3. III классты нивелирлеу.
3.1Аландағы жұмыстар-полигонометриялықәдістің нүктелері бойынша нивелирлеу.
Кездейсоқ қателіктер дециметрлік және тақтайшалардың метрлік интервалдардың асып түсуге тиісті емес : III класс үшін — 0, 5 мм, IV класс үшін — 1, 0 мм. Нивелирлеу бойынша дала жұмыстардың өндірістер реті қарап шығамыз III және екі жақты дойбы тақтайшалардан енгізумен (Н-ЗК) түрдің нивелиралармен атқархатын IV таптық. III класстың нивелирлеуі. III классқа нивелирлеуге ортадан әдіске орындап жатыр және секциялармен кері бағыттарға 20—30 км бойынша. Тақтайшаларға дейін нивелирадан қашықтық батпақты арқанмен, шайырлаған мықты арқанмен өлшейді немесе басқа әдістермен. Визирлік сәуленің кәдімгі ұзындық міндетті 2 м өте емес болу станцияларда иықтардың 75 м теңсіздігі құрап жатыр, ал секцияы олардың бойынша жиналып қалу астына төселген беттің үстінде визирлік сәуленің — өте емес 5 м Биіктік міндетті ең аз емес болу 3 м 0,. Нивелираға станцияда жұмыста қолшатырда көмекте шуақты сәулелерден қорғап жатыр. Тақтайшалар балдақтарға орнатып жатыр немесе дөңгелек деңгей бойынша тік жағдайға кебістер.
3-сурет. Баурайдағы кескінді желі бойынша тригонометриялық нивелирлеу сұлбасы.
Осылайша, қада белгілер арасында асып кету екі рет «алдыға» және «артқа» көргенде анықтайды. Егер жер жағдайлары қада белгілерінің центрлеріне қарай көруге мүмкіндік бермесе, онда қада белгілердің центрлеріне берілген сигналдарға көздейді. Сигнал ретінде белгілі өзек ұзындығын пайдаланған жөн.
Жер асты тау қазбаларында және олардың биіктігі 2-2,5 м болғанда тригонометриялық нивелирлеуді мақсатқа сай берілген әдістеме бойынша 15о артық емес еңіс бұрышында өткізген дұрыс. Бұрыштарды беттерді өлшегендей өлшейді, ал желі ұзындығын өлшегенде өлшеу дәлдігі мен оны тездету үшін 2, б-суретте көрсетілген, 3-қосымшадағы құрылғы ұсынылады. Қатты салмалардың ұзындығын 0,1 мм дейінгі дәлдікпен санауыш айлабұйымның көмегімен (1, в-сурет, 3-қосымша) өлшейді. Құрал биіктігін өлшеудегі қате 1 мм аспайды.
Тригонометриялық нивелирлеуді өткізудің ұсынылып отырған әдістемесі жер
асты тау-кен қазбаларында 150-170 м кескіндік желі ұзындығында соңғы қада белгіні анықтаудың орта квадратты мәнін қамтамасыз етеді mz≤ ± 10 мм.
Полигонометриялық
жүрістердегі бұрыштар Т15 түріндегі
теодолиттермен немесе бұрыштар өлшемінің
орташа шаршы қателігі ±5'' электрондық
тахеометрмен өлшенеді. 1-кестеде
көрсетілген теодолиттер мен дабылдарды
орталықтандыру әдістері қолданылады.
Теодолиттер мен дабылдарды орталықтандыру үшін пілтелі құламаларды пайдалану кезінде құламаларды ау ағынының әсерінен қоршау бойынша шаралар қолданылады.
Көлбеу бұрышы 30° кем қазбалар бойынша төселетін полигонометрлік жүрістерде бұрыштар бір қайталамалармен немесе оймалармен өлшенеді. Бұрыштарды қайталама тәсілдерімен өлшеу кезінде бұрыштың дара және нақты (орташа) мәні арасындағы айырма 45'' артық болуына жол берілмейді. Бұрыштарды жартылай тәсілдер арасындағы бұрыштар айырмасын қабылдау әдісімен өлшеу 1' аспайды.
Көлбеу бұрышы 30° астам қазбалардағы бұрыштарды өлшеу мынадай талаптарды сақтай отыра, қабылдау әдістерімен (кемінде екі) орындауға болады:
әрбір қабылдау алдында теодолиттің тігінен орналасқан айналдыру шүлдігін аспалы қалыпта орнатады және аспапты қайтадан орталықтандырады;
бұрышты қайтадан өлшер алдында бастапқы санақ шамамен 180° өзгереді.
Жекеленген тәсілдер арқылы алынған бұрыштардағы айырмашылық 1' аспайды; жартылай тәсілдер арасындағы бұрыштардың айырмасы 2-кестеде келтірілген шамадан аспайды.
Тұрақты тораптар бекеттерін пайдалану алдында бақылау бұрышын өлшейді; бұрыштардың бұрынғы және бақылау мәндерінің арасындағы айырма 1'-тан асуына жол берілмейді.
Бұрыштарды өлшеу нәтижелері бұрыштық және сызықтық өлшемдер журналында жазылады.
4.Бөлу жұмыстары.