§7. Budowa komórki

Będziesz mógł zajrzeć do tajemniczego świata komórki oraz zapoznać się z jej budową i pracą.

Słyszałem, że człowiek zbudowany jest z komórek. Czy komórka ma coś w środku i jak ona pracuje?

Wszystkie organizmy żywe zbudowane są z komórek. Komórki czasami nazywane są „fabryką życia”. Każda fabryka coś produkuje. Fabryka włókiennicza– tkaniny, fabryka mebli – meble, fabryka cukierków – słodycze i cukierki. Cóż produkuje komórka? Komórka produkuje substancje złożone, z których budują się nowe komórki. Porównajmy komórkę z fabryką (ryc.8).

Hale produkcyjne fabryki mają ściany z drzwiami i wrota. Każda komórka otoczona jest błoną komórkową, która rozpoznaje i przepuszcza do niej wszystko, co jest surowcem niezbędnym do jej pracy, zapewniając proces odżywiania komórek. Błona również rozpoznaje zbędne substancje i zapewnia ich wydalanie.

Magazyn Transporter Rybosomy

Elektrownia Mitochondrium

Biuro dyrektora Jądro

Ściany z drzwiami i wrotami Błona komórkowa

Hala pakowania

Taśma transporterowa Cytoplazma

Fabryka Komórka zwierzęca

Ryc.8. Fabryka i komórka zwierzęca

A więc, błona komórkowa – to ściana z wrotami, która pełni funkcję kontroli i przepuszczalności.

Podobnie jak fabryka ma swoją przestrzeń wewnętrzną, komórka posiada cytoplazmę. Ale podstawą cytoplazmy nie jest powietrze, lecz półpłynna galaretowata masa, która pod względem składu chemicznego podobna jest do wody morskiej. Zawiera ona około 90% wody, w której rozpuszczone są sole (substancje nieorganiczne) i proste substancje organiczne.

W fabryce jest wiele różnych pomieszczeń: hal, magazynów, sieci transportowych. Cytoplazma również dzieli się na różne części – organelle. Niektóre organelle Organelle – stałe struktury cytoplazmy,

otoczone są własnymi błonami które spełniają w komórce

podobnymi do błony komórkowej. określone funkcje.

W fabryce jest główne biuro, w którym zasiada dyrektor. Podstawową strukturą komórki jest jądro, które zawiera DNA. Podobnie jak dyrektor kieruje pracą fabryki, DNA kieruje pracą komórki.

Otóż rozpatrzyliśmy podstawowe części składowe komórki. Te oraz inne części składowe komórki i ich funkcje zostały przytoczone w tabelce porównawczej 1.

Tabelka 1.

Porównanie części składowych komórki i fabryki

Części fabryki	Funkcja	Struktury i organelle komórki
Budowla fabryczna z drzwiami i wrotami	Odgraniczenie przestrzeni produkcyjnej i zapewnienie reżimu przepuszczającego	Błona komórkowa
Wewnętrzna przestrzeń fabryki	Rozmieszczenie pomieszczeń i hal produkcyjnych	Cytoplazma
Gabinet dyrektora	Kierowanie	Jądro
Transporter zbierający	Zbieranie podstawowego produktu	Rybosomy
Elektrownia	Zapewnienie energii	Mitochondria

Podstawowe substancje, z których zbudowana jest komórka –to białka, tłuszcze i węglowodany. Z początku wszystkie te związki chemiczne komórka spożywa sama – włącza je w swoje ciało i dlatego rośnie. W końcu wyrasta i nie może się już zwiększać. Wtedy ona się dzieli – i z jednej komórki powstaje dwie.

Proste substancje organiczne Złożone substancje organiczne

Węglowodany proste (cukry) Węglowodany złożone

Aminokwasy Białka

Gliceryna i kwasy tłuszczowe Tłuszcze

Nukleotydy DNA

Ryc.9. Złożone substancje organiczne w komórce

powstają z substancji prostych

„Proces produkcyjny” w komórce – to ogromna ilość określonych reakcji chemicznych. Podczas jednych reakcji z substancji prostych tworzą się złożone, a podczas innych – złożone substancje rozpadają się na proste lub przekształcają się na inne substancje złożone. W różnych halach fabryki odbywają się określone procesy produkcyjne, a w różnych częściach komórki – reakcje chemiczne. Za każdą reakcję odpowiadają specjalne białka. Jeśli komórka jest fabryką życia, to białka – jej pracownikami. Prawie każda reakcja chemiczna w komórce odbywa się za pomocą jakiegoś białka.

Podstawowe złożone substancje organiczne, które produkuje komórka, to-białka,tłuszcze, węglowodany, DNA oraz niektóre inne cząsteczki. Z nich zbudowane jest ciało komórki.

Komórki budują złożone substancje organiczne z prostych substancji organicznych (ryc.9). Na przykład cząsteczki prostego węglowodanu – glukozy – łączą się w długie łańcuszki – złożone węglowodany. Cząsteczki prostych substancji organicznych - aminokwasów – na rybosomach łączą się w długie łańcuszki i tworzą białka.

W innych narządach komórki z prostych substancji organicznych tworzą się złożone związki organiczne – tłuszcze. Łańcuszek z prostych substancji organicznych – nukleotydów – tworzy złożoną cząsteczkę organiczną – DNA, która zawiera informacje dziedziczne.

WNIOSKI

1. Komórka składa się z wody, substancji organicznych i nieorganicznych.

2. Podstawowe części składowe komórki –struktury i organelle, które współdziałają między sobą w procesie działalności życiowej komórki.

3. W wyniku współdziałania struktur i organelli powstają złożone substancje organiczne.

4. Złożone substancje organiczne są niezbędne do wzrostu komórki, który kończy się jej podziałem.

TERMINY I POJĘCIA DO ZAPAMIĘTANIA

Organelle, błona komórkowa, jądro.

PYTANIA KONTROLNE

1.Co to jest organella?

2.Jaką funkcję spełnia błona komórkowa?

3.Z jakich substancji zbudowana jest komórka?