Созылмалы пневмония. Созылмалы пневмония — өкпе және бронхтарда өз қалыбына қайты келуі қиын өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын созылмалы өкпе ауруы.

Себептері. Негізгі себебі- жиі қайталанатын пневмониялар, көбінесе фондық ауруы бар балаларда кездеседі.

Қосымша бейімдеуші себептерге — туа пайда болған тыныс жолдарының ақаулары, өткір пновмониялардың жазылу кезеңінде бала күтімінің нашарлығы, тамақтану режимінің бұзылуы, жоғарғы тыныс жолдарының вирустық ауруларының қосылуы, тыныс жолдарына бөгде заттың түсуін жатқызады.

Клиникасы. Созылмалы пневмониялардың клиникалық айқындалуы- аурудың ағымымен, ұзақтығымен, асқынуларымен, баланың жасымен және оның қорғаныш күштерінің деңгейімен байланысты болады.

Созылмалы пневмониялардың ағымы қайталау және ре­миссия (аурудың бәсендеу) кезеңдерінен тұрады. Қайталау кезеңіндегі клиникалық белгілері өткір пневмониялардағыдай білінеді. Созылмалы пневмонияларда ремиссия кезеңінде де өзіне тән белгілері анықталады, өйткені өкпеде және бронхтарда нормаға келмейтін өзгерістер қалады. Осы кезеңде балада созылмалы интоксикация белгілерін — әлсіздік, тез шаршағыштық, жиі бас ауыруы, тәбеттің төмендеуін — анықтай аламыз. Созылмалы пневмонияға тән белгінің бірі - ре­миссия кезеңінде де тоқтамайтын ылғалды жөтел, аускультация арқылы - өкпеде тұрақты түрде анықталатын ылғалды сырылдар болып есептеледі.

Ұзақ уақытқа созылған созылмалы пневмониялардың ауыр түрлерінде баланың көкірек клеткасының қисайып өзгеруі, баланың физикалық дамуының артта калуы байқалады.

Созылмалы пневмониялардан кейін өкпе эмфиземасы, өкпе деструкциясы, пиопневмоторакс сияқты асқынулар пайда болады.

Диагнозды анықтау үшін анамнез көрсеткіштеріне, клиникалық белгілеріне, ренттен зерттеулеріне (өкпенің және бронхтардың — бронхография, бронхоскопия), функциональды тексерістерге сүйенеміз.

Емдеу. Созылмалы пневмонияларды емдеу ұзақ уақыт, комплексті түрде сатылап жүргізіледі.

1. сатысы — стационарда, пульмонологиялық бөлімшелерде;

2. сатысы — санаторий — курорттарда;

3. сатысы — емханада өткізіледі.

Стационардағы ем созылмалы пневмониялардың қайталау кезеңінде жүргізіледі, емдеу тәртібі өткір пневмониялардағыдай.

Санаторий курорттарда- бала клиникалық лабораториялық ремиссия кезеңінде емделуі керек. Курорттар Қырым жағалауындағы курорттар, Феодосия, Евпатория, Қазақстандағы Бурабай, Шучье, Ыстық көл (Қыргызстан) және жергілікті профилакторийлер.

Созылмалы пневмониялардың емінің 3-ші сатысы емханада баланы "Д" есепке алып, бақылау жүргізу, қайталануына карсы профилактикалық ем тағайындау түрінде жүргізіледі.

"Д" бақылау. Өткір пневмониялардан кейін бала 1 жылға бақылауға алынады. 3 айға дейінгі ауырған балалар - айына 1 рет тексеріліп тұрады. Созылмалы пневмониялардан кейін бала 15 жасқа толғанша бақыланып, ары қарай жасөспірімдер дәрігеріне өткізіледі. Бұл балалардың бронхтарында өзгеріс болмаса, жылына 2 рет, өзгеріс пайда болса, жылына 4 рет тексеріліп, қайталануға қарсы физиотерапиялық, ынталандыру және витаминдермен емдеу жүргізіледі. Инфекция ошақтары анықталып, сауықтырылады.

Кейінгі жылдары балалардың тыныс алу ағзаларының өткір ауруларын ерте анықтау, тиімді нәтижелі ем жүргізу үшін Юнисеф ұсынған бағдарлама қолданылады.

"Тыныс жолдарының жедел өтетін ауруларын бақылау" ЮНИСЕФ бағдарламасы»

Аталған бағдарламаға сәйкес балаларға көрсетілетін көмек 3 кезеңнен түрады:

1. Баланың жалпы жағдайын бақылау.

2. Аурудың түрін анықтау.

3. Ауру түріне сәйкес ДСҰ (Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымы) ұсынған емдеу үлгісін қолдану.

   1. Баланың жалпы жагдайына баға беру үшін :

• жөтел бар ма, болса қашаннан бері?

• су іше ала ма?

• тәбеті қандай?

• елірмелеу, құрысып-тырысу болды ма деген сұрақтар анықталады.

2. Аурудың ауырлығын анықтау үшін келесі белгілердің бар-жоғы тексеріледі:

   1. Дем алысының жиілігі — (дені сау балалар үшін 2 айға дейін 60 рет; 2 ай — 1 жас аралығында 50 рет; 1 — 5 жас аралығында 40 реттен аспау керек).

   2. Демді ішке алған кезде көкірек клеткасының өзгеруі - (қалыпты жағдайда көкірек клеткасының төменгі жағы кеңейеді).

   3. Дем алысындағы өзгерістер — (ауру балада демді ішке алу немесе сыртқа шығару қиындайды).

   4. Балада әлсіздік, ұйқышылдық, енжарлық бар-жоғы.

   5. Баланың өсіп дамуында өзгеріс бар-жоғы.

   6. Дене қызуының өзгеруі — (қалыпты жағдайда темпе ратура 37 градустан аспау керек).

Аталған өзгерістердің даму дәрежесіне қарай анықталған патологиялық жағдайды 4 санатқа бөледі.

1. Өкпе қабынуының өте ауыр түрі.

2. Ауыр түрі.

3. Жәй түрі.

4. Өкпе қабынуы жоқ, бірақ басқа тыныс алу ағзасының ауруы бар.

Аурудың санаты, дәрежесіне қарай тиісті емдеу тактикасы тандалады.

1. — санаттағы ауру балалар жедел түрде ауруханаға жатқызылып емделеді.

2. — санаттағы балаға ауруханаға жіберер алдында антибиотиктер егуді және симптоматикалық емді бастауға болады.

3. — санатта — науқас үй-жағдайында, немесе емхана жанындағы күндізгі ауруханада емделеді.

Юнисеф — жоспарына сәйкес тыныс жолдарының ауруларын емдеуге алғашқы қолданатын антибиотик түрлерін, егу әдістерін, дозаларын ұсынады.

Алдымен антибиотик 5 күнге тағайындалады, жағдайы жақсармаса, 2-3 күннен кейін алмастырылады. Ол үшін клотримаксозол (бисептол, бактрим, септрим) тағайындалады.

Асқынған пневмонияларда хлорамфеникол немесе гентамицин бензилпенициллинмен бірге тағайындалады. Хлорамфеникол 25 мг/кг тәулігіне 4 рет ішуге немесе 50 мг/кг 2 рет бұлшық етке егуге тағайындалады. Гентамицин жаңа туылған балаларға 2 мг/кг 2 рет бұлшық етке егіледі. Бензилпенициллин 500 000 хб/кг 2-4 ретке бөлініп егіледі.

Симптомдық ем: гипертермияны басу үшін 39 ⁰ температураға дейін физикалық әдіспен, 39 ° — тан асса na­рацетамол 3 жасқа дейінгі балаларға 100 мг/тәулігіне, 3 жастан кейін 150 мг/кг тәулігіне тағайындалады. Астматикалық ентігуде — бронхолитиктер: (сальбутамол) 2—12 айлық балаларға 1 мг, 1-5 жасар балаларға 2 мг ' күніне 3 рет ішуге беріледі. Инспираторлы ентігу белгісі байқалса сальбутамол ингаляция түрінде қолданылады. Тыныс тапшылығы белгілері байқалса, жедел жәрдем түрінде адре­налин 0,1% — 0,01мл/кг тері астына егіледі.

Профилактика.

— Өткір және қайталанғыш пневмонияларға дер кезінде диагноз қойып, дұрыс емдеп, сауықтыру

— Баланың фондық аурулары мен басқа қосымша ауруларының алдын алу және оларды емдеу.

— Баланы шынықтыру жұмыстарын кеңінен жүргізу.

Бронх астмасы

Бронх астмасы немесе бронх демікпесі — қайталанып отыратын тыныс тарылу ұстамасымен, экспираторлы ентігумен сипатталатын аллергиялық созылмалы ауру.

Бронх демікпесінің балаларда 3 түрі байқалады: 1) атопиялық, 2) инфекциялық-аллергиялық, 3) аралас. Бронх демікпесінің атопиялық түрінде балада инфекциялық емес аллергендерге бейімділік анықталады: тамақ, дәрі аллергендері, шаң, өсімдік тозаңдары, жануарлардың жүні т.б.

Инфекциялық аллергиялық түріндегі себептерге, аты көрсетіп түрғандай, инфекциялық аллергендер - қоздырғыштар мен олардың токсиндері, аллергияға бейімділік және тұқым куалаушылық факторы болып табылады.

