1.4 «Еңбек ауырлығы» атты зиянды факторы бар физикалық жұмыс мамандықтарына арналған нұсқаулықтар

Кәсіпорындардың жұмыс орындарын аттестациялауға сәйкес АО "Кузнецкий" тау-кен байыту комбинаты, еңбек үдерісінің факторлары комплексінің ішінде келесі ерекшеліктер маңызды орынға ие болды:

• Жұмысшылардың қорғаныстық қозғалыстық аппаратына физикалық қысымды тең емес бөлу;

• Ауыр заттарды тасу, көтеру, орнын ауыстырумен байланысты динамикалық және статистикалық бұлшық ет қысымдары;

• Жұмысшылардың басқару органдары мен қол құралдарына салған күштері;

• Физиологиялық рационалдық емес жұмыс қалыптарын ұзақ уақыт сақтау (ыңғайсыз, фиксирленген, мәжбүр);

• Түрлі амплитудалық қолдың көп қайталанатын қозғалыстары.

Жоғарыда айтылып кеткенге байланысты, «Еңбек ауырлығы» атты зиянды факторы бар физикалық жұмыс мамандықтарына келесі алдын алу, сақтандыру іс-шараларын қабылдаған дұрыс:

Ұйымдастырушылық-техникалық іс-шаралар

1. Қорғаныстық қозғалыстық аппараттың қатты қысымға ұшырауына әкелетін физикалық еңбектің ауыртпалығы, көтерілетін заттардың габариттеріне, көптігіне негізделеді. Соның өзінде қайта қайта көтерілетін заттардың еркектер үшін (15 кг) жәнеәйелдер үшін (7 кг) қажетті нормалардан аспауы тиіс. Жоғарыда аталып кеткен заттардың массаларын көтеру механизацияның көмекші құралдары арқылы ғана іске асырылуы тиіс (механи­зациялық арбалар, лебедкалар және т.б.).

2. Физикалық еңбектің ауыртпалығын сипаттайтын еңбек үдерісінің факторлары шектеулі массадан аспауы керек және белгілі талаптарға жауап беруі тиіс.

3. Қолданылатын өндірістік құрылғының конструкциясының сәйкестігіне талдау жасау заманауи эргономиканың, дәлірек айтқанда антропометриялық, физиологиялық және психологиялық ақпараттар талаптарына (жұмысшы/маманның мүмкіндіктеріне) сай орындалуы керек.

4. Жұмысшылар тұрып тұрып жасайтын жұмыстар барысында өндірістік операциялардың оптималды жұмыс зонасында орындалуын қадағалап отыру керек. Оның негізгі параметрлері келесідей болуы керек:

• оптималды зона: жоғарылығы 900—1 150 мм, ені 700 мм және тереңдігі 300 мм;

• жеңіл қол жетерлік моторлық дала зонасы: жоғарылығы 750—1 300 мм, ені 1 000 мм және тереңдігі 400 мм.

5. Жұмысшылардың физиологиялық рационалдық емес қалыпта ұзақ уақыт тұруы (жұмыс уақытының 25 немесе одан да көп %):

• Жеке бұлшық ет топтарына әрқашанғы статистикалық қысым

• Соңғылықтардың ыңғайсыз орналасуы

• Бір біріне қатысты дененің түрлі бөліктерінің орнын ауыстыру мүмкіндігінің жоқтығы

• Мәжбүрлік қалып (тізеде тұру, және т.б.)

• Жиі (жұмыс уақыты бойынша 100 - ден астам рет) және терең (30° жоғары) еңкеюлер, алдыға немесе белге.

Аяқ пен басқа да дене бөлшектерінің бұлшық еттерінен қысымды төмендету үшін арнайы заттар орналастыру.

Жұмыс және дем алыс тәртібі

1. Жұмыс уақытының 60 % көп уақыты бойы қол құралдарымен жұмыс істеу барысындағы статистикалық күш салулардың қосымшасымен байланысты бұлшық ет қысымын төмендету мақсатында қолданылатын құралдарды жүйелік тексерістен (жылына 2 рет) өткізген дұрыс.

2. Еңбектері жұмыс үдерісінің ауыртпалығы көрсеткіштері бойынша еңбек шарттарының 3 – зиянды классына жататын жұмысшылар үшін (1—3 деңгейдегі), дем аыс уақытын следует 1,5—2,0 сағат жұмыстан соң регламенттік үзілістер арқылы қарастырған жөн.

3. Айтарлықтай физикалық қысымдар кезінде (зияндылықтың 3 классы), еңбек ұйымдастырушылығын оптималдау керек. Жұмыс операцияларының ауысымына көңіл аударып, жұмыс уақытында бір ғана жұмысшының ауыр жұмыстарды атқару уақытын азайту қажет.

4. Ұсынылған жұмыс және дем алыс тәртіптері нақты өндіріс талаптары мен еңбек ауыртпалығын есепке ала отырып өзгертілуі мүмкін.

5. Ауыр жұмыстардың ауыртпалығын азайтуға қосымша операцияларды алып тастау арқылы қол жеткізуге болады. Себебі ол операциялар көп кездері айтарлықтай көп физикалық қысымдармен байланысты болып келеді.

