Зертханалық жұмыс-№7 Қазіргі кезде қалыптасқан жер пайдалануларды талдау және олардың кемістіктерін анықтау.

1. Жергілікті жердің рельефін меңгеру

1. Топырақты меңгеру

2. Эрдициясы деңгейіне қатысты жер категориясын құру

Кіріспе түсінік:

Рельеф пен топырақты меңгеру, ішкі шаруашылық жерге орналастыру жобасын құруда дайындық жұмыстарын оң жүйесінде негізгі орын алады. Тамырлық тексеруде топырақтың картаны құруда, тамырын контур айырмасын белгілейді.

Егер жер пайдалану территориясында топырақ жобаны ұзақ контурлықты мінездемесі, жер категориясы картограммасын құрады. Оның құрамына генетикалық ж/е өндірістік қасиетіне (механикалық құрамына, ылғалдану деңгейіне, топырақ түзететін ж/е т.б қасиетіне байланысты) сәйкес өзара ұқсас топырақтар жатады.

Жер пайдалану рельефі ерекшелігін ж/е жер шарушылық эридициясын меңгеру үшін амиякты көшірмеді н/е құрама картограммасын ж/е жер эридициясын құрады.

Жұмыстың орындалу тәртібі:

1. Ішкі шарушылық жерге орналастырудың негізгі элементтері орналастыру негіздеуге, жергілікті жер рельефін меңгеру жоспарының көшірмесі оқытушы береді. Алдымен жергілікті жер мінездемесін (жазықтың, қиылысқан, таулы ж/е т.б) сосын гидрографиялық жүйе орналасуы мен рельефінің негізгі формасын құрады.

Ескеретін жағдай, су қорларымен су жүйелерідеңгейі төмендейді. Жол жүйесіне көңіл беру қажет. Жол жүйесі (темір жолдар, көлік жолдары) негізінен тегіс жерлерде орналасады. Оймада жоғарлау деңгейін үйінділердің төмендеу деңгейін көрсетеді.

Содан соң анықталған орналасқан жолдар жүйесін топырақты шаю процесін анықтайды. Еңістің бағытын бергентрихпен анықтайды. Олар әр уақытта төмендеу бағытында көрсетіледі. Горизонтальда жазылатын негізгі шифр, еңіс төмендеу бағытын көрсетеді. Жергілікті жер горизонтальдың бір жағында тқмендейді, екіншісі жағында жоғарлайды. Күрделі аумақтарда орнығу масштабы бойынша жарқабақтардың еңісін, келесі түрмен анықталады. Түзу сызықта бірдей бөліктерді салады, олардың әр-бір шетінен перпендикуляр тұрғызамыз. Перпендикулярда жоспар масштабында орнығу мәні саламыз. Ол келесі формуламен анықталады:

Мұндағы: h- нүктелер арасындағы ауытқу (рельеф қимасы)

I – еңіс

Перпендикуляр шеткі нүктелерін қиысу сызықтарымен қосамыз. Орнығу масштабы жарқабақтардың еңісін құрады 0°,1°,3°,5°,7°,10°,13°,15° ж/е одан да жоғары.

Еңістердің крутинасын анықтау үшін горизонтальдар арақашықтығын өлшегішпен өлшеп, орнығу масштабына саламыз. Бір тармағын горизонталь сызыққаа, екінші тармағын қисық сызыққа орналастырып, олардың сәйкес келуін жақындатады. Содан соң есеп дайындайды. Еңіс крутизннасын сондай-ақ мөлдір қағаз н/е воск көмегімен де анықтауға болады. 1:10000 масштабты жоспарда рельеф қимасында әр-бір 0,5м қашықтықта дөңгелектер диаметрлері төмендегідей: 1°-14,3мм, 3°-4.8мм, 5°-2,9мм, 7°-2,0мм, 10°-1,4мм, 13°-0,9мм;

Рельеф қимасында 5м қашықтықта дөңгелектер диаметрі 2 есеге үлкейеді.