Патогенез. Бронх астмасының дамуы 3 түрлі патологиялық жағдайда өтеді: бронх қабырғаларының қысылуы — бронхоспазм; бронхтардың ішкі шырышты қабатының ісінуі; бронх бездерінің көп мөлшерде шырыш бөліп шығаруы — гиперсекрециясы. Осы өзгерістердің салдарынан бронх саңылауы қатты тарылады, демді шығару өте қиындайды, өкпе альвеолалары кеңейіп, эмфизема пайда болады.

Бронх астмасының ұстамаларының басталуына нерв жүйесінің де әсері бар, осы себепті баланың көңілін басқа нәрсеге аудару арқылы, ұстама басталар кезде тоқтатуға болады.

Клиника. Бронх астмасының клиникалық айқындалуы қайта қозу (период обострения) және ұстама аралығындағы кезеңдерде өтеді. Қайта қозу кезеңінің өзі- ұстама алдындағы кезең, ұстама кезеңі және ұстамадан кейінгі кезең болып бөлінеді.

Ұстама алдындағы кезенде (бірнеше сағаттан бірнеше күнге дейін созылады) бала мазасызданып, ұйқысы қашады, басы ауырады, мұрны бітіп, жөтел пайда болады, экссудативті диатез белгілері айқындала түседі.

Ұ с т а м а кезеңінде баланың жалпы жағдайы күрт төмендейді. Дем алысы нашарлайды, демді сыртқа шығару катты қиындайды, бас ауыруы күшейеді, қатты қинайтын кұрғақ жөтел пайда болады. Баланың дем алысы шулы, алыстан естіледі, бала жата алмайды, мәжбүрлі жағдайда қолдарын тізесіне тіреп отырады немесе түрегеп тұрады, тері қабаты бозарып, көкшіл тартады. Тексеріп көргенде өкпеде перкуссия арқылы қорапты дыбыс, аускультацияда әртүрлі ызыңдап, ысылдап, естілетін құрғақ сырылдар анықгалады, кейде ылғалды сырылдар естілуі мүмкін. Жүрек тондары әлсіз, тахи­кардия, жүрек шекаралары өкпенің кеңеюі салдарынан жақсы анықталмайды. Ұстама бірнеше минуттан, бірнеше сағаттарға дейін, тіпті бірнеше күнге дейін (астматикалық статус) созылуы мүмкін. Осы ұстама кезеңінде жедел жәрдем көрсетілмесе, бала өліп кетеді. Бронх астмасының ауыр түрлерінде ұстама ұзақ уақытқа дейін созылып, бірнеше күнге гипоксемия, тыныс тапшылығы, жүрек жетіспеушілігінің белгілері сақталады.

Ұстамадан кейінгі кезенде баланың жағдайы дұрысталады, жөтел, ентігу жойылады, өкпеде сырылдар байқалмайды. Бірақ өкпенің эмфиземаға ұшыраған бөліктері өзгеріссіз қалады да, перкуссия арқылы қорапты дыбыс анықталуы байқалады. Бұл кезеңде де аурудың емін тоқтатпау қажет, өйткені кез-келген себептерден соң қайталап ұстама басталуы мүмкін.

Ұстама аралық кезенде, балада ешқандай шағымдар болмайды, ешқандай өзгерістер де анықталмайды.

Аурудың басталған кездерінде және кішкентай балаларда бронх астмасы астматикалық бронхит түрінде өтеді. Ұстама байқалмағанмен, қатты жөтел, бронх өткізгіштігінен шырыш көп бөліну себепті, нашарлауы байқалады. Өкпеде тындап көргенде өте көп әртүрлі құрғақ сырылдармен қатар ылғалды майда және орташа көпіршікті дымқыл сырылдар естіледі.

Ауырлығы бойынша бронх астмасы 3 дәрежеде өтеді: жеңіл, орташа ауыр және ауыр дәрежелерде. Дәрежесінін ауырлығы ұстаманың қайталану жиілігіне, ұзақтығына, өкпе, бронхтардағы өзгерістерге байланысты болады.

Асқынулары — өкпе эмфиземасы, ателектаздары, пнев­мония, пневмоторакс, тері астының эмфиземасы.

Емдеу. Ауру балаға ем тек ұстама кезінде ғана емес, онын алдында да және ұстамадан кейін де жүргізілу керек.

Ем ұстама басталмай тұрғанда жүргізілсе, оның алдын алуға бо­лады. Ол үшін баланы алдандырып, нерв жүйесін тыныштандыратын әрекеттер жасау, бөлменің ауасы барлық уақытта таза болуын қадағалау, баланың тамақ құрамында аллергия шақыратын тағамдар болмауын қадағалау керек.

Ұстама алдындағы кезеңде балаға бронхолитиктер инга­ляция арқылы: изадрин, новодрин, эуспиран, солутан, беротек тәулігіне 3-4 рет және ішуге ауыз арқылы сальбутамол, солутан, теофиллин т.б. беріледі. Аллергияны төмендететін препараттар — кальций препараттары, антигистаминді дәрілер (димедрол, супрастин, пипольфен, тавегил, диазолин т.б.) витаминдер комплексі; физиоем — адреналин, новокаин, кальций препараттарымен электрофорез, ультрадыбыспен емдеу тағайындалады.

Ұстама кезеңінде ем балаға жедел жәрдем көрсетуден басталады — баланың киімін жеңілдетіп, түймелерін ағыту, таза ауа жеткізу, ылғалдатылған оттегін беру;

• ингаляция арқылы бронхолитиктер енгізу, аяқ-қолдарына жылы ванна жасау;

• баланың көңілін аударатын әрекеттер жасау. Аурудыи патогенезіне байланысты дәрілер егіледі — адреналин 0,1% ,эфедрин 5%; ауыр түрлерінде эуфиллин 2,4% көк тамырға мл. бала жасына.

• Астматикалық статуста осыған қоса преднизолон, бастапқыда көк тамырға, кейіннен ауыз арқылы схемаға сәйкес тағайындалады.

• Жабысқақ қақырықты жібітіп, тезірек шығару үшін ферменттер- химопсин, химотрипсин аэрозоль арқылы енгізіледі.

• Ауру- өкпе, бронхтардың қабынуымен асқынған жағдайда антибиотиктер қосылады.

Ұстама аралық кезеңде негізінен аллергияны төмендететін ем түрі қолданылады. Бұл ем 2 түрлі әдіспен — ерекшеленген және ерекшеленбеген гипосенсибилизация арқылы өткізіледі.

Ерекшеленген гипосенсибилизация жүргізу тәртібі — балада ауру тудырған аллергенді тауып, сол аллергеннен дайындалған арнайы вакцинаны егу арқылы бала организмінде антиденелер түзуге негізделген.

Ерекшеленбеген гипосенсибилизация — гистоглобин егу. Гистоглобин 0,1 % — 0,75 мл гистамин + 6 мл гамма глобу­лин + 93,25 мл физиологиялық ерітінділердің қосындысынан тұрады. Гистоглобин 1-2 мл тері астына әр 3-4 күн сайын егіледі, барлығы 4-5 рет.

Бронх астмасымен ауырған бала міндетті түрде "Д" есепке алынады: соңғы ұстамадан соң 5 жылға дейін, одан кейін де қайталанса, бала 15 жасқа толғанша. Аурудың ауырлығына, баланың жасына қарай есептегі бала айына 1 рет, 3-6-12 айда бір рет тексеріліп отырады.

Профилактика.

1. Қауіп-қатер тобындағы балаларды есепке алып, аллергияға бейім балаларды сауықтыру.

2. Осы балалардың тамағында аллергия шақыратын тағамдарды шектеу.

3. Инфекция ошақтарын тауып, емдеп, сауықтыру.

4. Бронх астмасына шалдыққан балаларға ерекшеленген және ерекшеленбеген гипосенсибилизация шараларын жүргізу.

5. Алдын-ала егу жұмыстарынан баланы босату.

Плеврит

Плеврит — бүл өкпе айналасындағы сірі (плевра) кдбатының қабынуы. Ппевриттер фибриноздық (құрғақ) және экссудативті плеврит болып бөлінеді. Экссудаттың (сұйықтықтың) сипатына қарай серозды және ірінді плеврит деп італады.

Себептері. Негізгі себеп — қоздырғыштар. Плеврага қоздырғыштар өкпеден немесе басқа қабыну ошақтарынан қан және лимфа арқылы келіп түседі.

Құрғақ плеврит басым көпшілік жағдайда туберкулез ауруында байқалады.

Белгілері. Баланың бүйірі шаншып ауырады, құрғақ жөтел мазалайды. Дене қызуы нормада, кейде көтеріледі. Перкуссия арқылы патологиялық өзгеріс анықталмайды, аускультация жасағанда плевра үйкелісінің дыбысы естіледі (құрғақармен жүргендегіге ұқсас дыбыс).

С е р о з д ы плевриттердің де 80-85% жағдайда себептері туберкулез таяқшалары болып табылады. Ауру ж дел басталады. Ыстығы 38-39°қадейін жоғарылайды, бүйір қатты шаншып ауырады. Жоғары температура 2 аптаға дейін созылып, соңынан ұзақуақыт субфебрильді деңгейде сақтлады. Тексеру кезінде көкірек клеткасының қимылын шектелуі (қабынған жақгағы), перкуторлықдыбыстың тұйыі талуы, аускультация кезінде өкпе дыбысының әлсіреуі немесе мүлде естілмеуі байқалады. Қан құрамындағы өзгерістеі жоғары лейкоцитоз, жоғары ЭШЖ анықталады. Манту белгі оң нәтиже көрсетеді.

