
- •Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі халықаралық бизнес университеті
- •Курстың оқу - жұмыс бағдарламасы
- •Пәннің оқу-жұмыс бағдарламасы
- •6. Пәнді оқытудың міндеттері болып:
- •7.1 Пәннің күнтізбелік – тақырыптық жоспары
- •7.2 Күнтізбелік тақырыптық жоспар Сырттай оқу бөлімі
- •8. Тақырыптардың мазмұны
- •8.1 Дәрістің мазмұны
- •8.2 Соөж мазмұны және тапсыру кестесі
- •8.3 Сөж өткізу және тапсыру кестесі
- •Негізгі әдебиеттер
- •6. П. М. Мансуров.Управленческий, учет учебное пособие. Ульяновск : УлГту, 2010.
- •Қосымша әдебиеттер
- •Халықаралық бизнес университеті Силлабус
- •Студенттің алған білімінің нәтижесін бағалау
- •Аралық бақылаудың қорытынды бағасын анықтау
- •Бақылау сұрақтары:
- •Тақырып 2. Басқару есебіндегі шығындардың жіктелуі
- •Тақырып 3. Өндірістік шығындар есебін ұйымдастыру
- •Тақырып 4. Үрдіспе-үрдіс әдісі
- •Тақырып 5. Тапсырыстық калькуляция
- •6 Тақырып. Функционалды калькуляциялау
- •Материалдық шығндарды өнім түрлері бойынша нормативтік шығын нормасы негізінде тарату (материалдың аты)
- •Негізгі әдебиеттер:
- •5. Хорнгрен ч.Т., Фостер дж. Бухгалтерский учет: Управленческий аспект м.Фин и статистика. 2005 Қосымша әдебиеттер:
- •Тақырып 7. Нормативтік калькуляция
- •Тақырып 8. Шығындар баптары бойынша ауытқу есебі мен талдауы
- •9 Тақырып. Стандарттық калькуляция
- •Тақырып 10. Өзіндік құн мен шығындардың толық таратылуымен және айнымалы шығындар бойынша калькуляциялау
- •Тақырып 13. Бюджеттеу, бюджет түрлері және бюджеттік бақылау
- •Тақырып 14. Басқару шешімдерін қабылдау
- •Тақырып 15. Ұзақ мерзімді инвестициялық шешімдерді қабылдау
- •Ұсынылатын әдебеиеттер Негізгі әдебиеттер
- •6. П. М. Мансуров.Управленческий, учет учебное пособие. Ульяновск : УлГту, 2010.
- •Курс бойынша бағдарламаға сәйкес 1аралық бақылауға тест сұрақтары:
- •Курс бойынша бағдарламаға сәйкес 2 аралық бақылауға тест сұрақтары:
- •Студенттің алған білімінің нәтижесін бағалау
- •Аралық бақылаудың қорытынды бағасын анықтау
- •5В050800 «Есеп және аудит» мамандығы
- •1. Басқару есебі туралы жалпы түсінік
- •Материал шығынының нормасы:
- •Жалпы шаруашылық шығындар жылына – 654676,14 тг
- •Коммерциялық шығындар жылына: 62300тг
- •2. Тәжірибелік сабақ. Басқару есебіндегі шығындарды жіктеу
- •3. Өндіріс шығындары есебін ұйымдастыру Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
- •4. Үрдіспе-үрдіс калькуляциясы
- •5. Тапсырыстық калькуляция
- •6. Функционалдық калькуляция
- •7. Шығындар есебінің нормативтік әдісі мен калькуляциясы
- •Материалдық шығындарды өнім түрлері бойынша нормативтік шығын нормасы негізінде тарату (Ағаш шығыны) Құрылыс материалдарын өндіруші цех
- •Ерлер аяқ киімін өндіруші кәсіпорын (тері шығыны)
- •Материалдық шығындарды өнім түрлері бойынша нормативтік шығын нормасы негізінде тарату (Ағаш шығыны) Құрылыс материалдарын өндіруші цех
- •Ерлер аяқ киімін өндіруші кәсіпорын (тері шығыны)
- •Материалдық шығындарды өнім түрлері бойынша нормативтік шығын нормасы негізінде тарату (Ағаш шығыны) Құрылыс материалдарын өндіруші цех
- •Ерлер аяқ киімін өндіруші кәсіпорын (тері шығыны)
- •11 Тәжірибелік сабақ. Өзіндік құн мен шығындардың толық таратылуымен және өзгермелі шығындар бойынша өзіндік құнын калькуляциялау. Есептер шығару:
- •11 Тәжірибелік сабақ. Зиянсыздықты талдау Есептер шығару:
- •12 Тәжірибелік сабақ. Кешенді өндіріс шығындарының есебі Есептер шығару:
- •13 Тәжірибелік сабақ. Бюджеттеу, бюджет түрлері және бюджеттік бақылау
- •14 Тәжірибелік сабақ. Басқару шешімдерін қабылдау
- •15 Тәжірибелік сабақ. Ұзақ мерзімді инвестициялық шешімдерді қабыдау
- •Соөж өткізу және тапсыру кестесі
6. Функционалдық калькуляция
Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
Өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың функционалдық әдісін негізінен жаппай өндіріспен шүғылданатын кәсіпорындар пайдаланады. Дегенмен де, оны кіші сериялық және жекелеген кәсіпорындарда пайдалануға болады. Өндірістегі шығындарды есепке алу өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың нормативтік әдістері бойынша жұмыстардың технологиялық және нормативтік карталар жасаудан басталады. Ол карталарда материалдардың, жалақының жұмсалуы және өнім дайындауға қажетті басқа да шығындар айқындалады. Нормативтік карталардың негізінде өнім бірлігінің нормативтік өзіндік құны көрсетілген нормативтік калькуляциялары бойынша жасалады. Оларды жасау кезінде колданыста жүрген өндірістік технологияны, жалақы жөніндегі уақыт пен баға нормаларын, материалдар мен сатып алынған шалафабрикаттардың жұмсалу нормаларын негізге ала отырьш, бастапқы массасы, таза массасы, қалдықтары, материалдар мен сатып алынған шалафабрикаттарға қолданылып жүрген баға көрсеткіштері және өндіріске қызмет көрсету мен басқару жөніндегі шығындардың бекітілген тоқсандық сметасы ескеріледі.
