§3. Еңбек өнімділігі арттырудың негізгі бағыттары.

I топ – техникалық өрлеудің нәтижесінде өндірістің техникалық деңгейін, еңбектің техникалық жабдықталуын арттыру. Мұнда өндірістік үрдістерді механизациялау және автоматтандыру, қолданыстағы техниканы жаңасымен, өнімдісімен ауыстыру, өндіріс технологиясын жетілдіру, қолданыстағы техника мен жабдықтарды жаңарту; бұйымдардың конструкциялары мен техникалық сипаттамаларын жақсарту; пайдаланылуын жақсарту және шикізаттың, материалдардың, отын мен энергияның жаңа, тиімдірек түрлерін енгізу жатады.

II топ – өндірістің ұйымдастырылуын жетілдіру, яғни өндірістің құрылымы мен басқарылуын жетілдіру; қызмет көрсету нормалары мен аймақтарын арттыру; өндірісті мамандандырудағы, кооперациялаудағы және араластырудағы өзгерістер.

III топ – еңбектің ұйымдастырылуын жетілдіру және осының негізінде жұмыс уақытының қорын пайдалануды және өнімнің (жұмыстардың) еңбек өнімділігін қысқартуды жақсарту. Факторлардың бұл тобы жұмысшыларды орналастыруды, жұмыс орындарын жабдықтауды, жұмыс уақытының шығындарын (жұмысқа келмеуді қысқартуды, іркілістерді қысқартуды) қысқартуды, брак шығындарын қысқартуды, өнімділік нормаларын орындамайтын жұмысшылар санын азайтуды, маусымдық салалардағы жұмыс кезеңінің өзгерістерін, еңбектің ұйымдастырылуын жақсартуды қамтиды. Еңбекті ұйымдастаруды жетілдірудің қажетті алғышарттары ғылыми негізделген еңбекті мөлшерлеу мен өндірісті басқару болып табылады.

IV топ – еңбекті шамалы шығындап, қандай да бір қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға мүмкіндік беретін, өнімнің (жұмыстардың) сапасын арттыру. Керісінше, сапасыз өнімді (жұмыстарды) өндіру қоғамдық еңбектің шығындалуына алып келеді, әр еңбектенушіге және жалпы қоғамға зиян келтіреді.

Минералдық құрамы күрделі және қасиеттерінің өзгеру дәрежесі түрліге табиғи денелермен жұмыс жасайтын, геологиялық барлау өндірісінде еңбек өнімділігі арту факторлардың бұл тобы өзгеше көрінеді. Геологиялық барлау жұмыстарының өнімі пайдалы қазбаның барланған қорлары болып табылатындықтан, барлаушылардың еңбек өнімділігі бұл пайдалы қазбаның жатыс жағдайлары, құрылыс және құрам ерекшеліктері зерттеудің толықтық және сенімділік дәрежесімен анықталады. Геологиялық зерттеудің толықтығы мен сенімділігінің негізгі талабы негізгі пайдалы қазбаның сапасын жан-жақты зерттеу, оның ілеспелі өнеркәсіптік те, уақытша (өнеркәсіптік) те пайдалы компоненттерінің бүкіл кешенін анықтау, сонымен қатар барлау кенорны алып жатқан бүкіл кеңістікті сапалы және сенімді баяндау болып табылады.

Тақырып 4.5: Еңбек төлемін ұйымдастыру – өндірісті басқару қызметі.

Жоспар:

1. Еңбек төлемінің принципиалды қағидалары.

2. Еңбек төлемінің формалары мен жүйелері.

3. Жалақыға қосымша төлемдер мен үстемелер.

§1. Еңбек төлемінің принципиалды қағидалары.

Қызметкерлер еңбегінің төлемі – бұл өндірістік үрдістер қамтылған еңбек ресурстарының бағасы. Айтарлықтай дәрежеде ол шығындалған еңбектің санымен және сапасымен анықталады, алайда, оған еңбек сұранысы мен ұсынысы, қалыптасқан нақты конъюктура, территориалдық тұрғылар, заң нормалары сияқты, таза нарықтық факторлар ықпал етеді.

Нарықтық экономика еңбек ресурстарын территориалды орын ауыстырумен, сұраныс бар жерде еңбекті шоғырландырумен, артық ұсыныс жерлерінде оны қайтарумен, жұмыс күші нарығының болуын ұсынады. Осы факторлардың кешені нақты еңбек төлемін қалыптастырады.

Кәсіпкер өз әрекетінде өндіріске тартылатын кез келген фактор төленуі тиістілігіне тап болады. Ол өндірісті бастау үшін, станоктар, машиналар, жабдықтар, шикізат сатып алады, жұмыс күшін жалдайды. Еңбек үшін төлем – бұл еңбек төлемі болып табылады. Бір жағынан, төлем қызметкердің дене және зияткерлік күштерінің шығындалуын өтеу керек, басқа жағынан, қызметкер өз еңбегінің төлемін тектес кәсіпорындағы ұқсас еңбек төлемімен салыстыра отырып, өзін кемсітілген болып сезінбеуі тиіс. Алайда кәсіпкерді сыртқы сипаттағы бірқатар факторлар шектейді:

- мемлекет орнатқан жалақының минималды деңгейі;

- кәсіпкер мен қызметкерлер ұжымының арасындағы келесімнің шарттары;

- кәсіподақ комитеттерінің талаптары.

- Еңбек төлемін ұйымдастырған кезде кәсіпкер:

- кәсіпорнындағы қызметкерлер еңбегін төлеудің формасы мен жүйесін анықтау керек;

- қызметкерлерге, мамандарға, басқарушы қызметкерлер құрамына арналған лауазымдық жалақы жүйесін құру керек;

- қызметкерлер үшін де, басқарушы қызметкерлер құрамы үшін де критерийлер құру және қосымша төлемдердің мөлшерін анықтау керек.

Кәсіпкердің құзырында жалақының қандай да бір формаларын немесе жүйелерін таңдаудың кең мүмкіндіктері бар, олар сыйақыларды анықтаған кезде бұдан да кең. Бірақ жетекшінің шеберлігі бар құралдардан нақты кәсіпорынға және осы кәсіпорынға алынған қызметкерлер құрамына тиістілерін таңдаудан тұрады.