I р і ң д і плевриттер көбінесе пневмониялардың, әсірей стафилококтермен шақырылған, асқынуы ретінде кездесеі Ауру баланың жағдайы күрт төмендейді, температура ода әрі жоғарылайды, ентігу күшейеді, интоксикация белгілеі ауырлай түседі. Тексеріп көргенде көкірек клеткасының де алысына қатыспайтынын, қабырғаларын басып көргенде ауысынатынын байқауға болады. DS-ды толық анықгауға рен ген тексеріс және плевроцентез (плевраны тес; көмектеседі. Қанда лейкоцитоз, нейтрофилез, жоғары ЭШЖ байқалады.

Емдеу. Өте жақсы кутім ұйымдастыру, бөлменің ауасын жиі тазартып, бір қалыпты 20⁰ — 22° температурада ұста тұру; жасына қарай рациональды тамақтандыру мұрын қуысын, тыныс жолдарын жиі тазалап тұру; баланың киімі немесе жөргекгерінің денесін қысып тұрмауын қадағалау үлкен дәретке жүйелі шығып отыруын бақылау ішек жұмысын ынталандыру қажет.

Этио-патогендік ем тағайындау — себептеріне қарай аі тибиотиктер, тыныс алуын, жүрек жүмысын жақсартати дәрілер, витаминдер комплексі, иммунитет көтеретін препі раттар тағайындалады.

Жергілікті ем — плевра қуысына пункция жасап, жеңілдету.

Жүрек, қан айналу жүйесінің балалардағы ерекшеліктері

Құрсақтағы баланың жүрегі мен үлкен тамырларының ерекшеленіп, бөлінуі жүктіліктің 3-4 аптасында басталады. Құрсақтағы кезеңде ұрық керекті оттегі мен қоректі заттарды анасының қанынан плацента – кіндік арқылы алады, сондықтан оның қан айналу жүйесінің құрылысында өзіндік ерекшеліктері болады.

Құрсақтағы баланың қан айналымы. Плацентада ана қанындағы оттегімен байыған қан кіндік венасы және Аранциев түтігі (венозды түтік) арқылы төменгі қуыс венаға құйылып, ол жерде дененің төменгі бөлігінен жиналған венозды қанмен араласады. Бұл аралас қан оң жүрекшеге, одан сопақша саңылау арқылы сол жүрекшеге, сол қарыншаға, аортаға, бұғана асты артерияларымен дененің жоғарғы бөлігіне және басқа тарайды. Ол жақтан жиналған венозды қан оң қарыншаға құйылып, одан өкпе артерияларына, Боталлов (артериальды түтік) түтігі арқылы аортаға жетеді. Аортада сол қарыншадан өткен қанмен араласып, дененің төменгі бөлігіне тарайды. Сонымен, құрсақтағы баланың денесінің жоғарғы бөлігі төменгі бөлігіне қарағанда оттегімен жақсырақ жабдықталады. Бала туылғаннан кейін, кіндігі кесіледі де, кіндік тамырлары, Аранциев түтігі жабылып, сіңірге айналады (2-ші аптада). Бала алғашқы дем алғаннан бастап, өкпе альвеолалары ашылып, кіші қан айналу шеңбері жұмыс істей бастайды да, Боталлов түтігі, одан кейін сопақша саңылау жабылады(6-8аптада, кейде 3-4 аптада).

Жүрек балаларда салыстырмалы түрде үлкенірек, жоғарырақ орналасқан формасы шар немесе овал тәрізді. Жүректің өсуі алдымен ұзындығына, кейіннен көлденеңіне қарай болады. Жүрек бұлшықеттерінің дамуы аяқталмаған, бірақ қан тамырларымен өте жақсы жабдықталған. Бала 3-4 жаста толығынша жүрек жұмысын симпатикалық нерв жүйесі реттейді. Осы аталған анатомиялық ерекшеліктерімен байланысты баланың жүрегінің ауыр жағдайларда шыдамдылығы, жүрек соғысының жиі болуы түсіндіріледі.

Қан – тамырлары – артериялар мен веналардың кеңдігі бірдей және салыстырмалы түрде болады 1:1, ересектерде – 1:2. Қан тамырларының бұлшық ет және серіппелі қабаттары жақсы жетілмеген, осы ерешеліктермен байланысты балалардың қан қысымы салыстырмалы түрде төмен. Мысалы жаңа туылған баланың қан қысымы 70-74/35 мм.с.б. кез келген жастағы баланың нормада болу керек қан қысымның мөлшерін анықтау үшін Молчанов формуласы қолданылады: ҚҚ максимальды = 80+2хН. Н-баланың жасы, төменгі минимальды көрсеткішін табу үшін, табылған максимальды көрсеткішті 2 немесе 3-ке бөлу керек. Балалардың қан қысымы да ересектердікіндей Коротков әдісі бойынша анықталады. Тек, балаларға арналған тонометрдің манжеткалары бала жасына сәйкес әр түрлі мөлшерлі болады (2 жасқа дейін 2-4см, 3-6 жасқа 6-8см, мектеп жасындағы балалар үшін 10-12см).

Тамыр соғысының жиілігі (ТСЖ) немесе пульс балаларда жасына қарай әртүрлі және ересектермен салыстырғанда жиірек(ретаблицада көрсетілген). Пульстің жиілігін санаудың балаларда өзіндік ерекшелігі бар ,өйткені тексере бастағаннан кішкентай бала жылап, тамыр соғысының жиілігі өзгеріп кетеді.Сонымен қатар ,ересектерде анықтайтын кәрі жілік артериясында балалардың пульсі жақсы білінбеуі мүмкін.Сондықтан, тамыр соғысының жиілігін кішкентай балаларда ұйықтап жатқанда немесе жақсылап көңілін алдандырып тұрып санау керек және үлкен тамырлардан (ұйқы ,сан артериялары)анықтау қажет.Кейде баланың үлкен еңбегінің қимылына қарап та анықтауға болады.

Жүрек шекаралары да ересектердікінен өзгеше орналасады, бала өсе келе өзгеріп отырады.

Баланың қан қысымының нормадағы көрсеткіштері

Баланың дем алысы мен тамыр соғысының

нормадағы жиілігі

Жүрек шекаралары де ересектердікінен өзгеше орналасады, бала өсе келе өзгеріп отырады.

Әр түрлі жастағы балалардың нормадағы жүрек шекаралары

Жүрек қан айналу жүйесінің аурулары Туа пайда болған жүрек ақаулары

Туа пайда болған жүрек ақаулары және қан тамырларының ақаулары балалардың ақауларының 0,5% құрайды.

Себептері: жүктіліктің бірінші триместрінде әйелдің жұқпалы вирусты аурулармен:қызамық,тұмау,сары ауру т.б ауруы;жүктіліктің 1-ші жартысындағы әйелдің ауыр таксикоздары;тұқым қуалаушылық;анасының зиянды әдеттері;экологиялық жағдайлардың кері әсерлері;анасының жүктілік кезінде дұрыс тамақтанбауы,дәрілік препараттар қолдануы ( әсіресе жүктіліктің алғашқы 12 аптасы ішінде).

Патогенез. Аталған себептердің әсерінен жүктіліктің алғашқы 12 аптасында (баланың жүрегі мен қан тамырлары дараланып, пайда бола бастаған кезде) жүрекше аралық немесе қарынша аралық перделердің жартылай немесе толық жабылмай, ақау қалуы, жүрек қақпақшаларының ақаулары, қан тамырларының ақаулары пайда болады. Құрсақтағы кезеңде қан айналу жүйесінің өзгешелігіне байланысты бұл ақаулар баланың өсіп дамуына әсері тимейді, ақаулардың клиникалық белгілері туылғаннан бастап немесе бірнеше күндерден кейін барып біліне бастайды.

Клиника. Туа пайда болған жүрек ақаулары клиникалық айқындалуына қарай компенсацияланған немесе декомпенсацияланған болып 2 топқа бөлінеді.

Компенсацияланған журек ақауларында – жүректегі ақау кішкентай, жүрек өз қызметін толық атқара алады. мұндай балаларда сырттай көзбен анықталатынқан айналуының бұзылу белгілері байқалмайды.

Декомпенсацияланған ақауларда – жүректегі ақау үлкен немесе бірнешеу, сондықтан жүрек өз жұмысын толық атқара алмай, қан айналуы бұзылады, оның көзбен анықтауға болатын белгілері пайда болады:

Цианоз – тері, шырышты қабаттарының көгіс тартуы – жүрек ақауларының ең жиі байқалатын белгісі, ақау түріне байланысты әр түрлі дәрежеде дамиды. Көгеру – еріндерінің, мұрын, құлақ қалқандарның ұшында ғана анықталуы мүмкін – акроцианоз. Кейде көгеру барлық денесіне аяқ-қолдарына тарайды – жалпы цианоз деп аталады.

Жүрек тұсында шу естілу(көбіне систолалық шу) – жүре пайда болған жүрек ақауларындағы шуға қарағанда анығырақ естіледі, қолтық астына, тамырларға, арқаға тарайды. Жаңа туылған балаларда шу қан айналуының ерекшелігімен байланысты анықталмауы да мүмкін.

