Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі

«Астана медициналық универстеті» АҚ

Мусина А.А., Рахметова Б.Т., Сүлейменова Р.К., Мұқашева М.А.,

Бұрымбаева М.Б., Аманова А.Д.

Еңбек жағдайы бойынша өндірістер аттестациясы

Оқу құралы

Астана 2014

УДК 613.6 -006.063(075.8)

ББК 51.242

Рецензенттер:

Сұлтанбеков З.К. – ҚР ДСМ және "ЕГ және КА ҰО" филиалы - ШҚ директоры, м.ғ.д., профессор

Бөкеева Ж.К.- «Астана медициналық университеті» АҚ ОӘО жекетшісі, м.ғ.к.

М-91 Мусина А.А., Рахметова Б.Т., Сүлейменова Р.К., Мұқашева М.А., Бұрымбаева М.Б., Аманова А. Д

Еңбек жағдайлары бойынша өндірістер аттестациясы.- Оқу құралы - Астана - 2014 - 62 б

Оқу құралында ұйымдардағы еңбекті қорғау, болған жағдайлардан алынған нақты оқиғалардағы кәсіби аурулар мен өндірістегі бақытсыз жағдайлардан сақтандыру және кәсіби тәуекелдерді (қатерлерді) анықтау жөніндегі жұмыстар сертификациясының құрамдас бөлігі ретіндегі жұмыс орындары аттестациясының сипаттамасы берілген. Оқу құралы өте өзекті болып табылады, өйткені қолда бар оқу әдебиеттерінде бұл тақырып үстірт жазылған.

Оқу құралы «Қоғамдық денсаулық сақтау» және «Медициналық-профилактикалық іс» мамандықтары бойынша студенттерге арналады.

УДК 613.6 -006.063(075.8) М-91

ББК 51.242

АМУ АҚ Оқу-әдістемелік кеңесінің шешімімен баспаға ұсынылып бекітілді

«_____»_______2014ж. № __ Хаттама

© Мусина А.А., Рахметова Б.Т., Сүлейменова Р.К., Мұқашева М.А., Бұрымбаева М.Б., Аманова А.Д 2014

Қысқартылған сөздер тізбесі:

ҚР – Қазақстан Республикасы

ИТҚ - инженерлік-техниуалық қызметкерлер

БТБА – Бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы

ДСДА – Денсаулық сақтау департаменті агенттігі

МемСТ – мемлекеттік стандарт

(ЕҚСТ) – Еңбек қауіпсіздігі стандарттары

ЕК – еңбек кодексі

ЖҚҚ – жеке қорғану құралдары

АСҚ – ағымдағы санитарлық қадағалау

УБФ – Уату-байыту фабрикасы

РБТФ - рудаларды байыту және түйіртпектеу фабрикасы

ИСО және OHSAS – халықаралық стандарттар

ФС 15-ГЗ – ферросицилий

АҚ – акционерлік қоғам

ЖШС – жауапкершілігі шектеулі серіктестік

ТҚ – техника қауіпсіздігі

ПӨЖ- профилактикалық өндірістік жөндеу

ОӨБ –оқу-өндірістік бірлестік

ОЗ – орталық зертхана

ҚОҚЗ – қоршаған ортаны қорғау зертханасы

ЭМӨ – электромагниттік өріс

УК - ультракүлгін

ШҰШ – шекті-ұйғарынды байыту (концентрация)

ШҰД - шекті-ұйғарынды деңгей

ТКБК – тау-кен байыту комбинаты

ОЖМШ – орталық жөндеу-механикалық шеберханасы

ЖҚЦ – жөндеу-құрылыс цехы

ӘН – әдістемелік нұсқамалар

СанЕН – санитарлық ережелер мен нормалар

ДбА – децибелдер

МБҚ – мамандардың басшылық құрамы

ЖОА – жұмыс орындарын аттестаттау

Мазмұны:

1.Кіріспе	5
2.Негізгі бөлім:
2.1 Жұмыс орындары аттестациясын анықтау	6
2.2 Жұмыс орындары аттестациясын ұйымдастыру және өткізу	6
2.3 Аттестация мәліметтерін қолдану	9
2.4 Еңбек жағдайының гигиеналық біліктілігі	11
2.5 Жұмыс орындары аттестациясының хаттамасы	14
2.6 «Кузнецкий» АҚ тау-кен байыту комбинаты аттестациясының нәтижелері бойынша материалдар	19
2.7 Еңбек жағдайлары бойынша «Кузнецкий» АҚ тау-кен байыту комбинатының өндірістік нысандарына аттестация жүргізу әдістемесі	28
2.8 «Кузнецкий» АҚ тау-кен байыту комбинатының өндірістік нысандары аттестациясы барысында пайдаланылған нормативтік-техникалық құжаттама	30
2.9 Еңбек жағдайлары бойынша «Кузнецкий» АҚ тау-кен байыту комбинатының өндірістік нысандары аттестациясы нәтижелерінің қорытындысы	32
2.10 «Кузнецкий» АҚ тау-кен байыту комбинатындағы еңбек қауіпсіздігі жағдайларын жақсарту жөніндегі іс-шаралар Жоспарына ұсынымдар	33
3.Қорытынды 4.Тесттер	53 54
5.Пайдаланылған әдебиеттер	61