Нормалардың және шығындар сметаларының өзгеру тәртібін рәсімдеп, сондай-ақ кәсіпорынның мүдделі цехтары мен бөлімдерінің технологиялық процесстерін және басқа да нормалары мен сметаларын өзгерту туралы тәртібін реттеу аркылы жүзеге асырады. Нормативтік әдіс кезінде қоймалық және таразылау-өлшеу шаруашылығын тәртіпке келтірудін, материалдарды сақтау және өндіріске босату, цех бойынша ғана емес, сонымен бірге өнімнін жекелеген түрлері бойынша (егер энергия және басқа да шығындар тікелей жолмен өнімге жатқызылса) және тұтастай алғанда судың, будың, газдын, электр энергиясының тұтынылуын анықтау үшін цехтарға есептегіштер мен құрылғыларды орнатудың маңыздылығы зор.
Нормативтік әдістің кезінде әрекет етіп тұрған норма мен оның ауытқуы шығындар есебінде бөліп көрсетіледі. Бүндай шектеулер өндірісті ұйымдастыру мен технологиядағы кемшіліктерді дер кезінде жөндеуге, ресурстардың тиімсіз пайдаланылуына жол бермеуге септігін тигізеді.
Нақты шығындарды нормамен салыстырғанда ресурстардын үнемделуі немесе артық жұмсалуы, нормадан ауытқуы табылады, ал ол өз кезегінде кәсіпорынның ұйымдық-техникалык жүмыстарында біршама кемшіліктердің бар екенін баяндайды.
Нормадан ауытқуларға құжатталған және құжатталмаған болып келеді.
Құжатталған ауыткулар алғашқы құжаттардың мәліметтері бойынша ашылған дабылдары жатады (талап накладнойы, қосымша жүмыстарға жазылған нарядтары,қосымшатөлемдержәнет.б.), сондай-ақ есептеу жолымен анықталған ауытқулар (түгелдеу тәсілімен, нақты рецептурасы бойынша алдын-ала жасалған есептеулер және т.б.)
Құжатталмаған ауытқуларға ауытқудың жалпы сомасы мен оның құжатталған бөлігінің арасындағы айырмасынан шығады. Әдетте, олар құжатталған ауытқулардың дұрыс есептелмеуінің нәтижесінен, ақау өнімдерін шығарғаннан, нарядтарды артық жазғаннан, кем шығудан, шалафабрикаттардың жоғалтулары мен бұзылуынан, аяқталмаған өндірісті дұрыс бағаламауынан шығады.
Егер де өндірісте құжатталмаған ауытқулар бар болса, онда ол нормативтік есептің дұрыс үйымдастырылмағанын куәландырады.
Ауытқу теріс те (артық жұмсалғаны) және оң да (үнемделгені) болуы мүмкін.
Теріс ауытқулар (материалдар, отындар, энергиялар, технологиялық процестерде қарастырылмаған, косымша жұмысқа жасалған төленген және т.б.) өндіріс процесінің дұрыс ұйымдаспағандығынан туындайды.
Оң ауытқулар жекелеген учаскелердің жетістіктерін баяндайды (материалдардың тиімді пайдалануын ашу, материалдарды барынша қалдықсыз пайдалану, өнімнің сапасын арттыру, құрал-жабдықты тиімді қолдану және т.б.), және норма шығындарын үнемдеуді жүзеге асырады. Кейде оң ауытқулар шын мәніндегі қаражаттың үнемделгенін көрсете бермейді, ол тек норманың шын арттырылған деңгейін пайдаланғандығын көрсетеді.
Есеп 1
Фирма бұйымның 5 мың бірлігін дайындады және өткізді. Уақыттың белгілі бір кезеңі ішіндегі шығындар 2 млн.тг құрады. Бұйым бірлігінің өзіндік құнын анықтаңыз.
Жауап:
Өнімнің өзіндік құны келесі формуламен анықталады:
Сбір=З/К,
мұндағы: Сбір- өнім бірлігінің өзіндік құны, тг
З- есепті кезең ішіндегі жиынтық шығындар, тг
К- есепті кезең ішіндегі өндірілген өнімнің заттай бейнеленген саны, дана, тонна, метр
2000000 : 5000 = 400 тг
Өзін- өзі тексеру сұрақтары
Релеванттық материал шығыны - қорды сақтаумен және тапсырысты орындаумен байланысты болшақтағы шығын.
Релеванттық өндіріс шығыны - шешімнің таңдалған нұсқасына қарай өзгеретін болашақтағы шығын.
Релеванттық шығын - оңтайлы басқарушылық шешімді таңдау (іріктеу) барысында назарға алынатын шығын.
Ресми баға - сатушылар мен сатып алушыларға белгіленген баға.
Реттелетін (бақыланатын) шығын - жауапты орталықтардың басшылары тарапынан ықпалға көнетін шығын.
Реттелмейтін (бақыланбайтын) шығын - жауапты орталық басшысы ықпал ете алмайтын шығын.
Реттелмейтін шығын мен табыс - жауапты орталык менеджерлері олардың шамасын реттемейді