- •Антропогендік ықпалдың әсерінен болатын қоршаған ортадағы өзгерістер
- •2. Атмосфераның антропогендік ластануы
- •3.Гидросфераның антропогенді ластануы
- •4. Топыраққа антропогенді әсер ету.
- •1. Ғаламдық мониторинг жүйесігің притерийі мен міндеттері
- •2. Қоршаған орта мониторингінің басымдықты бағыттары.
- •3. Ластанған заттар анықтамасының басымдығы
- •4. Потенцияльді - уытты заттардың халықаралық регистрі
- •2. Фондық мониторингтің әдістері
- •3. Қоршаған ортаның глобальдық фондық ластануы
- •Атмосфераның мониторингінің негізгі міндеттері. Бақылауды ұйымдастырудың ережелері.
- •2.Байқаудың бағдарламасы мен мерзімдері
- •Бақылауға жататын заттардың тізімі
- •Ауа сынамасын іріктеуге арналған жабдықтар
- •Өлшеулердің әдістері, құралдары және нәтижені өңдеу
2. Қоршаған орта мониторингінің басымдықты бағыттары.
Мониторингтің аумақ, орта, ластау ингредиенттері және ластану көзі ретінде қаралған нысандардың жоғарғы басымдылықтар қатарын зерттеушілер анықтаған (кесте - 4)
Кесте - 4. Жоғарғы басымдық бойынша мониторинг нысаны
Мониторинг нысандары |
Жоғары басымдық |
1. Қала аумағы |
Су бассейні. Ауызсумен қамту нысандары. Уылдырық шашу орны. |
2. Орта (экожүйе) компоненті |
Атмосфералық ауа. Тұщы су тоғандары |
3. Ластану ингредиенттері: ауа үшін |
Шаң, күкірт қос-тотығы, ауыр металлдар(сынап), азот тотығы, көміртек тотығы, бензаперин, суға арналған пестицидтер. Биогенді өнімдер, мұнай өнімдері, фенолдар. |
4. Ластану көздері (қалаларда) |
Автомобиль көлігі, жылу электр станцалары, түсті металлургия мекемелері. |
Басымдықтар анықтамасы ластанғыштар қасиеті мен бақылауды ұйымдастыру мүмкінділігіне негізделеді, және мынадай критийлермен өткізіледі:
- адамның денсаулығы мен амандығына фактілі өлшемі немесе мүмкіндікті ықпалына, климатқа немесе экожүйеге
- қоршағат табиғи ортаның бүлінуге және адам мен тамақтың тізбектерде жиналуға бейімділік
- физикалық және биологиялық жүйедегі химиялық трансформация мүмкіндігі, соның салдарынан екіншілік заттар өте уытты немесе зиянды болуы мүмкін;
- жинақылық, жылығыштық;
- қоршаған ортада немесе адамда мөлшердің фактілі немесе ықтимал бағыттың болуы;
- жиілік немесе ықпал шамасы;
- өлшеу мүмкіндігі;
- қоршаған орта күйін бағалаудың маңызы;
Мониторингті іске асыру үшін қоршаған ортаның ластануы деген не және ластандырғыштар қандай болады деп анық түсінуі қажет.
3. Ластанған заттар анықтамасының басымдығы
Ластағыш заттар анықтамасының басымдығы, ереже бойынша, сол заттың қауіптілік классына, сол зат тұрған ортаға және адам денсаулығына әсерінен тәуелді болады. Басымдыққа байланыста сол заттың өлшеу бағдарламасының типі таңдалады. (кесте 5)
Кесте 5
Басымдық классы бойынша ластанған заттардың басымдыққа жіктелуі
(Сологян, 1989)
Басымдық классы |
Ластағыш заттар |
Орта |
Мониторинг бағдарламасын типі |
1 |
Күкірттің қос тотығы + Взвешение бөлшектер |
Ауа |
И,Р,Г |
Радионуклеидтер (90Sr+f37Cs) |
Тамақ |
И,Р |
|
2 |
Озон |
Ауа |
И,Г (стратосферада) |
ДДТ және басқа хлорорганикалық қосылыстар. Кадмий және оның қосылыстары |
Биота, Адам, Тамақ |
И,Р адам |
|
3 |
Нитраттар, нитриттер |
Ауыз су |
Тамақ И |
Азоттың тотығы |
Ауа |
И |
|
4 |
Сынып және оның қосындылар |
Тамақ |
Су И |
Қорғасын |
Ауа |
И |
|
Көміртектің қостотығы |
Ауа |
И |
|
5 |
Көміртек тотығы |
Ауа |
|
Мұнай көмірсуы |
Теңіз суы |
Р,Г |
|
6 |
Флуоридтер |
Балғын су |
И |
7 |
Асбест Мышьяк Микротоксиндер |
Ауа Ауыз су Тамақ |
И И И,Р |
8 |
Микробиологиялық ластану |
Тамақ |
И,Р |
Реактивті көмірсутектер |
Ауа |
И |
Ескерту: Ғ - ғаламдық, Ө - өңірлік, И - импактілі мониторинг