• Байланыс ақпараты: Молекулярлық биология және медициналық генетика кафедрасы мына мекен жайда орналасқан: оқу корпусы №4, көш. Гоголя,40, тел.51-37-98. (125)

• Пәннің саясаты:

«Медициналық радиобиологии» пәні бойынша студенттер медициналық радиобиологияның негізгі фундаменталдық бөлімдері бойынша осы заманғы жүйелі білімді алады. Алынған тәжірибелік дағдылары нақты міндеттерді шешу кезінде, патология мен норманы анықтауда, ағзада өтетін процесстерді, адамның сәуле ауруын анықтауды қолдануына мүмкіндік береді. Пәнді оқу кезінде алған білімдері, медициналық вуздың студенттеріне келесі пәндердің: онкологияны, неврологияны, ішкі мүшелер ауруларын жіне бірқатар басқа клиникалық пәндердің сұрақтарын түсіну үшін мүмкіндік жасайды.

Пән бойынша теориялық материалды сапалы меңгеру үшін студенттердің молекулярлық биология және медициналық генетика, физиология курстары бойынша базалық білімдерді қажет болады.

Осы пәнді меңгеру кезінде кафедраның талаптарын орындамаған кезде студенттер аттестацияланбайды және рубеждік пен қорытынды бақылауға жіберілмейді.

• Кіріспе

Ядролық энергияны бейбітшілік және соғыс мақсаттарында кеңінен қолдануымен және иондаушы сәулелермен кәсіпкерлермен қатар, тұрғындар да байланыста болуының нәтижесінде радиобиологияны оқыту қазіргі кезде өзекті. Радиобиологияның негізгі мәселесі радиосезімталдылық мәселесі болып табылады. Радиосезімталдылық деп иондаушы сәуленің әсер етуіне ағзаның сезімталдық мөлшері деп түсінеміз. Осыған байланысты радиосезімталдылықтың универсалды критерийін таңдау мәселесі пайда болады. Сонымен қатар радиосезімталдылықтың белсенді және таңдамалы әсер ету сұрақтары мәселесін шешумен байланысты да болады. Сәулелену эффектісін жоғарылату және төмендету үшін ағзаға алдын-ала енгізетін заттар белгілі. Радиобиологиялық зерттеулер нәтижесіне сәйкес және нақты елдердің заңдарының негізінде радиациялық қауыпсіздік нормалары өңделеді.

Пәннің мақсаттары: Радиобиологияны оқытудағы негізгі мақсат әртүрлі дозадағы сәулеленудің әсері кезіндегі молекулалық, ұлпалық және ағзалық деңгейлерінде радиобиологиялық эффектілердің түзілу механизмдерін және радиосезімталдылықты оқытады.

Оқыту міндеті: Оқытудың негізгі тапсырмасы болып биологиялық сәулеге қарсы қорғаныстың сұрақтарын оқыту болып табылады. Радиобиологияның теориялық негізін оқыту кезінде қазіргі кездегі мәселелерге көп көңіл бөлінеді, сондықтан қарастырылатын көптеген сұрақтар мәселелік сипатқа сай. Лабораториялық тәжірбие студенттердің практикалық дағдыларын қалыптастыруға негізделген: кинетиканың есептеуі бойынша радионуклидтердің ыдырауы, дозиметриялық тапсырмаларды шешу, радиоциондық зақымданудың ауырлығын бағалау әдістерін, сәулеленген ағзада болатын биохимиялық талдау, иммунологиялық, гематологиялық, биохимиялық және басқа да өзгерістерді қарастыру. Препараттардың радиоқорғаныстық эффективтілігін бағалау үшін ақпараттық әртүрлі моделдерді бағалау бойынша, тәжірибелік және теориялық сұрақтарға көп көңіл бөлу болып табылады.

Қалыпты және патологиялық бұзылыс кезіндегі эмбриональдық және постэмбрионалдық заңдылықтарды оқыту;

Адамның репродуктивті қызметтеріне қолайсыз факторлардың әсерін ашу және репроуктивті денсаулықты қорғау;

Тіршілік ұзақтығының реттелуінің және қартаю туралы түсініктің қалыптасуы туралы.

