Бентосты және пелагилі ағзалар.

Теңіздегі барлық ағзалар бентосы және пелагилі болып бөлінеді:

Бентосты ағзалар: а) бекітілген – маржандар және т.б. ә) бекітілмеген – моллюскалар, кірпілер, теңіз жұлдыздары мен лилиялары және т.б.

Пелагильді ағзалар: а) нектон (белсенді жүзетін) – балықтар, киттер, акулалар және т.б. ә) планктон (қалқыма жүзетіндер) – фитопланктон, медузалар және т.б. б) псевдопланктон басқа ағзаларға жабысып орын ауыстыратын ағзалар.

Ағзалардың қазбалы қалыпта сақталу жағдайлары.

1. Сақталу жағдайлары

2. Сақталу пішіндері

1. Ағза қазба түрінде сақталу үшін, ең алдымен оның қанқасы болуы тиіс. Қанқа деп, кез – келген минералды құрылымды түсінеміз (теңіз кірпілерінің инелері, омыртқалылардың сүйектері, моллюскалардың қабыршақтары). Жұмсақ денелілер қазба түрінде өте сирек сақталады. Мысалы: мамонттар мен жүнді мүйіз тұмсықтардың мұздық қалдықтары, янтарьдағы әр түрлі жәндіктер мен өсімдіктер қалдықтары.

Қазба қалдықтар тез арада көмілуі тиіс үстінде жатқан тұнбалар қабаттары ауаға нақты кедергі болып табылады.

Көмілгеннен кейін ағзалық қалдықтар әр түрлі өзгерістергет ұшырайды, оның негізгілері тас нұсқалану (фоссилиялану), көмірлену.

Таснұсқалану деп тау жыныстарының құрамында көшіп жүретін минералды ерітінділердің (карбонат, пирит, фосфат) қанқалардың бос қуыстарында, тесікшелерінде шоғырлануы немесе мүлдем қанқаны алмастыру үрдісі.

Көмірлену ағзалық қалдықтардың баяу жылдамдықпен оттегінің жеткіліксіз мөлшерде қосылып, еркін көміртегінің жиналуымен сипатталатын үрдіс. Оған көбінесе өсімдіктер ұшырайды.

1. Сақталу пішіндерінің екі түрін ажыратады: 1. Сыртқы ядро 2. Ішкі ядро. Аталғандардан басқа тау жыныстарында өмір сүру іздері қалуы мүмкін, үлкен жануарлардың аяқтарының іздері және мекендеген іздері (індері).

Тау жыныстарында кездесетін ағзалық қалдықтардың жалпы жиынтығын ориктоценоз деп атайды (ориктос – қазба, кэнос – жалпы). Ориктоценоз екіге бөлінеді танатоценоз және тафоценоз.

Танатоценоз – жиналған ағзалардың белгілі бір антропогендік әрекеттерде өлуін айтамыз (танатос – өлім)

Тафоценоз – жиналған ағзалардың өз өлімімен өлуі. (тафос – мәйіт).

Жүйелеу негіздері.

Ағзаларды жүйелеу теориясымен тәжірибесі таксономия деп аталады (“taxis” –тәртіп). Таксономияда екі ұғымды ажыратады: таксондар және таксонометриялық бірліктер. Таксондар жекеленген атаулар болып табылады, мысалы: MOLLUSCA тектүрі. Таксонометриялық бірліктер ағзалардың атауынсыз, олар тек санатын білдіреді, мысалы: тектүрі, тобы.

Қазіргі уақытта таксонометриялық бірліктердің негізгі он екі атауы бар:

1. Түрі (орысша – вид; лат. - species)

2. Тегі (род; genus)

3. Триба (триба; tribus)

4. Тұқымдас (семейство; familia)

5. Отряд (отряд; ordo)

6. Когорта (когорта; cogorta)

7. Тобы (класс; classis)

8. Тектүрі(Тип; PHYLUM)

9. Бөлім(Раздел; DIVISIO)

10. Патшалық(Царство; REGNUM)

11. Доминион(Доминион; DOMINION)

12. Империя (Империя; IMPERIUM).

Сонымен қоса (асты - sub, үсті - super, инфра - infra) қосылуы мүмкін. Мысалы: классасты – subclassis; бөлімүсті – SUPERDIVISIO; инфракласс – infraclassis. Сонда таксонометриялық бірліктер саны жүзге дейін жетуі мүмкін.

Геология үшін маңызды ӨМІР ИМПЕРИЯСЫНЫҢ (IMPERIUM VITA) келесідей бірліктері қарастырылады:

Прокариоттар патшалықүсті – SUPERREGNUM PROCARYOTA

Бактериялар патшалығы – REGNUM BACTERIA

Цианобионттар патшалығы – REGNUM CYANOBIONTA

Эукариоттар патшалықүсті (ядролы ағзалар) - SUPERREGNUM EUCARYOTA

Өсімдіктер патшалығы – REGNUMPHYTA

Саңырауқұлақтар патшалығы – REGNUMFUNGI

Жануарлар патшалығы – REGNUMZOA (ANIMALIA).

Бақылау сұрақтары:

1. Органикалық әлем эволюциясы дегеніміз не?

2. Жануарлар мен өсімдіктердің ұқсастығы мен айырмашылығы.

3. Биоценоз деп нені атайды?

4. Теңіздер мен мұхиттардағы тіршілік жағдайлары.

5. Теңіздік биономдық аймақтары.

6. Мұхит түбіндегі ең төмен нүкте.

7. Литораль және сублитораль қандай биономдық аймаққа кіреді?

8. Планктон деп нені атайды?

9. Систематика негіздері.

10. Ағзалардың сақталу формалары.