Лекция №10. Тақырыбы: Басқаруда шешім қабылдау. Басқару функциясы. Жоспар:

1. Менеджмент функцияларының өзара байланысы және мазмұны.

2. Басқару функциясының негізгі мінездемесі.

3. Ұйымдастырушылық функциясы.

4.  Мотивация басқару функциясы ретінде.

5. Бақылау функциясы

 

 

Қолданылғын әдебиеттер:

1. Гуляев В.Г. Организация туристской деятельности. Учебное пособие. НОЛИДЖ. Москва. 1996.

2. Тынчерова З.В., Ягофаров Г.Ф. Основы планирования и организации туристского бизнеса. Алматы. 2003.

3. Управление персоналом. Лекции: Уч. для студ. Вадим Музыченко – М.: Издательский центр «Академия», 2003 528с.

 

1. Менеджмент функциясының өзара байланысы және мәні.

Біз қандай да бір мекеменің  қызмет ететіні жайында сөз қозғасақ, онда бұл мекемедегі адамдар белгілі әрекеттер жасайтынына көңіл аударамыз. Көптеген адамдар өз қызметін бір күнге (айға , жылға, және т. б.) жоспарлайды, кейін осы жоспарды орындауға қажет ресурстар жасайды. Іс барысында біз жасағандарымызды бұрын қойылған мақсат – мүдделерімізбен салыстырамыз. Нәтижесінде, түрлі қарапайым жұмысты орындау үшін нәтижеде не алуымыз керектігін, істі қалай ұйымдастыруды, оның орындалуын бақылауды алдын ала анықтауымыз қажет. Ал бұл басқару функциясы.

Басқару функциясы бір біріне өзара байланысады. Мысалы: бақылау қызметін орындау арқылы жиналған ақпарат менеджерге олардың жоспары қалай орындалып жатқаны туралы «айтады» (жоспарлау қызметі). Бұл кезде бақылау тиісті түрде мативтендіруге және ұйымдастырылуға міндетті (мативациялау және ұйымдастыру қызметі). Басқаша айтқанда, басқару жүйесіндегі барлық басқару қызметтері біртұтас біріккен үдеріс.

Олай болса, басқару қызметтерін басқарушы объектіге қатысты басқару еңбегінің түрлері ретінде елестетуге болады. Басқару қызметін топтастыруға жасалған бірнеше қадам бар. Туристік индустрия үшін жоспарлау, ұйымдастыру, мативтендіру (мотивация) мен бақылаудың мәні зор (1 кесте).

                                                  (1кесте) Басқару қызметі

 

Менеджменттің бұл қызметтерін ұйымдастыру үшін өмірлік маңызы зор. Сонымен бірге жоспарлау, бақылау қызметі ретінде басқа қызметтердің негізі қамтамасыз етеді және олардың ең бастысы болып есептеледі, ал ұйымдастыру, мотивациялау, бақылау қызметтері ұйымның тәсілдік және стратегиялық жоспарларын орындауға бағытталған.

Туризмді жүйелі басқару стратегиялық болжамда қорлану тиіс, менеджменттік бастаушы идеясы болып табылатын көрініс негізінде туристік фирманың саясаты жасалады.

 

Жоспарлау функциясы.

 

Туризм жүйесіне басқару стратегиялық елестеу мен болжамдар арқасында негізделуі тиіс. Менеджменттің басты идеясы елестету негізінде (бізді болашақта көрсететін «суреттер») жалпы мақсаттары мен қатынас нормаларын ұсынатын, құрылымның дамуын және қабілеттілігін қамтамассыз ететін туристтік фирманың саясатын құру.

Жоспарлау – бұл  туристтік құрылымның кез келген мақсаттарын, жетістікке жету әдістерін анықтайтын басқару процессінің бір кезеңі. Бір жағдайларда фирма алға қойған мақсатына жеткеннен кейін өз өмір сүруін тоқтатса, кейбіреулері жаңа, оданда маңызды мақсаттарды қояды. Бұл жоспарлаудың біржолғы әрекетін ұсынбайтынын көрсетеді. Бұл мүмкіндіктер, шарттар және факторлар есебінде фирма әрекетінің жаңаландырылу әдісі және жаңа жолдарды зерттеудің үздіксіз процессі.

Кәсіпорынның саясатын құру әдетте басқарудың жоғарғы деңгейінде жүзеге асырылады. Туристтік фирманың барлық саяси жағдайлары жүргізуші туристтік бейне ретінде ұсынылады. Жүргізуші бейне өзін кәсіпорынның ұзақ мерзімді мақсаттарын, философиясын, саясатын, мәдениетін және оның заңды құқықтарын қосады.

Жоспарлау функциясы өзіне келесідей жұмыс түрлерін қосады:

• туризм басқарулары орнататын аймақтың дамуы жөнінде мақсаттарды құруға қатысуы.

• орынның бәсекелестікке қабілеттілігінің ағымдық анализі (нарық, тікелей және жанама бәсекелестік, сұраныс, сала)

• аймақтың бәсекеге қабілеттілігі стратегиясын құру, оның ерекше ұстанымы

• аймақтың бәсекеге қабілеттілігі стратегиясын өмірге айналдыру - алдыңғы орында туристтік кәсіпорындарға инновациялық менеджмент жөнінде консультация өткізу.

Менеджмент функциясы ретінде жоспарлаудың нәтижесі аймақтың туристтік бейнесі болуы мүмкін.

Осылайша туристтік кәсіпорынның жоспарлау әрекеті сөзінен келешек мақсаттардың, ресурстардың және құрылу әдістерінің, кәсіпорынның басқарылуы және дамуының сапалық, мерзімдік анықталуының жүйелік, ақпараттық өңделу процессін түсінген жөн. Жоспарлау процесінде ұйымның мақсаттары қолдай және оған жету үшін ұйым мүшелерінің не істеу керектігі жөнінде шешім қабылданады. Бұл келесі күнге дайындық, яғни жоспарлау процесінде келесідей 3 сұраққа жауап алу болжайды:

1. бүгінгі күнгі біздің шын жағдайымыз қандай?

2. фирма мақсаттарына жету үшін қандай жолды таңдау қажет?

3. қандай әдістер мен ресурстар арқасында қойылған мақсаттарға жетуге болады?

Жоспар ұйымның келешек жағдайының қиын да әлеуметтік – экономикалық моделін ұсынады. Жоспарлау процесінің кезеңдері негізінен әмбебап. Әдістері мен стратегияларында айтарлықтай айырмашылықтар бар. Әдетте ұйым өзінің жалпы әрекетін басқару үшін бірегей жоспарын құрайды, алайда оның шеңберінде жекелеген менеджерлер өзінің нақты мақсаттары мен міндеттеріне жету үшін көптеген әдістерді қолданады. Осылайша, ұйымның белгілі бір периодта жол жүріп өтетін картасын құрады.

Әр түрлі жағдайларда сәйкес келетін жоспарлаудың бірдей әдісі жоқ жоспарлау процессі ұйым деңгейіне сәйкес жүзеге асырылады. Стратегиялық жоспарлау (жоғары деңгей)- бұл ұзақ мерзімдік перспективада негізгі құрамдас ұйымдарға қарауға әрекет жасау; оның айналасында қандай тенденциялардың аңдып отырғанын бағалау; бәсекелестердің әрекеттерінің қандай болуы ықтимал екенін анықтау. Жоспарлаудың негізгі мәселесі – ұйымның өзінің нарықтық қуысында өзін қалай ұстайтынын анықтауда жатыр.

