2.1 Cпирттер

Спирттер немесе алкогольдер деп құрамында бip немесе бірнеше гидроксил топтары бар көмірсутектерді айтады. Көмірсутек радикалының құрылымына қарай қаныққан спирттер (I), қанықпаған спирттер (П), ароматы оксиқосылыстар (III, IV) болып бөлінеді.

СН₃ — СН₂ — ОН СН₂ = СН — СН₂ — ОН

этил спирті (I) аллил спирті (П)

Ароматты көмірсутектерде гидроксил тобы тікелей бен­зол сақинасымен байланысса - фенолдар (Ш), ал гидроксил топ бүйір тізбекте орналасса - спирттер (IV) деп аталады. Гидроксил топтарының санына байланысты спирттер бip атомды және көп атомды (екі, үш және т.б.) болып бөлінеді.

2.1.1 Қаныққан бip атомды спирттер

Қаныққан бip атомды спирттердің жалпы формуласы: С_nН_2n+1ОН. Көміртек атомының құрылымына байланысты спирттер бipiншілік (I), екіншілік (П) және үшіншілік (Ш) бо­лып келеді:

Физикалық қасиеттері

Қаныққан бip атомды спирттер қалыпты температурада C₁-ден С₁₂-ге дейін сұйықтықтар, С₁₃-тен бастап және одан жоғарылары - қатты заттар. Барлық спирттер судан жеңіл, төмеңгі гомологтары суда жақсы ериді және өздеріне тен иicтepi болады. Молекулалық массасы өскен сайын сұйық спирттердің суда epiгiштігі төмендейді және олардың иicтepi жағымсыз бола бастайды. Жоғары спирт­тер суда ерімейді және иicтepi болмайды. Нормальды құры-лымды спирттердің молекулалық массалары өскен сайын олардын қайнау температуралары артады.

Химиялық қасиеттері

Спирттердің химиялық қасиеттері реакцияга бейімді гидроксил тобы және онымен байланысқан радикал анықтайды.

1. 

   Галогендеу реакциялары, яғни галоген сутектендіру (НХ):

HI > HBr > HCl > HF

R−OH +HX → R−X + H₂O

2. PX₃ (PBr₃, PCl₃, PI₃)

R−OH + PX₃ → R−X +H₃PO₃

3. Дегидротация.

׀ ׀ Н⁺ ׀ ׀

− С − С − С − С + H₂O

׀ ׀ ׀ ׀

Н ОН

СН₃ОН > біріншілік > екіншілік > үшіншілік.

2.1.2 Қанықпаған бір атомды спирттер

Қанықпаған этилен спирттерінің ең қарапайым мүшеci - винил спирті

(СН₂=СН - винил радикалы) немесе этенол СН₂=СНОН. Бipaқ, этилен спирттері тұрақсыз әдетте бос күйінде кездеспейді. Олар құрылу кезінде өте тез, өздерінің тұрақты формалары альдегидтер мен кетондарға изомерленеді (А.П.Эльтеков ережесі):

Аллил спирті СН₂=СН−СН₂ОН (СН₂ = СН−СН₂ - аллил радикалы). Химиялық қасиеттері молекуладағы гидроксил тобы мен қос байланыс арқылы анықталады. Аллил спирті хлорлы аллил аркылы пропиленнен алады:

2.1.3 Екі атомды спирттер (гликольдер)

Қаныққан гликольдердің жалпы формуласы: С_nH_2n(OH)₂.

Изомериясы. Номенклатурасы

Екі атомды спирттердің изомериясы көміртек тізбегінің құрылымына және ондағы гидроксил тобының орналасуына байланысты болады:

СН₃−СНОН−СН₂ОН СН₂ОН−СН₂−СН₂ОН

пропандиол-1,2 пропандиол-1,3

Рационалды номенклатура бойынша екі атомды спирттердің атын өздеріне сәйкес этилен көмірсутектеріне "гликоль" деген сөзді қосып айтады. Жүйелік номенклатура бойынша қаныққан көмірсутектердің атына -диол жалғауын қосып айтады, ал негізгі тізбектегі гидроксилдердің орнын цифрмен көрсетеді.

Физикалық қасиеттері

Гликольдер суда жақсы еритін қоймалжың сұйықтар немесе кристалды заттар, олардың көбінің тәтті дәмі бар. Гликольдердің қайнау температурасы бір атомды спирттердің қайнау температурасына қарағанда жоғары.