1.Кіріспе:

Еңбек жөніндегі Кодексте жұмыс беруші еңбек жағдайлары ен қауіпсіздігін елеулі жақсартуға септігін тигізетін ебекті қорғау жөніндегі сертификаттау жұмыстарымен қоса еңбек жағдайлары бойынша жұмыс орындарын аттестаттау жүргізуге міндетті екендігі көзделген.

Аттестация нақты жұмыс орны мен жалпы өндірістегі еңбек жағдайларына байланысты профилактикалық іс-шаралар мен еңбекті қорғаудың негізгі бағыттарын анықтайтын жұмыс орындарын бағалау және сараптау жүйесі ретінде қарастырылады.

• Жұмыс орындары аттестациясын жүргізу тәртібі ҚР ЕжХӘҚМ қаулысымен бекітілген Ережеде мазмұндалған және ұйымдық-құқықтық нысаны мен меншік түріне тыс барлық ұйымдарға қатысты.

• Жұмыс орындары аттестациясы ұйымдардағы еңбекті қорғау, кәсіби тәуекелді (қатерлерді) анықтау жөніндегі жұмыстар сертификациясының және кәсіпорындардың «Өндірістегі бақытсыз жағдайлар мен кәсіби аурулардан міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» Заңына сай өндірістегі бақытсыз жағдайлар мен кәсіби аурулардан әлеуметтік сақтандыру Қорына сараланған сақтандыру тарифын енгізудің құрамдас бөлігі болып табылады.

Еңбек жағдайлары бойынша жұмыс орындары аттестациясының негізгі міндеттері:

• Жұмыс орындарындағы қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың нақты маңызын бағалау және олардың нормативтік талаптарға сәйкестігін анықтау;

• Қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге сәйкес еңбек жағдайлары мен оны қорғау жөніндегі іс-шараларды жоспарлау және өткізу;

• Ауыр жұмыстар мен зиянды және қауіпті еңбек жағдайындағы жұмыстармен айналысатын қызметкерлерге өтемақы ұсынуды негіздеу;

• Қызметкерлердің өмірі және/немесе денсаулығына тікелей қауіп төндіретін цех, бөлім, құрал-жабдық және т.б. пайдалануды тоқтату мәселесін қарау;

• Еңбекті қорғау жөніндегі заңнамалық және басқа да нормативтік құқықтық актілердің бұзылуына жол беруіне байланысты кінәлі лауазымды тұлғаларға әкімшілік-экономикалық санкцияларын (ықпал ету шараларын) қолдану;

• Ұйымдағы еңбекті қорғау жөніндегі жұмыстарды сертификациялауға дайындық.

• Жұмыс орындары аттестациясының нәтижелері келесілер үшін пайдаланылады:

• Кәсіби ауру күдігіне байланысты мамандығына байланысты аурулар туралы мәселені шешуге;

• Жұмыс істейтін қызметкерлерді жұмыс орындарындағы, соның ішінде еңбек шартын (контракт) құрастыру барысында еңбек жағдайларымен таныстыру;

• Еңбекті қорғау жөніндегі ұжымдық шарт пен оның қосымшасы болып табылатын келісімді құрастыру

II.

2.1 Жұмыс орындарының аттестациясын анықтау, ұйымдастыру және жүргізу

«Еңбек жағдайлары бойынша өндірістік объектілерді аттестациялау» түсінігін АНЫҚТАУ

• Орындалатын жұмыстардың қауіпсіздігінің, зияндылығының және ауыртпалығының жағдайын, еңбек гигиенасын анықтау мақсатында өндірістік объектілерге (цехтер, аумақ, жұмыс орындары) баға берушілік қызмет;

Аттестацияны кім өткізеді?