Пәнді оқытудың нәтижесі:

Дескрипторлар		Оқытудың соңғы нәтижелері	Құзіреттілігі
А	Сол саладағы алдыңғы қатарлы білім элементтерін қосқанда, оқыған саласы бойынша білім мен түсінігін көрсете білу;	Мүше және ұлпалардың радиосезімталдылығының жалпы сипаттамасын қысқаша түйіндеу, сәулеленуде физиологиялық және летальдік жасушалық реакцияларын суреттеу; медицинада және басқа аймақтарда электромагниттік сәуле шығаруды қолдану қажеттілігін түсіндіру; сәулелік зақымдалуды алдын-алу үшін радиосенсивилизаторлар мен радиопротекторлардың рөлін талқылау.	1, 2, 4
В	Осы білімі мен түсінігін кәсіби деңгейде қолдана білу;	Сәуле шашудың мөлшері мен негізгі түрлерін жіктеу; радиациондық зақымдалудан қорғану жолдары бойынша ұсыныстар беру; иондаушы сәуле шығарудың рөлін анықтау үшін арнайы анықтамалық материалды қолдану	1,2,4,5
С	Дәйектемелер құрастыру және оқыған саласындағы проблемаларды шешу;	Иондаушы сәуле шығарудың биологиялық әсерінің тетіктерін дифференциялау; жасушалық деңгейде радиациялық эффектінің бұзылысы туралы түсінікті қалыптастыру.	1,2,4,5
D	Әлеуметтік, этикалық және ғылыми көзқарастарды ескере отырып, пайымдаулар жасауға қажет ақпараттарды жинау және интерпретациялауды жүзеге асыру;	Жасушалық өлім түрлері туралы ой-пікір беру; жасушалық радиосезімталдылықтың түрлерін анықтау; мүшелер мен дене салмағының өзгерісі бойынша жануарлардың сәулелік зақымдалуының зардаптарын бағалау; семинарлық сабақтарға презентациялар және баяндамаларды дайындау үшін оқулық және ғылыми әдебиеттерді жинақтау және реферат жасау.	1,2,5
E	Ақпараттарды, идеяларды, проблемаларды және шешімдерді мамандарға да, маман еместерге де хабарлау.	Патологиялық физиология -1, жалпы гигиена пәндерін оқу кезінде сәулелік зақымданудың деңгейлерін анықтау, иондайтын және иондамайтын сәуле шығарудың гигиеналық нормативтерін қолдану.	1,2,5

Құзыреттіліктің тізімі: 1. Жалпы біліктілігі. 2. Биомедициналық ғылымды оқу. 3. Коммуникативті дағдылар 4. Дағдылардың үнемі шыңдалуы 5. Ғылыми зерттеудің дағдылары 6. Топпен жұмыстағы дағдылар 7. Кәсібилілік 8. Клиникалық дағдылар немесе дәрілермен қамтамасыз ету сферасы немесе профилактикалық медицина және қоғамдық денсаулықты басқарудың дағдысы (мамандықтарына сәйкес).

Пререквизиттер: Молекулярлық биология және медициналық генетика, экология.

Постреквизиттер: Патологиялық физиология-2, жалпы гигиена.

Краткое содержание дисциплины: Медициналық радиобиология пәні, оның дамуының және құрылуының негізгі кезеңдері. Радионуклидтер, олардың ағзаға түсу жолдары және таралу типтері. Адамның сәулеленуінің қайнар көздері: табиғи және техногенді. Аз және көп доза туралы түсінік. Жасушалық радиосезімталдылық және оның типтері. Радиациондық қауіпсіздік қалып туралы түсінік. Радиосезімталдылық және радиорезистенттілік туралы түсінік. Радиосезімталдылықтың әмбебап критерилері. Иондаушы сәулелену әсерінің кезеңдері. Радиациондық синдромдар. Адамның жедел және созылмалы сәулелену ауруларының жалпы сипаттамасы. Әсер ету эффектісі. Иондаушы сәулелену типтері. Сәулелену дозаларының негізгі бірліктері және оның сипаттамасы. Аз доза. Радиациондық гормезис. Көп және аз дозада иондаушы сәулеленудің әсер ету механизмінің теориясы. Фармакологиялық сәулеге қарсы қорғаныстың принциптері. Сәулеге қарсы қорғаныстың әдіс-амалдарының жіктелуі. Радионуклеотидтерді шығару (жою) әдістері. Көп және аз дозада радиацияның генетикалық эффектісі. Радиациондық мутагенез, репарация түрлері. Сәулеленудің тератогендік және онкогендік зардаптары. Жақындатылған және алыстатылған сәулеленудің зардаптары. Сәулелену зардаптарының критерилері. Жақындатылған сәулеленудің зардаптары. Қан айналым және зат алмасу, иммундық жүйенің радиоциондық бұзылыстары. Ағзаның зақымдануына жақындатылған сәулеленудің эффектісінің рөлі. Алыстатылған зардаптардың жіктелуі.

Пәнді оқудағы қажеттілік: Пән «Медициналық радиобиология» тірі жүйенің әртүрлі ұйымдық деңгейлеріне иондаушы сәулеленудің биологиялық әсерінің заңдылықтарын оқытады. Оқытудың өзектілігі иондаушы сәулеленумен байланыста тек қана мамандар емес сонымен қатар тұрғындардың ядролық энергияны кең түрде қолданумен байланысты.

Ағзаға радионуклеотидтердің түсуінің әсерінен дамитын, радиобиологиялық эффектілерді сандық бағалау радиоциондық гигиенистер және радиотоксикологтар айналысатын сұрақтарды қамтиды.

Дәрістердің тақырыптық жоспары: ---

Тәжірибелік және семинарлық сабақтардың тақырыптық жоспары:

№	Тақырыптың аталуы	Өткізу түрі	Ұзақтығы
1	2	3	4
1.	Медициналық радиобиологияға кіріспе. Оның қалыптасу мен дамындағы негізгі этаптары.	Семинарлық	2 сағат
2	Иондық сәулелердің типтері.	Семинарлық	2 сағат
3.	Сәулеленудің қалыпты және жасанды қайнар көздері. Сәуле дозасы және өлшем бірлігі.	Семинарлық	2 сағат
4	Инкорпирленген радионуклидтердің радиобиологиясы. Радиопротекторлар туралы түсінік, олардың ағзаға ену жолдары.	Командалық-бағытталған оқыту (TBL)	2 сағат
5.	Радионуклидтердің ағзадағы таралуы.	Семинарлық	2 сағат
6.	Радионуклеидтердің метаболизмі және токсикологиясы.	Семинарлық	2 сағат
7.	«Иондаушы сәуле шығару және радионуклидтер» бөлімі бойынша соңғы сабақ - коллоквиум.	Семинарлық	2 сағат
8.	Радиосезімталдық және радиорезистенттік туралы түсінік. Жасушалық радиосезімталдық.	Семинарлық	2 сағат
9.	Ұлпа, мүшелердің радиосезімталдығы.	Тәжірибелік	2 сағат
10.	Жүйелердің радиосезімталдығы.	Семинарлық	2 сағат
11.	Радиациондық қауыпсіздік нормалары туралы жалпы түсінік.	Семинарлық	2 сағат
12.	Радиациондық синдромдар. Жедел сәуле ауруы.	Семинарлық	2 сағат
13.	Созылмалы сәуле ауруларының радиациондық синдромдары.	Семинарлық	2 сағат
14.	Иондаушы сәуле шығару әсері механизмінің теориясы.	Семинарлық	2 сағат
15.	Иондаушы сәуле шығару әсерінің этаптары.	Семинарлық	2 сағат
16.	Радиопротекторлар туралы түсінік.	Семинарлық	2 сағат
17.	Радионуклидтерді ағзадан шығару әдістері.	Командалық-бағытталған оқыту (TBL)	2 сағат
18.	«Радиосезімталдық және радиорезистенттік. Радиопротекторлар» бөлімі бойынша соңғы сабақ.	Семинарлық	2 сағат
19.	Сәулеге ұшыраудың генетикалық және тератогендік зардаптары.	Семинарлық	2 сағат
20.	Сәулеге ұшыраудың онкогендік зардабы.	Семинарлық	2 сағат
21.	Сәулеленудің кейінгі зардаптары.	Семинарлық	2 сағат
22.	Сәулеленудің алыстатылған зардаптары.	Семинарлық	2 сағат
23.	Радиациялық апаттың медико-биологиялық зардаптары.	Семинарлық	2 сағат
24.	«Медициналық радиобиология» бөлімі бойынша соңғы сабақ..	Семинарлық	2 сағат
	Барлығы		48 сағат

Консультация уақыты:

Консультациялар кафедраның белгілеген кестесіне сай күнделікті өткізіледі.

Межелік бақылаудың уақыты

Мамандық	Курс/ағым / топ	Пән	Апта/күн	Сағат
Жалпы медицина	2 курс,	Медициналық радиобиология	1 – рубеждік бақылау- 2-рубеждік бақылау-

Қорытынды бақылау уақыты календарлық жоспар бойынша

•Студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырма

СӨЖ тақырыптық жоспары:

№	Тақырыптың аталуы	Өткізу түрі	Ұзақтығы
	2.	3.	4.
1	Табиғи радиобелсенділік. Инкорпорирленген радионуклидтер.	Реферат	6 сағат
2	Әртүрлі ағзалардағы радиосезімталдылықтың шаралары және критериилері.	Реферат	6 сағат
3	Радиациондық қауыпсіздік нормалары.	Эссе	6 сағат
4	Радиациндық апаттардың медико-биологиялық зардаптары.	Жоба/ презентация	6 сағат
	Барлығы:	24 сағат

• Пән бойынша жобаларды орындау және өткізу кестесі:

Апта	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18
СӨЖ тақырыптары бойынша №														1,2,3,4

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

• Негізгі:

1. Боденова Т.Г., Култанов Б.Ж. Радиобиология: Учеб. пос. для МБФ/КГМА;.-Караганда:КГМА,2007.-96с.

2. Құлтанов Б.Ж. Радиобиологияның таңдамалы сұрақтары: Оқу-әдістемелік құралы Қарағанды. – 2008 ж. – 163 б.

Қосымша:

1. Международная научно-практическая конференция, посвященная 60- летию первых в мире испытаний ядерного оружия в США, 60-летию атомной бомбардировки городов Хиросимы и Нагасаки: Сб. науч. статей КГМА; Междунар. антиядерное движение "Невада-Семипалатинск".- Караганда: Б.и.,2005.-220 с.

Оқыту және білім беру әдістері:

Дәріс: -

Семинар және тәжірибелік сабақ:

• Белсенді оқыту түрі: командалық- бағытталған оқыту (TBL)

• Дәстүрлі оқыту: жұптасып жұмыс істеу, оқулықтармен жұмыс, ситуациялық есептерді шешу, өздік жұмыстарын, тестілеу, препараттарды микроскоппен көру және салу

СӨЖ – жобалар/презентациялар, эссе, реферат дайындау.

• Білім бағасының ережесі және критерииі: әрбір деңгейге білім бағасының шкаласы және критериі (ағымдық, аралық, қорытынды бақылау), барлық сабақтардың түрлеріне баға ережесі (аудиториялық, СӨЖ, ОСӨЖ*)

Бағалар шкаласы**

Таңбалау жүйесі бойынша бағалау	Сандық эквиваленті	% мазмұны	Дәстүрлі жүйе бойынша бағалау
А	4,0	95-100	Өте жақсы
А-	3,67	90-94
В+	3,33	85-89	Жақсы
В	3,0	80-84
В-	2,67	75-79
С+	2,33	70-74	Қанағаттанарлық
С	2,0	65-69
С-	1,67	60-64
Д+	1,33	55-59
Д	1,0	50-54
F	0	0-49	Қанағаттанарлықсыз