§7 Негізгі қорлардың ұдайы өндірісі.

Негізгі қорларды қарапайым және кеңейтіп ұдайы өндірудің түрлі формалары бар. Қарапайым ұдайы өндірістің формалары – ескірген еңбек құралын ауыстыру және күрделі жөндеу. Кәсіпорындар жөндеу қорын құруға құқылы. Жөндеу қорына бөлінетін қаражаттардың дайын сомасын дербес бекітілген нормативтер бойынша кәсіпорын анықтайды. Бұл қор негізгі қорларды жөндеудің барлық түрлерін қаржыландыру үшін қолданылады. Жөндеу қоры құрылмауы да мүмкін. Онда жөндеу шығындары тікелей өнімнің өзіндік құнына енеді, ал өндірістік емес қорлар бойынша пайда есебінен өтеледі. Жөндеу қоры жөндеу шығындарын айтарлықтай біркелкі өтеуге мүмкіндік береді.

Негізгі қорларды кеңейтіп ұдайы өндірудің формаларына жаңа құрылыс, әрекеттегі кәсіпорындарды кеңейту, оларды қайта құру және техникалық қайта жарақтау, жабдықтарды жаңарту жатады. Бұл формалардың әрбіреуі белгілі бір міндеттерді шешеді, артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Жаңа құрылыстың есебінен негізгі қорларының барлық элементтері техникалық өрлеудің осы заманғы талаптарына сай келетін жаңа кәсіпорындар қолданысқа енгізіледі, ел территориясы бойынша өндіргіш күштерді дұрыс орналастыру мәселесі шешіледі. Алайда нарықтық экономикаға өту кезеңінде, өндіріс төмендеген кезде және көптеген кәсіпорындар қаражаттың жетіспеуінен әрекет етуін тоқтатқанда, әрекеттегі кәсіпорындарды қайта құру мен техникалық қайта жарақтауға көңіл бөлінеді. Қайта құру кезінде күрделі қаржылардың негізгі бөлігі ескі өндірістік ғимараттарды, құрылыстарды пайдаланып, қорлардың белсенді бөлігін жетілдіруге бағытталады. Жабдықтарға кететін шығындарды арттыру күрделі қаржылардың сол көлемінде өндірістің жоғары өсіміне ие болуға және осының негізінде еңбек өнімділігін арттыруға, өнімнің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік береді.

Негізгі қорларды кеңейтіп ұдайы өндірудің формасы жабдықтарды жаңарту да болып табылады, бұл екінші формадағы моральдық тозуды толық немесе ішінара жою, жетілген конструкциялы ұқсас жабдықтардың техникалық-экономикалық сипаттамаларын арттыру мақсатында оны жаңарту болып табылады.

Жабдықтарды жаңарту бірнеше бағытта жүруі мүмкін:

- режимдік сипаттамалары мен техникалық мүмкіндіктерін арттыратын, әрекеттегі машиналардың конструкцияларын жетілдіру;

- жабдықтардың өнімділігін арттыруға мүмкіндік беретін станоктар мен механизмдерді механизациялау және автоматтандыру;

- жабдықтарды бағдарламалық басқаруға көшіру.

Егер жаңартуды жүргізудің нәтижесінде жылдық өндіріс көлемі артса, еңбек өнімділігі артып, өнімнің өзіндік құны төмендесе, жабдықтарды жаңарту экономикалық тұрғыда өте тиімді. Сонымен қатар өндіріс рентабельділігінің артуы қажет. Егер жаңартуға кеткен шығындардың нәтижесінде өндірістік қорлардың артуына қарағанда, пайданың салыстырмалы өсімі артық болса, соңғысына қол жеткізуге болады.

Тақырып 3.4: Геологиялық кәсіпорындардың айналым құралдары.

Жоспар:

1. Өндірістік айналым қорлары мен айналдыру қорлары.

2. Айналым құралдарын қалыптастырудың көздері.

3. Айналым құралдарын пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері.