Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
УМК проф каз аударма иси .docx
Скачиваний:
2
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
184.29 Кб
Скачать

Көне түркі жазба нұсқалары

Қазақ тілінің негізі болған көне түркі жазба нұсқаларын бірнеше кезеңге бөліп қарауға болады.

1. Көне түркі және Орхон-Енисей-Талас кезеңі. Бұл кезеңнің әдеби тілін көрсететін материалдар – ҮІ-ҮІІІ ғасырлар арасында жазылған руникалық жазба ескерткіштер. Оларға Күлтегінге, Тоныкөкке, Білге Қағанға, Мойыншорға арналып қойылған ескерткіштердегі жазбалар жатады.

  1. Араб басқыншылығынан кейінгі кездегі Қараханид кезеңі.

Бұл кезеңнің тілдік ерекшеліктерін сипаттайтын жазба материалдарға Жүсіп Баласағұнның “Құдатғу білік” (“Құтты білік”) атты поэмасы, Махмұд Қашқаридың “Диуани лұғат-ат түрік” (“Түркі сөздерінің жинағы”) атты лингвистикалық еңбегі, Ахмет Йүгінекидің “Һибат-уль-хаканк” (“Ақиқат сыйы”) атты еңбегі, Қожа Ахмет Иасауидің “Диуани хикматы” (“Даналық кітабы”) шығармасы жатады. Мерзімі жағынан бұл кезең Х-ХІІ ғасырды қамтиды.

3. Монғол шапқыншылығынан кейінгі орта ғасырлық кезең.

Бұл кезеңдегі тілдік ерекшеліктерді көрсететін материалдарға Хорезмидің “Мұхаббатнамасы”, Құтбаның “Хұсрау-Шырыны”, Сайф Сараидың “Гүлистан-бит түркиі” (“Түркі тіліндегі Гүлістан”), Рабғузидың “Қисса-сүл-әнбиясы”, қыпшақ жазбаларының бірі – “Кодекс куманикус” сөздігі жатады. Бұл кезең уақыты жағынан ХІІІ-ХҮ ғасырларды қамтиды.

Студенттердің өздік жұмысы

1-тапсырма. Мына афоризмдерді жаттап алыңыз.

1. Таза мінсіз асыл тас

Су түбінде жатады.

Таза мінсіз асыл сөз

Ой түбінде жатады.

Су түбінде жатқан тас

Жел толқытса шығады.

Ой түбінде жатқан сөз

Шер толқытса шығады. (Асан Қайғы)

2. Кей сөздердің асыл шақпақ тасқа шаққандай боп әсем сөйлем ішінде ұшқындап, от төгіп тұратын шағы бар. (М.Әуезов )

3. Тіл де мәдениетпен қатар өркендейді. А.Н.Толстой 4.Ысылмаған ауыздан кедір-бұдыр сөз шығады. (Ғ.Мұстафин) 5.Данышпанның сөзі дәулеттен артық. ( Сахиб Жамал) 6.Тіл мен ойлау – еңбектің жемісі. (К.Маркс) 7.Сөз өнері - өнер атаулының ең қиыны және күрделісі. (О.Бальзак)

8.Сөз - өмірдің ұлы қаруы. (В.Г.Короленко) 9.Жақсы айтылған сөз, қай тілде айтылса да, жаттық қылмайды. (Лопе де Вега)

10.Тіл қаруы – сөз, сөз қаруы – ой. Ақылды ой, алғыр сөз – адамның ең жоғары қасиеті. (Ғ.Мұстафин) 11.Ас – тұзбен дәмді, су – мұзбен дәмді, ал адамзат салиқалы, саналы сөзімен сәнді. (Ә.Науайи) 12.Сөз – ұлы нәрсе. Ұлы дейтін себебіміз – сөзбен адамды достастыруға да болады, жауластыруға да болады... Адамдарды бір-бірімен алшақтататын сөзден сақтан. Л.Н.Толстой

13.Сөз – барлық фактілердің, барлық ойдың киімі. М.Горький

14. Тіл өнері – дертпен тең. (Абай). 15.Мұралардың ең қымбаты – сөз. Сөз күн шалмас қараңғы көңілді шалады, күн жылытпас суық көңілді жылытады, асылы да, нәрсе де тозады, жоғалады. Асыл сөз мәңгі жасайды. (Ғ.Мұстафин)

2-САБАҚ

Лексикалық тақырып: Менің елім – Қазақстан

Грамматикалық тақырып: Етістік. Етіс категориясы. Есімше, көсемше.

Оқимыз. Мәтінді оқыңыз.