша:

Э = Д : К ,

мұнда Э – күрделі қаржы жұмсаудың жалпы (абсолюттік) экономикалық тиімділігі, ақша бір.; Д – ұлттық кірістің жылдық көлемінің өсімі, ақша бір.; К – материалдық өндіріс саласына күрделі қаржы жұмсау, ақша бір.

Өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының жеке салалары бойынша:

Э = П : К ,

мұнда Э – күрделі қаржы жұмсаудың жалпы (абсолюттік) экономикалық тиімділігі, ақша бір.; П – жоспарланған кезеңдегі жалдық пайданың өсімі, ақша бір.; К – өндірістік міндеттегі объектілердің құрылысына күрделі қаржы жұмсау, ақша бір.

Жаңадан салынып жатқан кәсіпорындар, цехтар, объектілер мен жеке шаралар мен техникалық-экономикалық мәселелер бойынша:

Э = (Ц – С) : К немесе Э = П : К ,

мұнда Э – күрделі қаржылардың жалпы (абсолюттік) экономикалық тиімділігі, ақша бір.; Ц – (жоба бойынша) өнімнің жылдық шығарылымының құны, ақша бір.; С – өнімнің жылдық шығарылымының өзіндік құны, ақша бір.; П – пайданың жылдық көлемі, ақша бір.

Геологиялық өндіріс бойынша: Э = (С₁ – С₂) : К ,

мұнда Э – күрделі қаржы жұмсаудың жалпы (абсолюттік) экономикалық тиімділігі, ақша бір.; С₁ және С₂ – тиісінше шараны өткізгенге дейінгі және одан кейінгі өнімнің жылдық шығарылымының өзіндік құны, ақша бір.;

К – өзіндік құнның төмендеуінен үнемдеуді тудырған, жаңа техникаға күрделі қаржы жұмсау, ақша бір.

Жалпы экономикалық тиімділіктің көрсеткіштері тиісті нормативтермен сәйкестендірілу керек. Егер жалпы (абсолюттік) тиімділіктің алынған коэффициенттері нормативтерден төмен болмаған жағдайда, күрделі қаржы жұмсаудың бағыттары экономикалық тиімді деп есептелуі мүмкін. Жалпы (абсолюттік) экономикалық тиімділікті есептеген кезде өзіндік құнның төмендеуінен пайданың өсуі немесе үнемдеудің есебінен күрделі қаржы жұмсаудың жалпы көлемдерінің қайтарымдылық мерзімдерін анықтайды. Күрделі қаржы жұмсаудың қайтарымдылық мерзімі жалпы (абсолюттік) тиімділік көрсеткішіне кері шаманы білдіреді:

Т = К : П ,

мұнда Т – күрделі қаржы жұмсаудың қайтарымдылық мерзімі (жыл).

Күрделі қаржы жұмсаудың салыстырмалы экономикалық тиімділігі.

Күрделі қаржы жұмсаудың салыстырмалы экономикалық тиімділігін техниканың жаңа түрлерін енгізу, жаңа кәсіпорындар салу немесе әрекеттегі кәсіпорындарды реконструкциялау бойынша шаруашылыққ немесе техникалық шешімдердің нұсқаларын салыстыру үшін есептейді. Салыстырмалы экономикалық тиімділік бір нұсқа екіншісінен қаншалық тиімді екендігін және таңдалған нұсқаның тиімділік дәрежесі қандай екенін көрсетеді.

Күрделі қаржы жұмсаудың салыстырмалы экономикалық тиімділігінің негізгі көрсеткіші тиімділік нормативіне сәйкес бірдей өлшемділікке келтірілген, біржолғы күрделі қаржы жұмсау мен (өзіндік құнның) ағымдағы шығындардың сомасын құрайтын, келтірілген шығындардың минимумы болып табылады:

С_i + Е_нК_t – min , мұнда К_t – i-нұсқасы бойынша күрделі қаржы жұмсау

С – сол нұсқа бойынша жыл ішіндегі өнімнің өзіндік құны.

Енгізген кезде ең аз күрделі қаржы жұмсау өнімнің ең төмен өзіндік құнын қамтамасыз ететін нұсқа экономикалық ең тиімді болып есептеледі.

Келтірілген шығындардың көрсеткішін жылдық экономикалық әсерді анықтау үшін қолданады. Жылдық экономикалық әсер Э_г таңдалған нұсқа бойынша мына формуламен анықталады: Э_г = [(С₁ + Е_нК₁) – (С₂ + Е_нК₂)]В₂ ,

мұнда С₁ және С₂ – нұсқалар бойынша өнім бірлігінің өзіндік құны, ақша бір.;

К₁ және К₂ – нұсқалар бойынша меншікті күрделі қаржы жұмсау, ақша бір.;

В₂ – таңдалған (екінші) нұсқаға сәйкес келетін, өндірістің жылдық көлемі, натуралды бірліктер.