Анықтауыштық қатынастың берілуіне назар аударыңыз.

Геродот былай деп жазып қалдырған

Бас киім мен белдік әшекейлері түгелдей алтыннан жасалған.

3-жазылым. Мәтіннен анықтауышты қатынасты білдіретін сөйлемдерді алыңыз, оларға сұрақ қойыңыз.

. Үлгі: Ол ерте кезден-ақ әлемдік мәдениеттің көрнекті қайраткерлерін қызықтырған.

1. Қазақ халқының дәстүрлі өнері – көшпелі түркі тектес халықтар әлемінің алып бәйтерегі, қара шаңырағы.

2. Ол ерте кезден-ақ әлемдік мәдениеттің көрнекті қайраткерлерін қызықтырған.

3. Тайпалар еңбек құралдарын, қарулар, сәндік заттар, тұрмыстық бұйымдар жасауда құю, қақтау, қысып өрнектеу, жону, тегістеп жылтырату техникасын жақсы меңгерді, заттарға өрнек сала білді.

Сұрағы: Әлемдік мәдениеттің көрнекті қайраткерлері не істеді, қайтті?

Тыңдалым

Қазақ халқының дәстүрлі өнері

Тыңдалым бойынша тест сұрақтарына жауап беріңіз.

1. Қажетті қосымшасын қойыңыз:Өнер қиял-ғажайып ... пайда болған – нақыш.

а) - дан

в) -тан

с) - тен

д) - пен

2. Сөйлемге қажетті сөзді көрсетіңіз:Сақ кезеңінің (VІІ-VІ ғ. б.э.д.) көркем ... жануарлық стильде дамыған.

а) әдебиеті

в) сәулеті

с) мәдениеті

д) құрылысы

3. Мәтіндегі «бейне» сөзін қандай сөзбен ауыстыруға болады?

а) бет-әлпет

в) сипат

с) келбет

д) сурет

4. Сөйлемді толықтырыңыз:Кейіннен жануарлардың бейнесі ..... алмастырылады.

а) әшекеймен

б) ою-өрнектермен

в) сипатпен

г) бейнемен

5. Тасқа қашалып жазған жырларды көрсетіңіз?

а) «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш –Баян сұлу»

в) «Қобыланды», «Алпамыс»

с) «Ер тарғын», «Ер төстік»

д) «Күлтегін», «Білге қаған», «Тоныкөк»

Анықтама

Дәстүрлі өнер – национальная традиция

қара шаңырақ – домашний очаг; семья

айбалта – секира

көшпелі – кочевой

айшық түймелер – яркие пуговицы

жону – обстругивать

ойып жасалған – вырезонный

өмілдірік – нагрудник

арқау алған – опираться, опиравший

Тезаурус

Қара шаңырақ –киелі, үлкен үй, әке-шеше үйі.

Өмілдірік–ер-тоқым әбзелі, аттың кеудесіне кигізіледі

Жүген–жылқының басына кигізетін , ауыздық пен тізгіні бар қайыстан істелінген әбзел.

Тұлпар тас–тас бетіндегі тұлпар тұяғы

37-сабақ

Халықтық қолөнер

Қажетті сөздер мен сөз тіркестерін есте сақтаңыз.

Шебер, әртіс, драма, қолөнер, ғажайып өрнек, дәстүр, рухани, ою-өрнек, сыр шертеді, тылсым күш, бедері, ширатыла түсу, сапасы, табандылық.

Мәтінді оқыңыз, мазмұндаңыз.

