(Цитолитикалық) серпілістер
Олардың патогенезiне IgG (1,3) және IgМ қатысады. Бұл антиденелер жасуша бетiндегi антиген детерминанттарына жабысып, фиксацияланған иммунды кешендерді түзедi. Әрi қарай комплемент жүйесiнiң классикалық жолмен белсенуi жүредi (38-сурет).
Нәтижесiнде түзiлген С5-С9 лизистiк кешені антидене жабысқан жасуша мембранасын бұзады, ал С2а, С3а, С5а, С5,6,7 аралық өнiмдері жедел экссудациялық қабынуды тудырады. Осылайша, деструкциялық-қабыну үрдісі дамиды. Пайда болған зақымданулардың орналасуы тек сәйкес антиген детерминантасы бар жасушалар және тiндермен ғана шектеледi.
Жоғары сезiмталдықтың II-түрiнiң клиникалық мысалдары: АВО бойынша сәйкес емес қан құйылған кездегi эритроциттердiң лизисi, резус-қайшылық жүктiлiк кезiндегi нәрестелердiң гемолиздiк сарғаюы, аутоиммундық және аллергиялық аурулар.
Бұл механизм көптеген аутоиммундық аурулардың патогенезiнде негiзгi болып саналады. Ағзаның өзiнiң жасушаларына қарсы түзiлген антиденелер жасуша бетiне жабысып, комплементтiң белсенуi есебiнен осы жасушаларды ыдыратады және қабынуды дамытады (миокардит, ревматизмдегi экссудациялық артрит, аутоиммундық гемолиздiк анемия, Хашимото тиреоидитi, бейспецификалық ойық жаралы колит және т.б.). Жоғары сезiмталдықтың II-түрiнiң патогенезiне Т-лимфоциттер мен макрофагтар қатыспайды.
II-түрi бойынша дамитын аллергиялық серпiлiс мысалдарына дәрiлiк цитопения жатады, мысалы: анальгин қабылдағаннан кейiнгi гранулоцитопения. Көптеген дәрiлiк заттарды қабылдағанда тромбоцитопения, лимфопения, анемия дамуы мүмкiн. Олардың даму патогенезiнiң негiзiнде осы дәрiлердiң немесе олардың өнiмдерiнiң қан жасушаларының нәруыздарымен кешендi антиген құруы жатады. Дәрiлiк гаптендерге қарсы түзiлген антиденелер олармен қан жасушаларының бетiнде бірігіп, комплементтi белсендіру арқылы осы жасушалардың лизисын шақырады.
III түрі. Иммундық кешен аурулары (ИКА)
Жоғары сезiмталдық механизмдерiнiң III түрi - иммундық кешен аурулары (ИКА).
Ол құрамында IgG (1,3) және/немесе IgМ кiретін айналымдағы иммундық кешендердiң жоғары мөлшерде түзiлуiмен негізделеді. Түзілген иммунды кешендер капиллярлар эндотелийiне, паренхиматозды мүшелердiң мембраналарына, синовиалдық қабықтарда жиналып иммундық кешен депозиттерін құрайды.
Бұл жағдай деструкциялық - қабыну үрдісіне алып келетін комплемент жүйесiнiң классикалық жолымен белсенуiн шақырады. Қабыну түрі– экссудациялық.
Комплементтiң белсенуінен түзiлген С3а мен С5а компоненттерi қабыну ошағына қарай жылжыған базофилдер, эозинофилдер және нейтрофилдеге хемоаттрактанттар ретінде әсер етеді.
Иммундық кешендер Fc-рецепторлар арқылы макрофагтарды белсендiрiледi, олар болса қабынуды дамытуда басты қызмет атқаратын цитокиндердi, негiзiнен IFN- және ИЛ-1 бөледi.
Иммундық кешендер базофилдермен Fc-рецепторлар арқылы тікелей байланысып, экссудациялық қабынуды күшейтетiн вазобелсендi аминдердiң (гистамин, серотонин) бөлуiн тудырады (39-шы сурет).
Полиморфты-ядролық лейкоциттер экзоцитоз жолы арқылы иммундық кешендер жиналған жерде тiндердiң зақымдалуын шақыратын лизосомалық ферменттерiн бөледі.