2. Оқытушыдан алынған топырақ жоспары көшірмесінен топырақты игеруді жүргіземіз. Бұл кезде топырақ құралымен, қандай жер категориясына жататындығын, баллдық н/е бағалық түрде көрсетеміз.

Содан соң топырақтың қандай түрлері мәдениеттің (жеміс, техникалық, жем-шөп, бидай) қандай сұранысын қанағаттандыратыны анықталады.

Ерекше назарды жай, орташа, күшті шайынатын топырақта орналасқанына аударады, сондай-ақ ауыл шаруашылық (топырақ, саз, батпақ ж/е т.б) өсіруге жарамсыздығына назар аударады.

3. Еңіс крутизнасы картограммасы ж/е эрудицияның деңгейі бойынша жер категориясын аммиакты көшірмеде н/е воскде жоспарлық жоба масштабында құрады. Ол үшін алдымен сызбада градиспен алынған келесі шектер крутизнасы зоналарын белгілейді: 1, 1-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-13 дейін, 13-тен жоғары.

Еңістер крутизнасы зонасы шектерін анықтау үшін орнығу масштабы градиациясы қолданады. Жұмысты масив н/е контур шегінде орындайды. Орнығу масштабы өлшеміне 1 санына сәйкес мәнді алады. Содан соң. өлшеуіш тармағын жағдайын өзгертпей, осы мәнді сызбаға (картограммаға) горизонтальдармен саламыз.

Тармақты сызық горизонтальмен, оған перпендикулярмен қозғай отырып горизонтальмен сәйкестендіреді. Қиылысу нүктелерін карандашпен белгілейміз. Содан соң келесі горизонтальдар қосарында ж/е т.б белгілейміз. Алынған нүктелерді қисық сызықтармен қосу арқылы контурды шектейтін еңіс крутизнасы 1° дейін шектейді.

Содан соң келесі градиацияның еңіс крутизнасы шегін анықтауға көшеміз. Сызбада зоналарды белгілеуді дөңгелектер арқылы сызған тиімді, шөлдір қағазда алдында қабылданған диаметр бойынша.

Белгіленген зона контурын үзік көгілдір түспен, осы түспен еңіс крутизнасын (0-1⁰), (1-3⁰) ж/е т.б белгілейді.

Контур центрінде крутизнаны градуспен береді, бағдаршамен бағытты көрсетеді.

Су бөлу жүйелерін жасыл үзік сызықпен белгілейді. Су бөлу жүйелері мен гидрографиялық жүйе гальвегтерін ойша анықтайды. Гальвегтерді горизонтальдардан кішкене қашықтықта арасында орналастырады, су бөлу сызықтарын шың горизонтальдарында. Картограммада негізгі жер категорияларын көрсетеді.

Бірінші категорияға барлық себу айнымалына жататын ж/е топырақ эрозиясымен күресті қажет етпейтін шайылмаған жерлер жатады.

Екінші категорияға топырақ эрозиясымен күресті қажет ететін агротехникалық шаралар жүйесі жерлері жатады.

Үшінші ктегорияға топырақ эрозиясымен күресті жоғарғы дәрежеде қажет ететін орташа шайылған топырақтар жатады.

Төртінші категорияға топырақ эрозиясымен күресуге арнайы шараларды қажет ететін күшті шайылған жерлер жатады.

Жер категориялары контурларын қызыл тушьпен көрсетеді ж/е шартты белгімен қиғаш сызықпен штрихтап көрсетеді. Жай шайылған - бір сызықпен әрбір 5-10мм сайын; орташа шайылған – қос сызықты 2-3мм ара қашықтықта; жолақ аралығы - 5-10мм; күшті шайылған – үш сызықпен 5-10мм аралықта жолақпен көрсетеді.

Еңіс бағытымен бағытталған контурына қарама-қарсы штрихтайды. Сондай-ақ ерекше контурлармен аэрацияның қауіпті зоналарды қызыл түспен көрсетеді.