Қазақтың қолөнері

Қолөнер халық өмірімен, тұрмысымен бірге жетіліп, біте қайнасып келе жатыр. Сан алуан түрлі қолөнер бұйымдар әсемдігі, өрнегі тұрмысқа мән берумен адамдарға рухани ләззат әкелген. Көз салып байыптап қараған адамға бұйымдардағы түрлі-түсті ою-өрнек, оның орналасуы адамзат дүниесінің табиғатпен біте қайнасқан сонау заманнан келе жатқан қарым-қатынасын, көңіл-күйін, жан дүниесіндегі тылсым күштердің бірлігін аңғаруға болады. Қолөнер шеберлері табиғат сұлулығын өнер туындыларын арқау еткен. Өнер туындыларының бет бедеріне ширатыла түскен ғажайып өрнектер өзгеше бір тілмен ақтарыла сыр шерткендей. Қазақ қолөнерінің түрі, сапасы, өрнегі, бояуының өмірге келуі көшпелі өмірмен тығыз байланысты. Шебердің келуі көшпелі өмірмен тығыз байланысты. Шебердің қолынан шыққан бұйымдар күнделікті тіршілікпен қатар сол заманның ортақ қолөнер мәдениетінің баға жетпес үлгісі. «Шебердің қолы ортақ» деген мақал ел ішінде бекер айтылмаса керек. Нағыз шеберлікке жету үшін табандылық, іскерлік, талғампаздық, білім қажет. Шығармашылық ізденіс үстіндегі халық шеберлері тұрмысқа қажетті қолөнердің алуан түрлерін ойлап тапты. Өз ұрпағының “сегіз қырлы, бір сырлы”өнегелі, өнерлі болып өсуін мақсат еткен ата-анамыз өз бойындағы бар асыл қасиеттерін ұрпақтан ұрпаққа үйретіп келген.

(Қасиманов С., Қазақ халқының қолөнері, А., 1969)

Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Халық қолөнері адамдарға не сыйлайды?

2. Қолдан жасалған әртүрлі бұйымдардан нені аңғаруға болады?

3.Қолөнер шеберлері өнер туындылары арқылы нені суреттеген?

4. Шебердің қолынан шыққан бұйымдар нені білдіреді?

5. Халық шеберлері шығармашылық ізденістерден неге қол жеткізді.

Жазылым

1-жазылым. Мәтіндегі мақалдарды теріп жазып, олардың мағынасын ашып жазыңыз.

2-жазылым. Берілген сөздерді жұптастырыңыз.

Қазақ бұйымдар

дәстүрлі халқы

еңбек мұрасы

халық құралдары

әшекей өнер

3-жазылым. Берілген сөздердің синонимдік қатарларын анықтаңыз.

Еңбек ......
Өнер ........
Қара шаңырақ ......
Бұйымдар ......
Мекен ......
Көшпелі .......
Құрал ......

Тыңдалым

Қазақтың зергерлік бұйымдары

Тыңдалым бойынша тест тапсырмаларын орындаңыз.

1. Сөйлемді толықтырыңыз: Бойтұмарды алқаға, әмиянға тағы да басқа неге салатын болған?

а) үлкен сандыққа

в) кішкене қорапшаға

с) кішкене дорбаға

д) қалтаға

2. Сөйлемге қажетті сөзді анықтаңыз: Әйелдердің саусақтарына тағылатын ...... зергерлік бұйымдарды көрсетіңіз?

а) білезік

в) алқа

с) түйреуіш

д) жүзік, сақина

3. Тиісті нұсқаны көрсетіңіз: Қыз-келіншектер шаштарының ұшына қандай бұйым таққан?

а) алқа

в) сырға

с) шашбау

д) білезік

4. Сөйлемді толықтырыңыз: Алқаның жиектеріне … тастар орнатылады.

а) маржан

в) күміс

с) шыншыр

д) жәй

5. Қажетті сөзді қойыңыз: Мүйіз – қазақ ... негізі және ең көне мәнері.

а) оюының

в) суретінің

с) мүсінінің

д) бейнесінің

Анықтама

Шебер – мастер

Әртіс – актер

Драмалық шығарма – драматический произведение

Қолөнер – ремесло; рукоделие

Ғажайып өрнек – чудесное орнамент

Дәстүр – традиция

Рухани – духовный

Ою-өрнек – орнаменты и узоры

Тезаурус

Қапсырма – бір-біріне топса арқылы бекітіліп екі бөліктен тұратын әшекей.

Шолпы, шаш теңге – қыз-келіншектер шаштарының ұшына тағатын бұйым.

«Сегіз қырлы, бір сырлы» –адамның өнегелі, өнерлі, жан-жақты қасиеті.

38-сабақ