Тері қабатындағы капиллярларда қан тұрып қалуымен байланысты баланың саусақтарының ұштары доғалданып «барабан таяқшалары»тәрізді, тырнақтары «сағат әйнегі» тәрізді өзгереді.

Кейбір ақауларда жүрек тұсындағы қабырғалар қисайып, «жүрек дөңесі» пайда болады. Оның себебі – жүрек шекараларының ұлғаюы және баланың сүйектерінің жұмсақтығы, тез майысқыштығы.

Туа пайда болған жүрек ақаулары бар балалар физикалық дамуы жағынан өз құрдастарынан артта қалады. Олардың қорғаныш күштері де төмендеп, жиі басқа аурулармен ауырғыш келеді, әсіресе әр түрлі жұқпалы аурулармен. Сондықтан, мұндай балалардың өлімі де жиі байқалады.

Алғашқыда, кішкентай аталған белгілерден тек цианоз ғана байқалуы мүмкін, кейде ол да әлсіз анықталады да, диагноз бала басқа аурулармен ауырып, белгілері күшейген кезде барып қойылады. Қалған белгілердің бәрі дерлік уақыт өте келе пайда болатын өзгерістер.

Жүректің зақымдану дәрежесіне қарай жай немесе моноақаулар (ақау біреу) және күрделі ақаулар (ақау бірнешеу) болып бөлінеді.

Балаларда жиірек кездесетін жүрек ақауларының түрлері:

1.Жүрекше аралық перденің бітелмеуі, сопақша саңылаудың жабылмауы – ең жиі кездесетін жүрек ақауы, өзінше бөлек немесе басқа ақаулардың құрамында кедеседі. Ақау жоғарырақ орналасса сыртқы белгілері байқалмайды, төмен орналасқан ақауда жүрек шекарасының оңға қарай ұлғаюы, систолалық әлсіз шу сол жақта 2-3ші қабырға аралығында анықталады.

2.Қарынша аралық перденің төменгі бұлшық ет бөлігіндегі ақауы Толочинов-Роже ауруы, өз бетінше бөлек және басқа ақаулармен кездеседі. Қан айналуының бұзылу белгілері байқалмайды. Аускультация арқылы сол жақта жүрек ұшы мен 5-ші нүктеде анық систолалық шу естуге болады.

3.Қарынша аралық перденің үстіңгі мембранозды бөлігінің ақауының белгілері бала туылғаннан бастап жақсы естілетін шумен білінеді. Қан айналуының бұзылу белгілері кейінірек қосылады.

4.Боталов (артериальды) түтіктің бітелмеуі – туылғаннан кейін бірінші күндері-ақ шу естуге болады, жүрек шекарасы біртіндеп жоғары, солға қарай ұлғаяды, 2-3-ші қабырға аралығында алғашқыда систолалық, кейіннен систоло-диастолалық анық шу естіледі.

5.Өкпе артериясының стенозы – жеке және басқа ақаулармен қатар анықталады. Тері қабаты бозғылт, жүрек шекарасы оңға қарай ұлғаяды. 1-ші жүрек тоны күшейеді, 2-ші тон әлсірейді, сол жақ 2-ші қабырға астында систолалық шу естіледі.

6.Аорта саңылауының (басталар жерінде) стенозы (тарылуы) – 5-10 жасқа дейін білінбеуі мүмкін. Жүрек шекарасы солға ұлғаяды, пальпация арқылы жүрек ұшының соғуының күшеюі, аускультация арқылы систолалық шу анықталады.

Аталған ақаулар моноақауларға жатады. Күрделі ақауларда осы ақаулардың 2 немесе 3-4 бірденнен байқалады. Оларға Фалло триадасы – 3 ақау, тетрадасы – 4 ақау, пентадасы – 5 ақау жатады.

Фалло тетрадасында келесі ақаулар анықталады:

• өкпе артериясының стенозы;

• қарынша аралық перденің жабылмауы;

• аортаның декстропозициясы (аортаның сол қарынша емес оң қарыншадан басталуы)

• оң қарыншаның ұлғаюы (гипертрофия)

Диагноз қою. Туа пайда болған жүрек ақауларына диагноз анамнез көрсеткіштеріне, аурудың клиникалық белгілеріне, лабораториялық, инструментальдық тексерістерге: рентгенография, электрокардиография (ЭКГ), фонокардиография (ФКГ), ультродыбыспен тексеру (УЗИ), жүрек қуыстарын зондату, ангиография, ангиокардиография (жүрек қан тамырларын тексеру) сүйене отырып қойылады.

Емдеу. Туа пайда болған жүрек ақауларының 90% жағдайдағы емі операция жасау. Жүрекке жасалған операциялар паллиативті және радикальды болып бөлінеді. Паллиативті операция арқылы баланың жағдайы уақытша жеңілдетіледі де, негізгі сауықтыратын операция кейіннен жүргізіледі. Радикальды операция өткізу арқылы бала жүрек ақауынан толық айығады.

Операция жасалмайтын балаларға және жүрек жетіспеушілігі белгілері байқалғанда балаға консервативті ем тағайындалады: жақсы күтім жасау, дұрыс күн тәртібін ұйымдастыру, рациональды тамақтандыру, жұқпалы аурулардан сақтандыру, шынықтыру, жүрек жетіспеушілігі белгілерінде – жүрек гликозидтерін, диуретиктер, калий препараттарын, витаминдер жиынтығын егу; ылғалдатылған оттегімен емдеу жүргізіледі.

Балалар міндетті түрде «Д» бақылауға алынып, кардиолог – педиатрдың есебінде тұрады.

Болжам. Хирургиялық көмектің дамуына қарамай, туа пайда болған жүрек ақауларының болжамы күрделі. 1 жасқа дейін операция жасалмаса 55-75% жағдайда балалар өлімі байқалса, күрделі жүрек ақауларына жасалған операциядан кейін де балалар өлімі 25-30%-ке жетеді.

Ревматизм

Ревматизм – бұл организмдегі дәнекер тканьдерінің, негізінен жүрек қабаттарының және қан тамырларының қабынып, зақымдануымен сипатталатын созылмалы инфекциялық – аллергиялық ауру. Ревматизм көбінесе 7-15 жас аралығындағы балаларда байқалады, 2 жасқа дейінгі балаларда өте сирек кездеседі.

Себептері. Аурудың қоздырушысы – бета гемолитикалық «А» тобының стрептокогі. Ревматизм ауруы әдетте бета гемолитикалық стрептококпен шақырылатын баспалардан, скарлатина ауруынан, фарингиттерден кейін 10-15 күн өткеннен кейін басталады. Яғни, ауру туындау үшін, қоздырғыштан басқа бала организмінің ауруға бейімділігінің де үлкен мәні бар. Ревматизм ауруының себептерінің бірі ретіндетұқым қуалаушылық факторды атауға болады, өйткені ол көбінесе ата-анасының біреуі жүрек ауруымен ауырса немесе егіздердің біреуі ауырса байқалатыны байқалды.

Патогенез. Қоздырғыш – бета гемолитикалық стрептококк, өзінен 20 шақты әр түрлі токсиндер мен антигендер бөліп шығарады: стрептолизин - 0, стрептогиалуронидаза, стрептокиназа т.б. Бала организмінде оларға қарсы антиденелер түзіледі: антистрептолизин-0, антигиалуронидаза, антистрептокиназа т.б. Бұл антиденелердің біразы организмнің өз антигендерімен қосылып, аутоантиденелер пайда болады. Антиденелер және аутоантиденелер біріге отырып, дәнекер ткані мен майда қан тамырларын зақымдайды, иммунды қабыну өзгерісі – фибриноидты өзгерістер мен мукоидты ісіну басталады.

Ревматизмнің жіктелуі (ВНОР 1990 жыл)

Клиника. Ревматизмнің жіктелуі таблицада көрсетілген, негізгі 2 сатыда өтеді: белсенді кезең және белсенсіз кезеңде. Жіктелуіне қарай отырып, ревматизмде барлық ағзалар мен жүйелердің зақымданатынын көре аламыз. Ертеректе «Ревматизм жүректі тістейді, буындарды жалайды» деп ауруды ауруды итпен салыстырған нақыл сөз болған.

1. Сонымен, ревматизм ауруында ең жиі ( 90%-ке дейін)зақымданатын ағзалар-жүрек,қан айналу жүйесі.Ревматизмде жүректің зақымдануы(ревмокардит)әр қабатының бөлек-бөлек зақымдануы түрінде немесе барлық қабатының бәрі бірден зақымдану (панкардит)байқалады.Ревмокардит ауырған балада 1-ші рет байқалса,ол біріншілік ревмокардит немесе ревматизмнің бірінші шабуылы деп аталады.Ревмокардиттердің ішінде жиірек ревматикалық миокардит кездеседі.Миокардит белгілері:жүрек тондарының әлсіреуі, жүрек шекарасының ұлғаюы, жүрек ұшы мен 5-ші нүктеде систолалық шу естілу ,тахи немесе брадикардия..Ауыр түрлерінде ентігу, көгеру, қан қысымының төмендеуі,ЭКГ-да “Т” тісшесінің төмендеуі, систоланың ұзаруы.