• Өзінің ұйымында қауіпсіздік қызметі мен еңбек қорғанысы қызметі бар, арнайы лабораториялары бар Жұмыспен қамтамасыз етуші

• Арнайы мамандандырылған ұйым

2.2 Жұмыс орындарын аттестациялауды ұйымдастыру мен өткізу

Еңбек туралы Кодексте жұмыспен қамтамасыз етуші еңбек жағдайларына байланысты жұмыс орындарының аттестациялануын өткізуге міндетті екені қарастырылған, ал аттестация өткізіп болған соң еңбек қорғанысы бойынша жұмыстарды сертификациялау міндетті, кейін ол жағдайлардың жақсаруына және еңбектің қауіпсіздігіне жағымды әсер ететін болады.

Аттестация жұмыс орындарын бағалау мен талдау жүйесі ретінде қарастырылып, қорғаныс еңбегінің негізгі бағыттары мен сақтандыру шараларын анықтайды.

Жұмыс орындарын аттестациялаудың тәртіптері ҚР әлеуметтік қорғаныс және еңбек Министрлігімен бекітілген Қаулысында көрсетіліп, ұйымдардың ұйымдастырушылық-құқықтық формаларының ерекшеліктеріне қарамастан толық барлығын қамтиды..

Жұмыс орындарының аттестациясы ұйымдардың өздерінің әрекеттері арқылы іске асырылатынын есте сақтаған жөн. Сол себепті оның нәтижелеріне жауапкершілікті жұмыспен қамтамасыз етушінің өзі жауап береді.

Зиянды және қауіпті өндірістік факторларды өлшеу бойынша жұмыстарды ұйымдардың өздері өз күштерімен өткізе алады. Ол әрекет барысында қолында бар құлардарды немесе лабораторияларды пайдалана алады.

Жұмыс орындарын аттестациялау ұйымдардағы сертификацияның құрылымдық бөлігі болып табылады, ол кәсіби тәуекелділікті (қауіпті) және дифференциациялық сақтандыру тарифін енгізуді анықтау үшін керек. Барлық ұйымдар мен жұмыс орындары аттестация үшін жарамды болып табылады, және соның өзінде жұмысшыларға ықпал ететін барлық қауіпті және зиянды өндірістік факторлар бағаланады.

Жұмыс жағдайларына байланысты жұмыс орындарын аттестациялаудың басты міндеттері:

• Жұмыс орындарындағы қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың маңызына баға беріп, олардың нормативті талаптарға сай болуын анықтау;

• Іс үстіндегі нормативтік – құқықтық актілерге сай еңбек жағдайлары мен қорғанысы бойынша шараларды жоспарлау мен өткізу;

• Ауыр жұмыстар мен зиянды, қауіпті жағдайлық жұмыстарда қызмет атқаратын жұмысшыларға компенсация төлеуді негіздеу;

• Жұмысшылардың өміріне және денсаулығына зиян келтіретін цехтер, аудандар және құрылғыларды эксплуатациялауды тоқтату ісін қарастыру;

• Еңбек қорғанысы бойынша заңнамалық және басқа да нормативтік-құқықтық актілеріне байланысты бұзғандары үшін қажетті адамдарға әкімшілік-экономикалық санкциялар қолдану;

• Ұйымда еңбек қорғанысы бойынша сертификациялық жұмыстарды дайындау.

Жұмыс орындарын аттестациялаудың нәтижелері қолданылады:

• Кәсіби сырқатқа қауіптенген кезде және мамандыққа байланысты ауруға байланысты мәселені шешкен кезде;

• Жұмыс орындарында жұмысшылардың еңбек жағдайларымен танысуы барысында, және оның ішінде жұмысшылармен келісімшарт жасау кезінде;

• Ұжымдық келісім жасаған кезде және еңбек қорғанысы бойынша келісімді оған қосымша ретінде жазған кезде.

Аттестацияның өткізілу уақыттарын кәсіпорын өзі бекітеді, бірақ ол 3 жылда 1 реттен кем болмауы тиіс. Өндірістік құрылғыларды орнатқаннан соң, технологиялық үдеріске өзгерістер енгізілгеннен соң, ұжымдық қорғаныс құралдарын реконструкциялаған соң істейтін жұмыс орындары міндетті түрде аттестациядан өтуі керек.

Енбек жағдайларына байланысты жұмыс орындарын аттестациялауды сапалы және уақытында өткізу мақсатында ұйым бойынша бұйрық шығарылады, онда:

- Ұйымның аттестациялық комиссиясының мүшелерінің құрамы анықталады, ал қажет болса – цехтық аттестациялық комиссияларының құрамы да анықталады;

- Жұмыс орындарын аттестациялаудың уақыты мен тәртібі орнатылады;

- Аттестация бойынша сапалы жұмыс жасау мақсатында қажетті қызметтерге олардың компетентілігіндегі мәселелерге байланысты бұйрықтар беріледі.