39-ші сурет. Тіндердің иммунологиялық зақымдануының иммундық кешен түрі (А.Ройт және т.б. Иммунология, Москва, 2000)
Сонымен, жоғарысезімталдықтың бұл механизмінде де адаптивті иммунды жауаптың эффекторлық сатысының соңында туа біткен иммунды жүйенің жасушалары, бірінші кезекте макрофагтар мен нейтрофилдер, қатысады. Бұл жасушалардың қатысуы қабыну мен тіндер зақымдануында өте маңызды.
Иммунды кешен ауруларының дамуына келесi жағдайлар ықпал етедi:
Фагоцитарлық жүйенiң үнемi немесе бiр уақытта шамадан тыс жүктемесі кейін көп көлемде айналымдағы иммундық кешендердiң (АИК) түзiлуi (жедел және созылмалы жұқпалар және аутоиммундық аурулар кезiнде).
Комплемент жүйесiн белсендіре алмайтын, сол себептен фагоцитозға нашар ұшырайтын ұсақ дисперсиялық иммундық кешендердің көп мөлшерде түзiлуi. Бұндай айналымдағы АИК қан айналымда узағырақ болады да шоғырлану мүмкіншілігі жоғарырақ болады. Ұсақ дисперсиялық иммунды кешендер антиденелердiң немесе антигендердiң мөлшері артық болған жағдайда түзiледi.
Қан ағысының баяулануы және микроайналымның бұзылуы.
Фагоцитарлық жүйенiң жеткiлiксiздiктерi.
ИКА клиникалық мысалдары: аутоиммундық аурулар кезiндегi васкулиттер, гломерулонефриттер, артриттер. Мысалы, жүйелi қызыл жегi кезiндегi васкулиттер мен люпус-нефриттер. Жұқпалы аурулар кездерiндегi васкулиттер. Дәрiлiк заттарды қабылдағандағы аллергиялық артриттер мен васкулиттер. Жедел және созылмалы сарысу аурулары. Жедел сарысу ауруы көбінесе бiр донордан қайта емдiк сарысу құйғанда пайда болады. Ал созылмалы сарысу ауруы бiр рет көп мөлшерде емдiк сарысу құйғаннан кейiн 4-5 күнi дамиды.
IV-түрi. Жоғары сезімталдықтың баяу түрі - ЖБТ
Жоғары сезiмталдықтың жасушалық механизмдерi. Кумбс пен Джеллдің жiктеуi бойынша, жоғары сезiмталдықтың IV-түрi (ЖБТ) – аллергенмен қайтадан кездескеннен соң 12 сағаттан кейiн дамиды және бұл серпілістер, гуморалдық иммундық механизм бойынша емес, жасушалық механизм бойынша дамиды.
Жоғары сезiмталдықтың IV-түрiнiң патогенезiнде маңызды қызметтi Т-ЖБТ эффекторлары (Тх1), макрофагтар және CD8+ цитотоксикалық Т-лимфоциттер атқарады. Тх1 бөлетiн медиаторлары тiндерде пролиферациялық қабынуды шақырады және бұл патологиялық үрдіске көп мөлшерде макрофагтарды, кейбір жағдайда NK-жасушаларын қатыстырады. Осылайша, ЖБТ серпілістерінде тығыз байланыса отырып адаптивті (Тх1) және туа біткен (МФ мен NK-жасушалары) иммунды жүйенің жасушалары қатысады. Макрофагтардың ЖБТ эффекторлы сатысындағы үлесі соншалықты маңызды болғаннан бұл саты сонымен қатар жоғары сезімталдықтың фагоцитарлы механизмі деп те аталады.
Тжбт деп те аталатын Тх1 макрофагтар бөлетiн ИЛ-12 және NK-жасушалар бөлетiн IFN- медиаторлар әсерiнен Тх0-ден түзiледi. Тх2 жасушалары ИЛ-4, 10, 13 көмегiмен Тх1-дiң артық түзiлуiн тежейдi. Тх1-дiң жетілуін тежейтiн және белсендiретiн цитокиндер жүйесiнiң тепе-теңдiгi бүзылғанда, сол антигенге әсер ететiн Тх1 шамадан тыс мөлшерде түзiлуi мүмкiн. Бұл жағдай жасушалық гиперэргиялық жауаптың қалыптасуына, клиникалық тұрғыда әр түрлi ЖБТ аллергиялық серпiлiстеріне алып келеді. .