Әсер ету механизмі

Сондай-ақ, CD8⁺ЦТЛ көбеюдi аутокриндi ынталандыратын ИЛ-2 өндiредi. CD8⁺ЦТЛ өндiретiн басқа маңызды цитокинге IFN- жатады, оны иммунды интерферон деп те атайды. IFN- нысана-жасушаларда I класс МНС нәруыздарының экспрессиясын жоғарылату арқылы CD8⁺ЦТЛ антигендi тану эффективтiлiгiн жоғарылатыда. Сонымен қатар, IFN- макрофагтардың белсенуiн шақырады, нәтижесiнде олар серпiлiс аймағына жылжып, сол аймақтарда эффекторы қызметiн және иммундық жауапқа Т-киллерлердiң қосымша қосылуына ықпал ететiн антигентаныстырушы жасуша қызметiн атқарады. Сондай-ақ, макрофагтар нысана-жасушалардың некроз бен апоптоз үрдiсi кезiнде ыдыраған фрагменттерiн жұтады.

CD8⁺ЦТЛ әсерiнен нысана-жасушалардың ыдырау үрдiсiн үш кезеңге бөлуге болады.

Бiрiншi кезеңде (арнайы) CD8⁺ЦТЛ антигентанушы кешенi нысана-жасуша бетiндегi иммуногендi кешенмен (эпитоп + I класс МНС нәруыздары) арнайы байланысады, нәтижесiнде CD8⁺ЦТЛ белсенедi.

Екiншi кезеңдi «леталды соққы» деп атайды. Бұл кезеңде CD8⁺ЦТЛ құрамында перфорин, фрагментин және TNF- бар секреторлы гранулаларды бөледi.

Үшiншi кезең – қорытынды кезең. Нысана-жасуша немесе некрозға, немесе апоптозға ұшырайды. CD8⁺ЦТЛ өзi зақымдалмайды, ол қайтадан цитотоксикалық әсердi жүзеге асыруы мүмкiн.

Иммунды жауаптағы супрессор-жасушалары

1980-шi жылдардың бірінші жартысында кейбір Т-лимфоциттер арасында супрессорлық қызмет атқара алатындығы белгілі болды. Адаптивті иммунитеттің жасушалық және гуморалдық серпілістеріне CD8⁺фенотипті Т-лимфоциттер супрессорлық әсер етеді деп саналған. Көп жылдар бойы CD8⁺Т-лимфоциттер субпопуляциясын киллер/супрессор деп атады. CD8⁺Т-супрессорлар иммунды жауапты реттеуге қатысады және иммунологиялық төзімділіктің қалыптасуында маңызды қызмет атақарады деп есептелді. CD4⁺/CD8⁺ ара-қатынасын хелперлі-супрессорлы (иммунды реттегіштік) индекс деп атады. Алелргиялық және аутоиммунды аурулар кезіндегі CD4⁺/CD8⁺ ара-қатынасының жоғарылауын супрессорлық потенциалдың төмендеуі және хелперлік жасушалардың саны мен белсенділігінің жоғарылауы деп қабылданды. Соңғы мәліметтерге байланысты, мұндай тұжырымдар, сол уақыттағы теориялардың ықпалынан, эксперимент мәліметтерін дұрыс емес талдау салдарынан шықты десек болады.

1980-ші жылдардың аяғында 1990-шы жылдардың басында иммунологиялық зерттеулерде молекулярлы-генетикалық, молекулярлы-биологиялық және генді-инженерлік сияқты әдістер кеңінен қолдана бастады. Олардың көмегімен иммунды жауаптың көптеген жаңа медиаторлары ашылды және зерттелді (хемокиндер, жасушалық адгезия молекулалары, туа біткен және адаптивті иммунитеттің көптеген рецепторлары және т.б.). Көптеген моноклонды антиденелер мен рекомбинантты цитокиндер алынды. Лимфоциттерді клондау техникасы дамыды, цитокиндердің, рецепторлардың МНС нәруыздарының және т.б. гендердің экспрессиясын анықтауға мүмкіндік беретін молекулярлы зондтар кеңінен қолдана бастады. 1990-шы жылдарының екінші жартысында ақпараттың көбейе бастауы экспоненциалды сипат алды.

Бірақ, көптеген жаңа әдістерді қолдануға қарамастан, CD8⁺Т-супрессорларды жеке субпопуляция түрінде дәлелденбеді және оларды клондау мүмкіншілігі де болмады.

1990-шы жылдардың аяғында 2000-шы жылдардың басында эффекторлы Т-лимфоциттерге қатысты супрессорлық қызмет атқаратын CD4⁺25⁺FoxP3⁺фенотипті реттегіш CD4⁺Т-лимфоциттер ашылды. Жоғарыда айтқандай, Трет.лимфоциттердің екі түрі ажыратылады: орталық және индуцирленген. Орталық CD4⁺Трет.лимфоциттер тимуста теріс сұрыпталу нәтижесінде түзіледі. Лар адаптивті иммунды жауапты реттеуге қатысады және аутореактивті Т-лимфоциттердің дифференцировкасы мен қызметін тежей отырып шеткері төзімділік механизмдерінде маңызды қызмет атқарады, нәтижесінде аутоиммунды үрдістердің алдын алады.

Индуцирленген CD4⁺25⁺FoxP3⁺Трет.лимфоциттер шеткері мүшелерді аңқау CD4⁺Т-лимфоциттерден түзіледі. Олар организм үшін бөгде антигендерге қарсы жауапты жүзеге асыратын эффекторлы Тх1 мен CD8⁺ЦТЛ супрессорлық әсер етеді. Бұл жағдай организмнің тіндерін шамадан тыс зақымдауға әкелетін гиперэргиялық серпілістердің дамуынан қорғайды.

CD4⁺Т-лимфоциттердің басқа да субпопуляцияларының супрессорлық әсері бар. Мәселен, Тх1 мен Тх2субпопуляциялары бірін-бірі өзара тежейді, яғни бірін-бірі үшін супрессорлар:

• Тх1-жасушаларымен түзілетін IFN-g Тх2 және ИЛ-4-тің IgE түзілуіне ынталандырушы әсерін тежейді. Сонымен қатар, Тх2-жасушаларымен ИЛ-4, 5, 10, 13 цитокиндерінің синтезі төмендейді;

• Тх2-жасушаларымен түзілетін ИЛ-4, 10, 13 Тх1 және осы жасушалармен цитокиндердің түзілуін тежейді. ИЛ-4 пен ИЛ-10 цитокиндері ИЛ-2 мен IFN-g синтезін төмендетеді. ИЛ-10 (қабынуға қарсы цитокин) қабыну алды цитокиндерінің (ИЛ-1, 6, 8, 12, TNF-α, МТФ) синтезін төмендете отырып, макрофагтардың қызметін тежейді. ИЛ-12 түзілуінің төмендеуі Тх1 түзілуін тежейді.

Тх2-жасушаларымен байланысты иммунды механизмдерді тежейтін супрессорларға туа біткен иммунитет жүйесінің жасушалары: макрофгтар, дендритті жасушалар, NK-жасушалары және NKT-жасушалары жатады.

Бұл жасушалардың Тх2 қатысты супрессорлық әсері, олармен түзілетін ИЛ-12 мен IFN-g цитокиндерімен байланысты. Аталған цитокиндер Тх0-ден Тх1-дің түзілуін ынталандырады, ал Тх2 қатысты иммунды жауаптың барлығын тежейді.

ИЛ-12, IFN-γ және ИЛ-4 көмегімен Тх1, Тх2, МФ және NK-жасушалары Тх17-жасушаларына супрессорлық әсер етеді.