6. Еңбек пен дем алыстың типтік тәртіптерін енгізу іс шаралардың қажеттілігін жоққа шығармайды, себебі олар өндірістік ортаның санитарлық-гигиеналық талаптарын, еңбек үдерістерінің механизациясы мен автоматизациясын қамтамасыз етеді.

7. Алдын алу шараларын өндеу барысында жұмыстың ауысымдарын, оның ішінде түнгі ауысымдардың болуын есепке алған жөн. Жұмыстың ауысымдық тәртібі жұмысшының ағзасының негізгі жүйелерінің функционалдық бейімделушілік реакцияларының төмендеуіне әкеліп, (нейроэндокриндік, жүректік-тамырлық, локомоторлық және т.б.) адамның шаршауының себебіне айналуы мүмкін.

8. Арқаның кәсіби ауруларының алдын алу мақсатында ауысымдардың келесі нұсқаларын қолдануға кеңес беріледі:

• 1 нұсқа: түнгі ауысымда 5 күн жұмыс - 2 күн дем алыс, күндізгі ауысымда 5 күн жұмыс - 2 күн дем алыс; кешкі ауысымда 5 күн жұмыс - 3 күн дем алыс.

• 2 нұсқа: түнгі ауысымда 5 күн жұмыс - 1 күн дем алыс, күндізгі ауысымда 5 күн жұмыс - 2 күн дем алыс; кешкі ауысымда 5 күн жұмыс - 3 күн дем алыс.

Жұмысшылардың функционалдық жағдайын өзгерту бойынша шаралар

1. Физикалық еңбектің барлық категорияларындағы жұмысшылардың бұлшық ет және жүйкелік-эмоционалдық қысымдарын жою үшін түскі үзілістің соңғы уақытын (5—10 мин) арнайы жағдай жасалған орындарда (дем алыс зоналарында) немесе дем алыс бөлмелерінде өткізген дұрыс.

2. Дем алыс бөлмелерін өндірістік орындардан алыстау жерде, ауасы тазарып отыратын, жарық түсірілетін болуы керек. Қабырғалар болса стендтермен безендірілуі керек. Бөлмеде ыңғайлы орындықтар немесе креслолар болуы тиіс.

3. Бұлшық ет еңбегінің жұмысшыларының физикалық қысымының түрлі сипаттарын ескере отырып, реттемеленген үзілістерді физкультуралық жаттығуларға арнаған дұрыс. Қол, мойын, иық, арқа, аяққа массаж жасау керек.

Кәсіби қызметтің ерекшеліктерінен қарағанда, физикалық жаттығулар комплексін ФОК инструкторы жасау керек. Аймақтық бұлшық ет қысымдарымен байланысты еңбек қызметіндегі кәсіби топтар үшін дем алыс және еңбек тәртібіне 3 тен төмен емес реттемеленген үзілістер енгізілуі керек, олардың ортақ жалғасушылығы 20 минуттан кем болмауы тиіс.

• Жұмыс уақыты басталғаннан соң 1,5—2,0 сағаттан соң бір реттемеленген үзіліс жасап, қолдар мен иыққа массаж жасаған дұрыс.

• Жұмыс уақытының екінші жартысында екі реттемеленген үзілісті (түскі үзілістен соң 1,0—1,5 сағаттан соң және 1,5—2,0 жұмыс аяқталғанша дейін) физкультминутпен немесе өзіне өзі аяғына массаж жасаумен өткізген дұрыс.

4. Еңбек қызметі ортақ қысымдармен байланысты кәсіби топтар үшін, еңбек және дем алыс тәртібіне 3 –тен төмен емес реттемеленген үзіліс енгізілуі керек. Олардың ортақ жалғасушылығы 35 минуттан кем емес.

• Жұмыс уақытының алғашқы жартысындағы реттемеленген үзілісті (жұмыс уақыты басталғаннан соң 1,5—2,0 сағаттан кейін) физкультпаузамен және пассивті дем алыспен өткізген жөн.

• Жұмыс уақытының екінші жартысындағы реттемеленген үзілісті (түскі үзілістен кейін 1,0—1,5 сағаттан соң және жұмыс күнінің аяқталуына 1,5—2,0 сағат қалғанда) өзіне өзі аяғына массаж жасау арқылы, пассивті дем алыспен өткізу керек.

5. Арқаның жүйкелік-бұлшық ет аппаратының құрылымының медициналық физикалық алдын алу іс шараларын жұмыс орнында өткізу керек. Ал егер жұмыс дем алуға жарамайтын орындарда жүргізілетін болса, онда дем алатын бөлмеге барған дұрыс.

7. Дем алыс бөлмелерінде жұмыс уақыты аяқталысымен қалпына келтірушілік, сақтандыру гимнастикалары комплексін өткізу керек. Гимнастикалар комплексі бұлшық еттерді дем алдыру үшін жасалу керек.

8. Штат құрамында ДГОК-филиал инструкторларының бар болуын есепке ала отырып, жұмысшылардың денсаулықтарын жақсарту мен комплекстік сақтандыру мақсатында арқаның жүйкелік бұлшық ет аппараттарының қысымдарын түсіретін физикалық жаттығулар комплексінің өңделуін айту керек.