Эндокардит – жүректің ішкі эндокардит қабатының қабынуы – ревматизм ауруында қақпақшалардың зақымдану салдарынан жүре пайда болған жүрек ақауларының белгілерімен сипатталады. Жиі байқалатын ақау түрлері: қос жақтаулы (митральды) қақпақшаның жетіспеушілігі (недостаточность митрального клапана) және аортальды қақпақшаның ақауы. Митральды қақапақшаның жетіспеушілігінде "үрлеген" сияқты систолалық шу жүрек ұшында және 5-ші нүктеде естіледі. Аорталық қақпақшаның зақымдануында шу диастолалық, төс сүйегінің сол жағынан анықталады, сол қарынша кеңейіп, шекарасы ұлғаяды.

Перикардит – жүректің сыртқы қабатының қабынуы сирегірек байқалады. Бұл кезде баланың жағдайы нашарлай түседі, ентігу, көгеру, жүрек тондары қатты әлсіреп, жүрек көлемі ұлғаяды. Фибринозды перикардитте – перикардтың үйкелу дыбысы естіледі. Диагноз толығымен рентген тексеріс және ЭКГ арқылы анықталады.

2. Жүрек, қан тамырларынан кейінгі жиі өзгеріске ұшырайтын ағза – буындар, олардың қабынуы – артриттер деп аталады. Ревматикалық артриттер полиартрит (бірнеше буынның бірден қабынуы) түрінде байқалады және басқа ауруларда байқалатын артриттерден айырмашылығы болады:

‒ Қабынуға тән барлық белгілермен өтеді – қызару, ісіну, температура көтерілу, қатты ауырсыну, ағзаның қызметінің бұзылуы.

‒ Көбінесе үлкен буындар (тізе, жамбас, шынтақ, тобық) симметриялы түрде зақымданады.

‒ Қабыну бір буыннан екінші буынға тез өтіп отырады.

‒ Салицил қышқылы препараттарымен емдеу тез әсер етеді.

‒ Қабыну басылғасын буын қызметі толық қалпына келеді.

Кейінгі жылдары ревматизм ауруында буын зақымдануы артральгиялар түрінде өтеді: буын қатты қақсап ауырғанмен, ісініп өзгермейді.

3. Кіші хорея – ревматизм ауруында байқалатын нерв жүйесінің зақым – дануы, жиілігі бойынша 3-ші орында тұр.

Ауру белгілері баяу басталады: бала мазасыз, жылауық, тез өкпелегіш, сөзде- рі түсініксіз бола бастайды. Баланың қимылында өзгерістер пайда болады: бет аузын себепсізден себепсіз қисаңдатып, тыржиту, жазуының, жүрісінің өзгеруі, тамақ ішкенде қасық, кесені қолына ұстай алмай қалуы, сол себепті тамақты төгіп-шашып ішуі т.б. Осы аталған белгілердің негізінде келесі патологиялық жағдайлар жатыр: гиперкинездер – бұлшық еттердің жиыры – луының, қимылының жоғарылауы; гипотония – бұлшық ет тонусының тө – мендуі; гипорефлексия – рефлекстердің төмендеуі.

4. Тері қабатында сақина тәрізді немесе есекжемге ұқсас қызарулар пайда болады, көбінесе ревматизмнің 1-ші шабуылында, диагноз қою үшін үлен маңызы бар, негізгі белгілерге жатады.

5. Ревматикалық түйіндер – тез пайда болып, тез жоғалатын тері астында анықталатын, ауырмайтын, әртүрлі көлемдегі домалақ түйіндер, негізінен буын, омыртқа жотасында орналасады.

6. Ревматизм ауруында сирегірек зақымданатын ағзалар – өкпе, бауыр, бүйрек, плевра қуысы. Яғни олардың қабынулары ревматикалық гепатит, пневмония, нефрит, плеврит сирек кездеседі.

Аталған клиникалық белгілердің бәрі белсенді кезеңге тән белгілер, ревма - тизмнің белсенсіз кезеңінде бұл белгілер анықталмайды, лабораториялық тексерістерде де өзгерістер болмайды, бірақ бала толық айығып, жазылып кеткен болып саналмайды – бұл аурудың клиникалық-лабораториялық реми- ссия кезеңі. Организмде әлі қоздырғыштар сақталады, тек олардың белсенді- лігі төмендейді, келесі бір ыңғайлы уақытты күтіп жатады. Сол ыңғайлы уақыт келген(бала организмінің қорғаныш күштерінің басқа аурулар немесе тағы басқа себептерден кейін төмендеуі) ревматизмнің шабуылы қайталана- ды. Қайталанған шабуылдың алдын алу үшін баланың емін белсенсіз кезеңде де тоқтатпау керек.

Ревмвтизмге диагноз қою белгілері

Диагноз қою. Ревматизмге диагноз қою үшін 1965жылы американдық кардиологтар бірлестігі ұсынған диагноз қою критерийлеріне сүйенеміз. Таб- лицада көрсетілгендей олар үлкен және кіші белгілер болып бөлінеді (ВОЗ, 1978жыл).

Үлкен белгілерге – кардит, полиартрит, хорея, сақина тәрізді терідегі қыза- ру, тері астындағы ревматикалық түйіндер, ревматикалық анамнез жатады.

Кіші белгілерге – артральгия, температура көтерілу, лабораториялық өзге – рістер (ЭШЖ жоғарылау, лейкоцитоз, СРБ пайда болуы, ДФА-дифениламин реакциясы оң нәтиже беруі, белок құрамының өзгеруі – α-2, γ глобулиндер мөлшерінің көбеюі), серологиялық тексерістердегі өзгерістер – (антиденелер- дің мөлшерінің титрінің жоғарылауы) жатқызылады.

Ревматизмге диагноз қою үшін инструментальы тексерістер: ЭКГ, УЗИ, үлкен көмек береді.

Емдеу. Ревматизмге шалдыққан балаларды емдеу ұзақ және сатылап, ке – шенді түрде жүргізіледі.

1-ші сатысы – санаторий-курорттарда

2-ші сатысы – емханада, «Д» есепке алынып, өткізіледі.

1.Стационардағы ем 1,5-2 айға созылады.

Қатаң төсек режимі тағайындалады (2-4 аптаға), біртіндеп баланың жалпы жағдайына және лабораториялық тексерулердің көрсеткіштеріне қарап кеңейтіледі.

Тамағы бала жасына сәйкес, тұз мөлшері (5-6 г дейін) және су ( тәулігіне 1 л дейін) шектеледі. Құрамы калий тұздарына бай тағамдар ( сүзбе, қара өрік, курага, картоп, алма, капуста т.б.) беріледі.

Дәрілік ем – микробқа қарсы антибиотиктер тағайындалады: алғашқы пени- циллин 10-14 күнге, дозалары бала жасына тәуелді, кейіннен бициллин – 5 әр 2 апта сайын 1200 000-1500 000 ЕД б/е 1,5-2ай бойы, одан кейін әр 3 апта сайын егіледі. Қабынуға қарсы антибиотиктермен қатар стероидты емес гомондар, индол препараттары – ортофен, вольтарен, т.б. және салицил қышқылы препараттары – ацетилсалицил қышқылы, аспирин 0,2 г жасына да қолданылады.

Аллергияны азайтатын антигистаминді дәрілер – пипольфен, супрастин, тавегил, димедрол тағайындалады.

Ауыр жағдайларда – стероидты гормондар – преднизолон 1мг/кг тәулігіне егіледі.

Жүрек жетіспеушілігі белгілерінде: жүрек гликозидтері – дигиталис, дигоксин, коргликон, строфантин; миокард жұмысын жақсартатын дәрілер – кокарбоксилаза, АТФ, рибоксин беріледі.

Хореяда – тыныштандыратын бром препараттары, люминал, валериана, витаминдер комплексімен ем жүргізіледі. Жазылу кезеңінде емдеу физкуль- турасы тағайындалады.

2.Емнің 2-ші сатысы жергілікті санаторийлерде жүргізіледі. 2-3ай бойы балаға дәрілермен емдеу тоқтатылмайды, тек дозасы 2 есе азайтылады, емдік гимнастика, организмді жалпы нығайту шаралары, шынықтыру, рациональды тамақтандыру, витаминдермен емдеу жүргізіледі.

3.Емнің 3-ші сатысы жергілікті ревматолог дәрігердің есебіне алынып, амбу- латориялық жағдайда өткізіледі. Бұл кезде аурудың қайталануына қарсы бағытталған профилактикалық ем жүргізіледі: бициллин – 5, 3 жыл қатары – нан 3 аптада 1 рет мектеп жасына дейінгі балаларға 600 000 ЕД; көктемде және күзде жылына 2 рет 1 ай бойы аспирин мен витаминдер комплексі тағайындалады. 3 жылдан соң бициллин 5 және аспирин профилактикалық дозаларда тек жылына 2 рет 6-8 апта бойында тағайындалады.

Профилактика. Ревматизмнің алдын алу шараларын біріншілік және екіншілік профилактика деп бөледі.

Біріншілік профилактиканың мақсаты ревматизмді болдырмай алдын алу: үй тұрмыстық жағдайларын жақсарту; баспаларды дұрыс емдеу (антибиотик тағайындау, кемінде 10 күнге); стрептококпен шақырылған басқа да ауруларды дер кезінде анықтап, емдеп, сауықтыру; кариесті тісері бар, созылмалы тонзиллитпен ауыратын балаларды есепке алып, емдеу, сауық – тыру; баланы шынықтыру, жалпы қорғаныш күштерін арттыру.

Екіншілік профилактика ревматизммен ауырып, емделіп шыққаннан кейінгі балаларда қайталануының алдын алу үшін жүргізіледі. Бала 5 жылға дейін жергілікті ревматологтың және педиатрдың «Д» есебіне алынады. Жоғарыда көрсетілген тәртіппен қайталануға қарсы осы 5 жыл бойы ем, бақылау жүргі- зіледі.

Асқынулары. Өткір жүрек жетіспеушілігі – миокардтың жиырылу қызме- тінің бұзылу салдарынан систолалық және минуттық қан көлемінің азаюынан туындайтын жедел жағдай. Өткір жүрек жетіспеушілігінің 2 түрі бар: оң қарыншалық және сол қарыншалық жүрек жетіспеушілігі. Оң қарыншалық жүрек жетіспеушілігінің белгілері: цианоз, мойын тамырларының білеуленіп қатты соғуы, ентігу, тахикардия, бауырдың ұлғаюы, ауырсынуы, іш кебу. Жедел жәрдем: баланың аяқтарын төмен салып отырғызу, аяқ-қолына байлау салу, қан алу, көк тамырға жүрек гликозидтерін, лазикс егу.

Сол қарыншалық жүрек жетіспеушілігінің (өкпе ісінуі және жүрек демік – песі) белгілері: инспираторлы ентігу, акроцианоз, мойын тамырларының білеуленуі, ылғалды жөтел, қызғыш түсті, көбікті қақырық шығу, елірмелеу, есін жоғалту. Жедел жәрдем: баланың аяқтарын төмен салып отырғызу, оксигенотерапия спирт арқылы оттегін ылғалдатып беру немесе 30% спирт ерітіндісін көк тамырға егу, анальгетиктер, лазикс жіберу.

Созылмалы жүрек жетіспеушілігі – үлкен және кіші қан айналу шеңберле – ріндегі қан айналуының бұзылу белгілерімен сипатталады: ентігу, тахикар- дия, пневмония белгілері, көгеру, гепатомегалия, гидроторакс, асцит, анасарка.

Емдеу. Дұрыс күн тәртібі мен тамақтандыруды ұйымдастыру, жүрек гликозидтерін, зәр қуатын препараттарды, қан тамырларын кеңейтетін дәрілерді, жүрек ритмін реттейтін дәрілерді тағайындап, егу.

Ревматизмнен басқа себепті кардиттер

Балаларда кардиттер ревматизмнен басқа себептерден кейін де пайда болады. Ол себептерге вирустық, инфекциялық және инфекциялық-аллергия- лық аурулардың асқынулары жатады.

Клиникасы. Ревматизнен басқа себептерден кейін туындайтын кардиттер- дің ішінде миокардиттер жиірек кездеседі. Бұл миокардиттердің клиникалық айқындалуы оған әкелген аурулармен байланысты болады.

1. Вирустық және инфекциялық себептерден кейін пайда болған мио – кардиттер ауырырақ өтеді, өйткені сол жұқпалы аурулардың асқынула- ры түрінде өтеді. Баланың негізгі ауруы миокардитпен асқынған кезде жағдайы нашарлай түседі, тері қабаты бозарып, аяқ-қолдары көгіс тартады. Жүрек тондары әлсіреп, күңгірттенеді, ентігу пайда болады. Перкуссия арқылы жүрек шекаралары ұлғайғаны анықталады, тыңдап көргенде тондардың әлсірегені және систолалық шу анықталады. Рентген тексеріс арқылы жүрек шекараларының ұлғайғаны, ЭКГ-да «Т» тісшесінің төмендегені, систола ұзарғаны анықталады. Лабораториялық тексерулерде қанда қабыну процестеріне тән белгілер анықталады: лейкоцитоз, ЭШЖ жоғарылау.

2. Инфекциялық – аллергиялық себептерден пайда болған миокардит- тер баяулау өтеді, клиникалық белгілері біртіндеп басталады. Инфек – циялық миокардиттерден ажыратуға лабораториялық зерттеулер көмек береді.

Емдеу. Миокардит белгілері дер кезінде анықталып, ерте, қажетті ем тағайындалса, бала тез жазылып кетеді. Емдеу принциптері: жүрек гликозидтері, кең спекторлы антибиотиктер, миокард жұмысын жақсарта- тын дәрілер, витаминдер жиынтығы, калий препараттары, диуретиктер, аллергияны төмендететін препараттар, дұрыс күн тәртібі мен диета тағай- ындалады.

Алдын алу шаралары. Баланы дұрыс, рациональды тамақтандыру, про- филактикалық екпелерді ережелеріне сай жүргізу, жұқпалы аурулардың алдын алу, жұқпалы ауруларды дұрыс, толық емдеп жазу, инфекция ошақтарын анықтап, емдеп сауықтыру.

Қан тамырларының дистониялары

Қан тамырларының дистонияларына қан қысымының нормадағы көрсет – кіштерінен ауытқумен сипатталатын аурулар жатады. Олар- артериальды гипертензия, артериальды гипотензия және жасөспірімдер дистониясы.

Аталған дистониялардың ішінде артериальды гипертензия жиірек байқа- лады, көбінесе мектеп жасындағы балалар 10% жиілікпен ауырады. Балалар көп шағым жасамаған себепті көбіне байқалмай өтуі, профилак – тикалық байқаулар жүргізу кезінде ғана анықталуы мүмкін.

Себептері:

- мектептегі сабақтардың ауырлығы

- көп қимылдамау, қимылдың аздығы

- жүйкеге әсер ететін факторлар (кластастарымен, оқытушылармен, ата-анасымен келіспеушіліктер)

- тамақтанудың ретсіздігі

- тұқым қуалаушылық

Клиника. Балалардың көбі шағым жасамайды, кейбіреуі ғана басы ауырып, басы айналатынын, жүрек тұсының шаншып ауыратынын байқайды. Тексеріп көргенде - қан қысымының нормадағы көрсеткіште- рінен жоғарылағанын, жүрек көлемінің ұлғайғанын, аускультация арқылы систолалық шу естілетінін анықтаймыз. Осы балаларда кез келген жүйке күйзелісінен кейін гипертониялық криз басталуы мүмкін. Оның белгілері: маңдай-самай және желке тұстарында басы қатты ауырады, басының самай тамырларының қатты ұрғанын сезеді, көзі қарауытып, бұлдырайды, құлағы шулайды, жүрегі айнып, құсуы мүмкін. Қан қысымы 180/100мм. с.б.б. дейін көтеріліп, беті қызарып, аяқ-қолы мұздап кетеді. Бұл жағдай – дың қайтуы емнен кейін тез, болжамы қауіпті емес.

Емдеу. Ерте диагноз қойып есепке алу; ауруға әкелген себепті анықтап, оны ары қарай болдырмау; сауықтыру, шынықтыру жұмыстарын ұйым – дастыру; тамағында тұз мөлшерін шектеу; антигистаминді препараттар мен тыныштандыратын дәрілер тағайындау; ҚҚ жоғары деңгейде ұзақ уақыт сақталса, қан қасымын түсіретін дәрілер – раунатин(2мг х 2рет), резерпин 0,1мг тәулігіне, витаминдер комплексі тағайындалады.

Профилактика. Мектеп оқушыларын жүйелі түрде байқаулардан өткізіп тұру.

Артериальды гипотензия. Мектеп оқушыларының 4,4% кездеседі. Негізгі себептері – тұқым қуалаушылық, нерв жүйесі мен ішкі секреция бездерінің әсері.

Клиника. Артериальды гипотензияның клиникалық белгілері – ҚҚ нормадағы көрсеткіштерден төмендеуі, бас айналу, тез шаршағыштық, брадикардия, жүрек тұсының шаешып ауыруы, жиі есін жоғалтып талып қалу. Тексеріп көргенде – жүрек тондары әлсіз, жүрек ұшында систолалық шу естіледі.

Емдеу.

• Баланың жалпы тонусын көтеру үшін физио-ем жүргізу: айналмалы душ, кофеин, мезатонмен желке тұсына электтрофорез жасау, массаж жасау, шайындыру, сүртіндіру т.б. шынықтыру шаралары жүргізіледі.

• Ауыз арқылы тонус көтеретін шөп дәрілер – лимонник, жень-шень, аралия, левзей тамыры, пантокрин, элеутеракокк – тағайындау.

• Олар әсер етпесе, тері астына кофеин, «В» тобының витаминдерін бұлшық етке, 20% глюкозаны көк тамырға егу.

Коллагеноздар

Коллагеноздар – дәнекер тканінің және қан тамырларының зақымдануымен, иммунитеттің төмендеуімен сипатталатын аурулар. Коллагеноздарға клиника – лық белгілері әртүрлі болғанмен, негізгі зақымданатын дәнекер ткані мен қан тамырлары болғандықтан бірнеше аурулар біріктірілген: ревматоидты артрит, қызыл волчанка, склеродермия, дерматомиозит, түйінді периартрит. Аталған коллагеноздардың ішінде балаларда жиірек кездесетін түрі – ревматоидты полиартриттер.

Ревматоидты полиартрит – бұл негізінен буындардың зақымдануымен сипатталатын инфекциялық аллергиялық ауру. Бұл аурудың клиникасында ревматикалық артриттермен ұқсастық жағы да, ұқсамайтын айырмашылықтары да бар. Ревматоидты полиартриттерде алғашқыда 1 немесе бірнеше буын қабынып, біртіндеп өзгеріс басқа буындарға тарайды. Көп жағдайда алғашқыда майда буындар зақымданады, ревматизмдегідей үлкен буындардан басталуы да мүмкін. Ең негізгі айырмашылығы ревматоидты полиартриттерде қабынған буынның қызметінің орнына келмеуі, бірте-бірте мүгедектікке әкелуі болып табылады. Бұл ауруда сонымен қатар буын тұсында, сүйектің орнынан тайып, қисайып, өзгеріске ұшырауы, бұлшық еттерінің атрофияға ұшырауы да байқалады.

Болжау өте күрделі, мүгедектікке әкеледі. Тек қана моноартрит түрінде өткен жағдайда толық емдеп жазуға болады.

Емдеу. Ревматоидты полиартриттердің емі ревматизмнің еміне ұқсас, сатылап және комплексті түрде жүргізіледі. Емнің 1 сатысы стационарда 2 айға созылады. Қабыну процесіне қарсы – ацетилсалицил қышқылы (аспирин) 0,2г/жасына тамақтан кейін; стероидты емес гормондар – вольтарен 2-3мг/кг тәулігіне, бруфен 10-15мг/кг тәулігіне; индометацин 1-3мг/кг тәулігіне қолданылады. Иммунды комплекстер мен антиденелерді азайту үшін – хлорохин (делагил) және плаквинил 5-8мг/кг кешке қарай тамақтан кейін 1рет беріледі. Дәнекер ткандеріндегі өзгерістерді тоқтату үшін – Д – пеницилламин (купренил) 150-300мг/кг тәулігіне егіледі, біртіндеп дозасы көбейтіледі. Кортикостероидты гормондар – преднизалон 1мг/кг тәулігіне қосылады. Буындарға жергілікті ем, физио-ем – УФО, УВЧ, электрофорез, парафин, батпақпен емдеу, емдік гимнастика, аурудың жазылу кезеңінде тағайындалады. Барлық аурулардағыдай витаминотерапия жүргізіледі.

Алдын алу:

1. Созылмалы инфекция ошақтарын тауып, емдеп, сауықтыру.

2. Баланың жалпы қорғаныш күштерін арттыру.

3. Ауру баланы «Д» есепке алып, педиатр, ревматолог, ортопед, окулист, физиоте- рапевт мамандардың тексерісінен өткізіп, ем қабылдап тұру.

Ac қорыту ағзаларының аурулары Стоматиттер

Стоматит — ауыз қуысының шырышты қабатының қабынуы.

Себептері: микроорганизмдер — бактериялар, вирустар әртүрлі химиялық, улы заттардың, дәрілердің жергілікті әсері.

Стоматиттердің 3 клиникалық түрі бар: катаральды, афтозды және жаралы.

Катаральды стоматит — ең жиі байқалатын және жеңілдеу түрі. Ауыз қуысының шырышты қабаты ісініп, қызарады. Дұрыс күтім және ем жасалса тез жазылып кетеді.

А ф т о з д ы стоматит емшек жасындағы балаларда жиі кездеседі. Жұғу жолдары — ауа-сілекей және заттар, ойыншықтар арқылы. Ауру жедел басталады: дене қызуы көтеріледі, баланың жалпы жағдайы бұзылып, мазасызданады, тамақ ішуі қиындайды. Ауыз қуысының шырышты қабатында ақшыл-сары түсті қабыршақтармен жабылған көпіршіктер пайда бо­лады, баланың аузынан сілекей шұбырып, жағымсыз иіс шығады.

Ж а р а л ы стоматиттер көбінесе ересек, мектеп жасындағы балаларда кездеседі. Себептері: емделмеген кариесті тістердің көп болуы және ауыз қуысына күтім жасамау. Баланың жалпы жағдайы бұзылып, интоксикация белгілері пайда болады, температура жоғарылап, сілекей бөліну күшейеді, жақ асты, мойын лимфа түйіндері ісініп, ауырады. Ауыз куысының шырышты қабаты қызарып, ісініп, тез қанағыш келеді, ақшыл-сұр түсті қабыршақтармен жабылған жаралар пайда болады, баланың аузынан сасық, жағымсыз иіс шығып тұрады.

А у ы з у ы л у ы (молочница) — саңырау құлақтармен шақырылады. Жаңа туылған балаларда күтім нашар болған жағдайда жиі кездеседі. Ауыз қуысының шырышты қабаты қызарып ісінеді, үстінде ұйып қалған сүтке ұқсас, алынуы оңай, ақ бөртпелер пайда болады

Емдеу: Катаральды стоматиттерде — күтімді жақсартып, ауыз куысын жиі шайып тұру (фурациллин 1:5000, перманганат калий 1: 8000 ерітінділерімен).

Афтозды стоматиттерде — ауыз қуысын жиі шайып тұру; вирусқа қарсы дәрілер — ацикловир, завиракс, задитен; антигистаминді дәрілер; витаминдер тағайындау; жергілікті ем жүрпзу үшін майлы дәрілер — бонафтон, риодоксол, теброфен, оксалин қолдану; ауырсынуды басу үшін — 10% ане­стезин немесе жұмыртқаның ақ уызын 0,5% новокаинмен араластырьш жағу; 4 — 5 күн өткеннен кейін жаралардың жазылуын тездететін — итмұрын, облепиха майлары, қызыл- май, каротолин, каланхоэ шырыны және УКС қолданылады.

Жаралы стоматиттерде — жергілікті ем афтозды стоматиттердегідей жалпы ем — негізгі ауруды емдеу түрінде жүргізіледі.

Ауыз уыпуында — баланың күтімін жақсарту, ауыз қуысьгн жуып түру, 1% метилен көгін жағу, нистатин, леворин тағайындау қажет.

Өткір гастрит

Себептеріне қарай токсико — инфекциялық және алиментарлық болып 2 топқа бөлінеді.

Токсико — инфекциялық гастриттердің себебі — жағымсыз, микробтармен ластанған тамақпен улану.

Алиментарлық гастриттердің себептері — тамақтандырудың ретсіз болуы, жақсы піспеген жеміс-жидектерді көп жеу, жасына сәйкес келмейтін, қорытылуы қиын тамақтарды жеу.

Клиника. Ауру өткір басталады, негізгі себеп әсер еткеннен кейін 2-36 сағат ішінде (токсико-инфекциялық түрінде) температура 39-40° дейін көтеріледі, баланың жүрегі айнып, құсады, асқазан тұсы бүріп ауырады. Тәбеті төмендейді, тілі күрғап, қабыршакден жабылады, көп шөлдейді. Баланың іші өтуі де мүмкін, осы кезде іші кебеді, қатты ауырады. Дер кезінде, дұрыс ем жасалса, жағдайы тез жақсарады.

Созылмалы гастрит

Себептері: тамақтандырудағы кемшіліктер — өте ыстық немесе өте суық тамақ ішу, тамақты жақсы шайнамай, асығыс жеу, көп мөлшерде бірден тоя ішу, бірыңғай құрғақ тамақ ішу; ұзақ уақыт химиялық дәрілер қабылдау және басқа ағзалардың ауруларының әсері деп есептеледі.

Клиникасы. Негізгі белгілері: ауырсыну және диспепсиялык синдром. Ауырсыну асқазан сөлі нормадан көп (гиперацидты гастрит), ал диспепсиялық синдром асқазан селін ор­мадан аз бөлінген (гипоапидты-гастрит) түрінде байқалады.

Диагнозды анықгау үшін объективті, инструментальды тексерулер (гастрофиброскопия, ренітеноскопия, эндоскопия, электрогастроскопия) және лабораториялық зерттеулер жүргізіледі.

Гастродуоденит

Дуоденит — ұлтабардың қабынуы, өз алдына бөлек сирек кездеседі. Көбінесе асқазан қабынуымен бірге өтіп, гастродуоденит деп аталады.

Себептері гастриттердікіндей және басқа да ішкі ағзалардың қабынуларының — холецистит, холангит, панкреатит т.б. аурулардың әсерінен басталады.

Клииикалық белгілері — гастрит және — гастроэнтерит белгілеріндей. Диагнозды анықтау үшін ұлтабарды зондтау және гастродуоденоскопия жүргізіледі.

Асқазан мен үлтабардың ойық жарасы

Себептері: тұқым қуалаушылық (35-45%), тамақтану ретсіздігі, висцеральді фактор (басқа ағзалардың ауруларының әсері).

Клиника. Жараның даму сатыларымен байланысты бұл аурудағы басты белгі — ауырсыну әр түрлі дәрежеде өтеді.

1 ші — саты, ашықжара сатысында — ауырсыну ұстама түрінде қатты қинайды, көбінесе тамақтан кейін 2-4 сағат өткесін.

2 ші сатыда — ауырсыну бәсендеп ұзақ уақыт бірқалыпты мазалайды.

3ші — сатысында — ауырсыну көбіне ашқарынға ғана байқалады, кейде түнге қарай қарны ашқандай болып тұрады.

4ші — сатысы жазылу кезінде — өзгерістер байқалмайды, ауырсыну жоқ.

Келесі белгі — диспепсиялық синдром алғашқы сатыларында айқын байқалып, бірте-бірте жоғалады.

Асқынулары — асқазан мен ішектен қан кету, ұлтабардың ысылуы, жараның жарылуы (перфорация) және көрші ағзаларға жабысуы (пенетрация).

