Мамандығыңыз темпераментіңізге сай ма?

Сөздер мен сөз тіркестерін есте сақтаңыз.

Жүйке жүйесі, тума қасиет, ортаны қабылдау, дүниені тану, тұйықталу, жұрттың назарын аудару, жаны жомарт, өмірге құштар, салқынқанды, мұқият, ұшып-қонып тұру, күйгелек, шамданғыш, ұялшақ, қыңыр, жайбасар, қисық адам, бей-жай қарау, жалғыздықты сүю.

Мәтінді оқыңыз.

«Ағашта қанша жапырақ болса, адамда сонша мінез бар» дейміз. Темперамент – жүйке жүйесінің тума қасиеттерінен туындайтын адамның жеке өзгешелігі.

Адамның қандай темпераментке жататыны балалық шақтан-ақ белгілі болады. Темперамент табиғаттан беріледі. Дегенмен, адам есейген сайын, қоршаған ортаға деген қарым-қатынас та күрделене береді. Бәрі де әркімнің ортаны қалай қабылдауына, дүниені қалай тануына байланысты. Ашық мінезді адамның өсе келе тұйықталып кетуі, керісінше, тұйық адамның ашылуы өмірде кездесетін құбылыс. 

Темпераменттің төрт түрі белгілі. 

Сангвиник – ашық, көпшіл, сөзшең, қайырымды, жаны жомарт, оптимист, өмірге құштар, қуатты адам. Басшылық етуге, жетекшілікке құмар. Сангвиник адам эмоциясын ішінде ұстап қала алмайды, қандай жағдайда да, әсерін сыртқы ортамен бөлісе береді. Олар – жұрттың назарын өздеріне аударта алатын белсенді жандар.

Сангвиниктер менеджер, мұғалім, дәрігер, психолог, тәрбиеші, ұйымдастырушы, сатушы, даяшы, инженерт – технолог т.б. мамандықтарды иелене алады.

Флегматик – өте сақ, ұяң, байсалды, сенімді, тұрақты, салқынқанды, жұртқа жақсылық тілеумен жүретін адам. Бастаған ісін аяғына жеткізбей тастап кетпейтін флегматиктер іске келгенде өте мұқият. Адамдармен қарым-қатынас жасағанда, мінездері тұрақты, бір қалыпты.

Флегматиктер механик, электрик, инженер, агроном, жүргізуші, ғалым–ботаник, астроном, физик, математик т.б. мамандық иелері бола алады.

Холерик – ұшып-қонып тұратын, күйгелек, шамданғыш, тынымсыз, көңіл-күйі құбылмалы, қарым-қатынас жасағанда мінезі аумалы-төкпелі, тұрақсыз, пысық, ашуланшақ адам. Қолына алған жұмысы өнбей жатса, күйіп-пісіп, жылдам ашуланады. 

Холериктерге әртіс, дипломат, журналист, кәсіпкер, хирург, ұшқыш, диспетчер, жүргізуші, тренер, менеджер, құрылысшы, режиссер, аспазшы, геолог, электрик т.б. мамандықтар жарасады.

Меланхолик – өкпелегіш, пессимист, тұйық, сөзге сараң, аса баяу қозғалатын, ұялшақ, қыңыр, жайбасар, қисық адам. Кез келген қоршаған ортада болып жатқан құбылыстарға бей-жай қарап, сезімін үнемі ішінде сақтап жүреді. Жаңа таныстық пен адамдар көп жиналған жерден қашқақтайды. Жалғыздықты сүйеді.

Меланхоликтерге педагог, суретші, тігінші – модельер, бояушы, сазгер, жазушы, мал дәрігері, геолог, агроном, зоотехник, есепші, радиомеханик т.б. мамандықтар сай келеді.

Сіз қандай темпераментке жатасыз? Темпераментіңізге мамандығыңыз сай келе ме?

Сұрақтарға жауап беріңіз.

1.Темперамент дегеніміз не?

2.Темпераменттің неше түрі бар?

3. Флегматиктер қай мамандыққа бейім және осы темпераменттегі адамды қалай тануға болады?

4. Холериктердің ерекшеліктері қандай?

5. Сангвинниктердің ерекше қаситеттері неде?

6. Меланхоликтер қай мамандықты жақсы меңгереді?

1-жазылым: Сөйлемдерді толықтырыңыз.

1. "Ағашта қанша жапырақ болса, ", ...........

2. Ашық мінезді адамның өсе келе тұйықталып кетуі, керісінше, ................

3. Сангвиник -, ........

4. Флегматик - ............

5. Холериктерге әртіс, дипломат, ..., ...., ..., ..., ..., ..., ... .

6. Меланхолик -, .............

7. Темпераментіңізге ,................?

2-жазылым. Мәтіннің соңғы сұрақтарына жауап жазыңыз.

Тыңдалым

Тыңдаңыз.

Өлең оқи отырыңыз

Өлеңге сәйкес ақпаратты көрсетіңіз.

А) Қарағым сені кім еккен? B) Сен гүл отырғыздың ба?

C) Сен гүлмісің, ағашпысың?

D)Ағаш отырғыздың ба?

Өлең мазмұнын анықтаңыз.

A) түсіне алмай таңдану

B) мінез‑құлқын сипаттау

C) ғашықтық арнау

D) адамның шыққан тегін болжау.

Автор ғашық адамын теңемеген образды көрсетіңіз.

A) теңіздің бір бұлағы

B) шырқалған ән

C) көзде тұнған тамшы жас

D) адасқан киіктің лағы.

Анықтама

жүйке жүйесі‑нервная система

тума қасиет‑ прирожденные качества, особенности

ортаны қабылдау‑ восприятие среды

дүниені тану‑познать мир

тұйықталу‑жить замкнуто

жұрттың назарын аудару‑ привлекать внимание общества

жаны жомарт‑щерая душа

салқынқанды‑хладнокровный

мұқият‑внимательный

күйгелек‑суетливый, беспокойный

шамданғыш‑обидчивый

ұялшақ‑стеснительный

қисық‑қыңыр‑упрямый, капризный

жайбасар‑нерасторопный

бей-жай қарау‑быть равнодушным

жалғыздықты сүю‑любить одиночество

19–сабақ

Іс-әрекет сыны мен интенсивтілігі дәрежесінің берілуі

(Выражение степени признака и интенсивности действия)

Сөздер мен сөз тіркестерін есте сақтаңыз.

Тіршілік, тік мінезді, турашыл, қату, жайсаңдық, тұңғиықтай терең, елжірету, құлазу, жігерлендіру, даралану, көсемсөзшілдік, көкірек кермеу, балаң, пәк бейне, жүректің төрінде сақталу.

Мәтінді оқыңыз, мазмұндаңыз.

Ерекеңнің мінезі мен келбеті

 

Мына тіршілікте кімге кім ұнап, кімді кім ұнатып жатыр дейін десең, азамат Ербол туралы олай айта алмайсың. Тік болса да турашылдығы, қатулау болса да жайсаңдығы қатар жүретін. Оның шығармашылдығы да жан-жақтылығымен ерекшеленетін. Ол жинаған афоризмдер тұңғиықтай терең болса, ал оның қаншалықты еңбекті қажет ететіні өз алдына бір төбе. Ерекеңнің рәміздер туралы еңбектері кандидаттық, докторлық диссертациялардан бір кем емес. Ал ақындығы мен публицистикасы артына қандайлық мол мұра қалдырғанын аңғартады.

Жаны нәзік те сезімтал, сәл нәрсеге жараланып қалатындай Ербол кейде кішіпейілдігімен іші-бауырымызды елжіретсе, енді бірде ашық-жарқын мінезбен бәрімізді жадыратып отыратын. Қым-қиғаш тіршілік адамды шаршатып, жалықтырып жіберетіні бар ғой. Сондайда ашық көңілді, тұнық сезімді, адал ниетті, жылы сөзді қалайтының анық. Ербол Шаймерденұлы осындай сәттерде құлазып қалған көңіл-күйіңді көтеріп, жұбаныш болатын, жігерлендіретін сөздерді табатын.