Аттестациялық комиссияның төрағасы ретінде ұйымның техникалық бастығын сайлауға кеңес беріледі. Аттестациялық комиссияның құрамына еңбек қорғанысы қызметкерлерін, жалақы және еңбек ұйымдары қызметкерлерін, бас мамандарды (бас энергетик, бас механик, технолог және т.б), цех дәрігерін, құрылымдық бөлімшелердің мамандарын, кадрлық қызмет басшыларын, санитарлық-өндірістік лабораториялардың қызметкерлерін, профодақ комитетінің (еңбек ұжымының) өкілдерін сайлауға болады.

Ұйымның аттестациялық комиссиясы:

• Жұмыс орындарының аттестациясының жүргізілуін басқарады;

• Заңнамалық және нормативті базаны қалыптастырады, оны тануды ұйымдастырады;

• Аттестацияның жүргізілуінің барлық кезеңдеріндегі жұмыстардың сапасын бақылайды;

• Жұмыс орындарын ары қарай қолдану туралы шешімдер қабылдайды;

• Жұмыстың зиянды және қауіпті жағдайында жұмыс істейтін жұмысшыларға компенсациялар төлейді;

• Еңбектің жағдайларын жақсартуға байланысты ұсыныстар жасайды;

• Қажетті өлшемдерді орындау үшін шеткі акредиттелген лабораторияларды жақындату кезіндегі келісімшарттардың жобаларын қарастырады;

• Кәсіпорынның жұмыс орындарының толық тізімін құрастырады.

- Еңбек нормалары мен басқа да ұйым нормаларына сәйкес жұмыс орындарының тізімін құрастырады. (қызмет көрсету нормасы, уақыт нормасы, қызметкерлердің санының нормативалары және т.б.).

Жұмыс орынының атауы лауазым мен мамандықтың атауына сәйкес қойылады. Олар ЕТКС – 94 тарифтік-квалификациялық нұсқаулығының талаптарына сай келуі керек. Соның өзінде әрбір жұмыс орны үшін бір жазба жазылады.

Әрбір жұмыс орнына (немесе топқа) жұмыс жағдайларына байланысты жұмыс орындарын аттестациялаудың картасы құрастырылады.

Сонымен қатар ұйымдағы жұмыс орындарының толық тізімінінің негізінде комиссия зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың тізімін анықтайды, олар әрбір жұмыс орнындағы технологиялық үдерістерге қарамастан бағалауға жарамды құрылғының құрылымын анықтайды.

Факторлардың тізімі 12.0.003-74 ГОСТ-қа «Зиянды және қауіпті өндірістік факторлар. Классификация» сәйкес анықталады.

Жұмыс орындарын аттестациялаудың басты құжаттарына:

• Еңбек жағдайларына байланысты өндірістік объектілерді мерзімдік аттестациялаудың тәртіптері (2011 жылдың желтоқсанынан №1457)

• ҚР АДЗ № 1.04.001.2000 ж нұсқаулығы «Өнідірістік ортаның қауіпті және зиянды факторларының көрсеткіштері бойынша еңбек жағдайларын бағалаудың гигиеналық критерийлері», ҚР ДМ бекітілген 30.11. 2000 ж.;

• Компенсация төлеудің мәселелері бойынша заңнамалық және басқа да нормативтік-құқықтық актілер;

• Еңбек қауіпсіздігі стандарттары (ССБТ), нормативтік құқықтық актілер, санитарлық тәртіптер мен нормалар, гигиеналық нормативтер, құрылыстық нормалар мен тәртіптер және т.б.

Аттестация басталмай тұрып жұмысшылардың денсаулығы мен өміріне қауіпті және зиянды өндірістік факторлар жойылады.

Жұмыс жағдайларына байланысты жұмыс орындарын аттестациялау жұмыс үдерісі кезінде, яғни технологиялық реттемеленген уақытқа сай өндірістік үдерістер кезінде іске асырылады. Жұмыс орындарын аттестациялаудың тәртіптері туралы Қаулыға сай жұмыс орындары 3 негізгі деңгей бойынша бағаланады: бар еңбек жағдайлары мен еңбек сипатын гигиеналық бағалау, жарақаттық қауіпті жұмыс орындары мен жұмысшылардың жеке (ұжымдық) қорғаныс құралдарымен қамтамасыздандырылғанын есепке алу.

Еңбек гигиенасы бойынша дәрігер жұмыс орындарын аттестациялауға қатыса алады, қатысу барысында ол ұйымдарға кеңестік көмек көрсетеді. еңбек жағдайларына баға беру зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың маңызды мәндерін анықтау үдерісі ретінде сипатталады.