Орта деңгейде басқару тактикалық жоспарлаумен айналысады, яғни стратегилық мақсаттар мен мәселелеріне жету жолындағы аралық мақсаттарды анықтайды. Тактикалық жоспарлау стратегиялықпен ұқсас. Айырмашылығы тек егер ұйымда, мысалы, түрлі бөлімшенің 3 бастығы бар делік, онда олардың әр қайсысы басқаларына өз әрекеті жөнінде үйлестіру қажет және бұл жоспарда көрсетілуі керек. Осымен байланысты олардың жауапкершілігі тактикалық жоспарлау тарапынан алғанда стратегиялық жоспарлаудан туған идеяларды жоспарлаудың негізіне қосудан құралады.

Жоспарлау ұйымның төменгі деңгейлеріндеде жүзеге асырылады. Ол оперативті жоспарлау деп аталады. Ол жоспарлау негіздің негізі. Оперативті жоспарда стандартты әрекет, жұмысты бейнелеу және т.с.с. ұйымның жалпы және негізгі мақсаттарына жетудегі өз күш-жігерлерін бағыттайтын жүйеге кіреді.

Алайда ешкім жалғыз өз мақсаттарын орнатпайды, оған жетудегі өзінше жолды таңдамайды. Әрбір менеджер оперативті жоспрады негізге ала отырып, ұйымның күшті және әлсіз жақтарын анықтайтын және барлық әрекеттің дұрыстығын қамтамассыз ететін күнделікті қысқа мерзімді тактиканы құрады.

Барлық 3 типті жоспарлар ұйымның қызмет ететін генералды немесе жалпы немесе бизнес-жоспар деп аталатын жалпы жүйесін құрайды.

Жоспарлаудың тиімділігі басқару функциясы ретінде көп ретте жоспарды құруда қандай келесідей принциптер басқарылатына байланысты:

Жоспарлаудың толықтылығы – жоспар кезінде ұйымның дамуы үшін әсер ететін барлық оқиғалар мен жағдайлар ескерілуі тиіс.

Жоспарлаудың нақтылығы – жоспар құруда болжамдарының нақтылығын қамтамассыз ететін жаңа әдістер, құралдар, тактика және процедуралар қолданылады.

Жоспарлаудың анықтылығы – жоспарлаудың мақсаты және әдісі өндіріс тұжырымдамасы кезінде оңай, жай және барлық ұйым мүшелеріне мүмкін болуы керек.

Жоспарлаудың үздіксіздігі – бұл біржолды акт емес, ал үздіксіз процесс.

Жоспарлаудың үнемділігі – жоспарлауға кеткен шығындар одан түскен пайдамен өлшенуі керек.

Жоспарлау түрлері әрдайым  түрленеді. Осындай техникаларды жоспарлауда қолдану анықсыздықты азайтып, болжамдардың анықтығын күшейтеді, менеджерлерге жоспарға әсер ететін факторларды аңдуға немесе анализдеуге көмектеседі.

Жоспарлаудағы кең таралған инструменті – бюджетті әдіс. Оның көмегімен ақшалардың, капиталдың және басқа ресурстардың келуі және кетуін елестетуге мүмкіндік береді.

Жоспарлаудың басқа әдісі - өтімділік анализі. Өтімділік туралы аналитикалық мәліметтер көмегімен шығындар, пайданың және өндірістік қуатын нақты санауға және арасалмақтауға мүмкіндік береді.

1960 жылдары жоспарлаудың оперативті зерттеулері техникасы көптеп қолданған. Проблема анализі және мүмкін шешімдерін бағалау үшін басқарудың жаңа моделін қолдану туралы сөз болып отыр (кезекте тұру теориясы, ойын теориясы).

Жоспарлау процессінде қандай моделді қолдану объективті ақпарат анализі және жинақталуына байланысты. Ақпараттың басқару каналдарға жеткілікті көлемде және керекті уақытта түсуін тиіс екенін болжайды.

Жоспарлау функциясы арқасында ұйымдағы белгісіздік проблемасы белгілі бір дәрежеде шешіледі. Жоспарлау менеджерлерге бұл проблеманы шешуге және тиімді оған елеуге көмектеседі. Есте сақтайтын нәрсе белгісіздік – бұл жоспарлаудың ұйымда ерекше керектігін көрсететін негізгі себеп.