Ерекең ешқашан дарашылдық танытпайтын, алайда бойдағы қасиеттері оны даралап тұратын. Бар болмысымен, жүріс-тұрысы, мінез-құлқымен тіпті де жай адам емес еді, бірақ ортамызда ол ең кішіпейіл болатын, бәрімізбен тіл табыса білетін. Бір бойында ақындығы мен жазушылығы, аудармашылығы мен көсемсөзшілігі, ақылмандығы мен ғалымдығы, іскерлігі мен көшбасшылығы қатар келіп жатса да, ол ешқашан көкірек керген емес. Біз ұнатқан, біз ардақтаған, біз төрге шығарып, төбемізге көтерген Ерболдың мәңгілік балаң, пәк бейнесі қашан да жүрегіміздің төрінде сақталады.

(«Егемен Қазақстан» газетінен қысқартып алынды. 7 желтоқсан, 2013 жыл)

Сұрақтарға жауап беріңіз:

1. Афоризмдер дегенді қалай түсінесіз?

2. Ол қандай сәттерде жігерлендіретін сөздерді табатын?

3. Ербол ағаның қандай еңбегі үлкен зерттеуден тұрады?

4. Ербол аға Шаймерденов қандай мінездерімен дараланатын?

5. Ербол Шаймерденұлы қазақ әдебиетіне қандай мұралар қалдырды?

1-жазылым:. Сөйлемдерді қарсылықты мағыналы сыңарымен толықтырыңыз:

1. Ербол тік болса да ......, қатулау болса да ....... жан еді.

2. Жаны нәзік те сезімтал, алайда кейде сәл нәрсеге ......

3. Ерекең ешқашан дарашылдық танытпайтын, алайда бойдағы қасиеттері .......

4. Бар болмысымен, жүріс-тұрысы, мінез-құлқымен ол жай адам емес еді, бірақ ортамызда ол .......

5. Тамаша ақын, сыршыл публицист, рәмізтанушы, аудармашы бола тұра, ол ешқашан ......

2-жазылым. Мәтіннен Ербол Шаймерденұлының қандай еңбектер жазғанын табыңыз.

3-жазылым. Мәтіндегі тұрақты тіркестерді теріп алыңыз, оның мағынасын түсіндіріп жазыңыз.

Үлгі: тұңғиықтай терең – көп, мол, терең.

Тыңдалым

Бет-келбет

Тыңдаңыз.

Физиономистика ғылымы бойынша адамның бет‑әлпеті нені білдіреді?

A) ақыл‑парасатын

B) мінез‑құлқын

C) денсаулығын

D) мүмкіндіктерін

Мейірбан адамдардың бет‑әлпеті қандай болып келеді?

A) атжақты

B) сопақ бет

C) төртбұрышты

D) дөңгелек жүзді

Соңынан жұрт еретін көсемдер көбінесе бет‑әлпеті қандай адамдарда ұшырасады?

A) сопақша бет

B) томпақ бет

C) үшбұрышты бет

D) төртбұрышты бет

Физиономастка ғылым бойынша ақсүйектік көбінесе қандай сипаттағы адамдарға тән?

A) үшбұрышты бет

B) ) төртбұрышты бет

C) атжақты

D) сопақша бет

Жайлы тұрмыс үшін жанын салатын адамдар қандай кескінді адамдарда жиі кездеседі?

A) томпақ бет

B) сопақ бет

C) дөңгелек жүзді

D) атжақты

Анықтама

қадірін білу‑ знать достоинства

желке‑затылок

қап‑ мешковина

төбе‑макушка

тезек‑ кизяк

күл‑зола

тұлға‑ личность

даналық‑ мудрость

сопақша бет‑ продолговатое лицо

қалмақы бет‑калмыцкое лицо

атжақты‑продолговатое, удлиненное лицо

зиялылық‑интелегентность

ақсүйек‑аристократ

жұрдай болу‑быть лишенным

пішін‑форма

дөңгелек жүз‑круглое лицо

жақ‑скула, челюсть

шамшыл‑обчидивый

шабан‑медленно, медлительный

томпақ бет‑круглощекий

қиын‑қыстау‑трудный, сложный

үшбұрышты-трехугольный