3. Несие мен несие жүйесінің түсініктері.

Несие – бұл қайтарымдылық пен ақылық шарттарында уақытша пайдалануға берілетін, қарыз капиталының қозғалыс формасы. Несие несие берушілер мен заем алушылардың арасындағы қатынастарды білдіреді; оның көмегімен кәсіпорындардың, халықтың, мемлекеттің ерік ақша қаражаттары шоғырландырылады; олар уақытша пайдалануға берілетін қарыз капиталына айналады.

Несие әрекеттегі кәсіпорындардың қорлар айналымының үздіксіздігін қолдау үшін қажет; өзінің негізгі қызметін – қайта бөлу қызметін атқарады; несие шаруашылық әрекетке арналған меншікті капитал жетіспегенде кәсіпорынға қажет; ол ақша массасының көлеміне және ақшаның айналым жылдамдығына ықпал етеді; өндірістің ірілендірілуіне мүмкіндік тудырады, өндіргіш күштерінің дамуын, негізгі қорлардың кеңейтілген өндірісін ынталандырады; несие фермерлік шаруашылықтардың, шағын бизнес кәсіпорындарының дамуын қамтамасыз етеді, жалпы кәсіпкерлік әрекетті дамытады.

Несие жүйесі – бұл несиелік қатынастардың, несиелеу формалары мен әдістерінің жиынтығы, бұл еркін ақша қаражаттарын шоғырландыратын және оларды қарызға беретін, несие-қаржы мекемелерінің жиынтығы.

Нарықтық экономика несиенің келесі формаларын көздейді:

1. коммерциялық – несие тауарлы формада экономикалық субъектілердің арасында (жабдықтаушы-сатып алушыға);

2. банктік – несие ақшалай формада банктермен және өзге несие мекемелерімен беріледі; өз кезегінде мынадай болады:

3. ипотекалық – мүлікті сатып алуға (немесе кепілге қойып) берілетін несие;

4. тұтынушылық – тауарларды сатып алу үшін халыққа берілетін несие;

5. ауылшаруашылық – ауыл шаруашылығын (шаруа және фермерлік шаруашылықтарды) дамытуға берілетін несие;

6. коммуналдық – қалалық жылжымайтын мүлікті кепілге беріп, қалалық шаруашылық мұқтаждықтарына берілетін несие;

7. мемлекеттік – мемлекет кәсіпорындарға, халыққа несие беріп, несие беруші ретінде де, бағалы қағаздар (облигациялар) үшін сол субъектілерден несие алып, заем алушы ретінде де болады;

8. банкаралық – банктердің бір-бірі несиелеуі;

9. мемлекетаралық – мемлекеттердің немесе халықаралық ұйымдардың (МВФ, ЕБРР және басқалары) қандай да бір елге несие беруі.

Сонымен қатар несиенің келесі түрлері болады:

1. заем алушылардың негізгі топтары бойынша:

а) кәсіпорындарға берілетін несиелер, б) халыққа берілетін несиелер, в) мемлекетке берілетін несиелер;

2. міндеті бойынша:

а) тұтынушылық, б) ауылшаруашылық, в) өнеркәсіптік,

г) сауда, д) инвестициялық, е) бюджеттік;

3. берілу мерзімдері бойынша:

а) қысқа мерзімді (1 жылға дейін), б) орташа мерзімді (1-3), в) ұзақ мерзімді (св.3);

4. қызмет ету саласына қарай:

а) айналым капиталын сатып алуға берілетін несие (нағыз несие),

б) негізгі капиталды сатып алуға берілетін несие (қарыз);

5. несиені қайтарудың қаматамасыз етілу дәрежесіне қарай:

а) қамтамасыз етілмеген (бланкілі), б) қамтамасыз етілген.

Несие қандай формалар мен түрлерде болса да, несиелік мәмілеге қатысушылар несиелеудің негізгі қағидаларын сақтау керек: берілетін қаржылардың жеделдігі мен қайтарымдылығы, олардың мақсатқа сай міндеті, ақылығы (өтемділігі) мен қамтамасыз етілуі, дифференциалдануы.

7 БӨЛІМ.

Кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық әрекетін есепке алу және талдау.

Тақырып 7.1: Кәсіпорындардың шаруашылық әрекетінің есебі мен статистикасы.

Жоспар:

1. Геологиялық барлау жұмыстарындағы шаруашылық әрекет есебінің мәні мен түрлері.

2. Геологиялық барлау жұмыстары статистикасының негіздері.