Диагнозды анықтау үшін — эндоскопиялықтексеріс, бариймен ренттен контрасты тексеріс, нәжістен жасырын қан іздеу, фракцикалық зондтау жүргізіледі.

Өткір гастроэнтериттер

Мектеп жасына дейінгі балалар жиі ауырады. Себептері гастриттегідей.

Клиникасы. Бастапқы белгілері гастриттегідей, өйткені гастриттен басталады, соңынан іші өту қосылады. Іші алғашқыда қоймалжың, кейіннен шырыш араласып, су сияқты сұйық болып өтеді. Іші кеуіп, құрылдап, қатты бүріп ауырады, тәбеті төмеңдейді. Жиі құсып, іші өтуінін; салдарынан организмнен көп сұйықтық жоғалту белгілері (эксикоз) пайда болады.

Дисбактериоз

Бұл — пайдалы ішек микрофлорасынан (бифидум бакте- риялары, лактобацшілалар) зиянды микроорганизмдердің (ста­филококк, протей, клебсиелла, кандида т.б.) басым болуынан туындайтын жағдай, Қалыпты жағдайда бифидобактериялардың нәжістің 1 г мөлшеріндегі саны 10⁹ — 10¹⁰ шамасында болады, яғни ішек микрофлорасының 98 % құрайды.

Себептері әртүрлі: қолдан ерте тамақгандыру, сыртқы ортаның жағымсыз әсерлері, химиялық заттарды ұй тұрмысында жиі қолдану, ұзақ уақыт антибиотиктерді қолдану.

Емі: бифидум — бактерин 6 айға дейінгі балаға 2,5 доза х 2 рет; лактобактерин 6 айға дейін — 1 дозадан х 2 р; линекс 1 жасқа дейін 1 капсуладан х 2 рет, 1 жастан кейін 1-2 капсуладан х 3 рет (2 айға); хилак-форте 1 жасқа дейін — 15-30 тамшы Күніне 3 рет, 1 жастан кейін 30-40 тамшы х 3 рет.

Колит

Тоқ ішектің қабыщъіның себептері: инфекциялық аурулардан (дизентерия, сальмонеллез т.б.), паразиттермен шақырылған аурулардан кейінгі асқынулар және тамақтандырудағы кемшіліктер.

Клиникасында — іш кебу, ауыру, іш қату немесе өту, іш құрыддау, нәжіске шырыш араласу байқалады.

Емдеу. Диетотерапия — өткір кезенде ішекке күш түсіретін тағамдарды шекгеу; дезинтоксикациялықем ішек микрофлорасын реттейтін дәрілер; спазмолитиктер қолдану дәрілік клизма жасау.

Ac қорыту ағзаларының ауруларын емдеу. Емдеу этапты түрде сатылап жүргізіледі: стационарда, емханада, арнайы санаторийлерде.

Өткір гастрит, гастроэнтерит, гастродуодениттермен келген балаларға көмекті асқазан мен ішекті шайып, жуудан бастау керек. Одан кейін жоғалған сұйықгықгардың орнын толтыру үшін сусындар беріп, регидратациялық препараттар тағайындалады. Диетотерапия — N la, 16, 1 стодцар — тамақ аз көлемде, жиірек, сұйық немесе майдаланған, езілген түрінде беріледі. Ac қорытуды жақсартатын — ферменттер (пепсин, мезим форте, панзинорм т.б.) беріледі.

.Созылмалы гастриттерде: гипоацидті гастритте — пеп­син, асқазан сөлі, абомин; гиперацидты гастриттерде — алмагель, викалин, циметидин, гастал, маалокс, сілтілі минеральды сулар (Смирнов, Боржом, славян сулары); тыныштандыратындәрілер: валериана, бром, пустырник; спазмды басатын дәрілер: папаверин, платифиллин, но-шпа; ауырсынуды басу үшін: метацин, кватерон, церукал тағайыңдалады.

Ойық жаралардың жазылуы үшін: анаболикалық гормондар, облепиха майы, винилин, қызьш май, "В" тобының витамиңдері; физио-ем: ионофорез, диатермия, парафин, озо­керит; токсико-инфекциялық гастриттерде антибиотиктер тағайындалады.

Алдын алу үшін аурудың себептерін болдырмау қажет.

ӨT шығару жолдарының аурулары

Өт шығару жолының ауруларыүлкен 3 топқа бөлінеді.

1-өт шығару ағзаларының ағзаларының қызметінің бұзылуы-дискнезиялар;

2-органикалық ауруларың; холицестит, холангит, өт жолдарының ақаулары ісіктер;

3- паразиттермен шақырылған аурулар;

Дискинезиялар

Себептері; тамақтану тәртібінің бұзылуы, ерте жастан ащы, майлы тамақтарға құмар болу, өткір жұқпалы аурулардың әсері, психикалық стесстер, тұқым қуалаушылық.

Клиника. Клиникалық 2 түрі бар: гипотониялық және гипертониялық.

Г и п о т о н и я л ы қ түрінде өт қалтасының бұлшық ет қабатының тонусының төмендеуімен байланысты жиырылуы әлсіз болады да, өт ұлтабарға құйылмай, өт қалтасында, жиналып тұрып қалады. Белгілері: оң қабырғаның амты сыздап ауру, баланың тез шаршағыш болуы, темрература нормада. Холицисто -эхографияда- үлкейген өт қалтасы көрінеді.

2.Г и п е р т о н и я л ы қ түрі өт қалтасының жиырылуы жоғары, оң қабарғанаң асты мен кіндік айналасы шаншып ауырады, жүрегі айниды, температура көтерілмейді. Холицисто -эхографияда кішірейген өт көрінеді. Өтті биохимиялық тексеріске алғанда билирубин, холестирин, өт қышқылының мөлшері азайғаны анықталады.

Өт қалтасы мен өт жолының қабынуы

Себептері: микроорганизмдер- ішек таяқшасы, энтерококк, поротей, стафилококк т.б. микроорганизмдердің өту жолдары: энтерогенді- ішектен жоғары қарай; гематогенді- қан арқылы кез келген ағзадан; лимфогенді- лимфа арқылы.

Бейімдеуші факторлар: дискнезиялар ( холестаз), өт жолдарының ақаулары.

Өткір холицестит- ө қалтасының өткір қабынуы. Клиникада басты 3 белгімен білінеді: ауырсыну , диспенциялық белгімен білінеді: ауырсыну диспепциялық белгілер және улану белгілерімен.

Ауырсыну - оң қабырғасының астында қатты шаншып ауру түрінде байқалады, кішкентай балаларда іші түгел ауырады. Диспепциялық синдром- жүрек айну, іш қату, құсу. Улану белгілері- температуа көтерілуі, бозару ,терлеу, мазасызданун.

Ішін сипалап көргенде-қатты ауырсыну салдарынан бұлшық еттері жиырылып ұстатпайды, Щеткин- Блумберг, Мерфи, Ортнер және френикус симптомдары анықталуы мүнкін.

Қанда: лейкоцитоз, ЭШЖ жоғаылайды-30-40 мм/сағ. Зәрде -протеинурия, гематурия.

Созылмалы холицестит. Созылмалы холицистохолангит- өт қалтасымен өт жолдарының қабынуының созылмалы түрі. Себептері көбінесе өткір холициститтерден кейін басталады.

Клиникасы қайталанып тұратын ауырсынып тұратын ұстамасы мен ремиссия кезеңдерінен тұрады. Қайталану кезіндегі белгілер барлық асқорту ағзаларының бұзылу белгілерімен сипатталады. Өйткені өттің азаюы ( гипохролия) немесе мүлде бөлінбеуі ( ахолия) ас қорытылуының нашарлауына әкеледі. Асқазан, ұлтабар, ішектердің жиырылуы әлсірейді, сөлдермен ферменттер аз бөлінеді. Бала организімінің улану белгілері пайда болады, салмағы кемиді. Холестаз салдарынан тері қабаты мен көз аздап сарғаяды, бауыры 1-4 см ұлғаяды. Қан -лейкоцитоз, ЭШЖ аздап жылдамдайды, ұлтабардағы өтте лейкоциттер көбейеді.

Калькулезді холицистит балаларда сирек кездеседі. Паразиттер мен шақырылған өт жолының ауруларына осторхоз, аскаридоз және лямблиоз жатады.

Емдеуі. Өт жолдарының ауруларын емдеу де сатылап өткізіледі:

1. Статционарда өткір кезеңде,

2. Емханада, “Д”бақылауға алу,

3. Санаторий , курорттарда емдеу жүргізіледіл.

1-саты- статционардағы ем тәртібі:

-Төсек режимі тағайындалады;

-Диета стол N 5 - тамақ жылы, жұмсартылған, майлыланған, буға пісірілген түрінде, аз мөлшерден; жиірек беріледі; өт жүргізуін жақсартатын; сүзбе, жұмыртқаның ақ уызы, сәбіз т.б. диеталық тағамдарды ремиссия кезеңінде де қолдану керек

- Дәрілермен емдеу: өткір кезеңінде өт арқылы бөлінетін антибиотиктер (жартылай синтетикалық пинциллиндер, эритромицин, ципорин, линкомицин) 7-12 күндей егіледі.

-Өт жүруін жаксартатын дәрілер: ксиоит, сорбит, магнезий сульфаты, холагон, холензим тағайындалып тюбаж жүргізіледі.

- Спазмды басу үшін- но-шпа, папаверин беріледі.

-Витаминдер тобы тағайындалады.

-Физо-емнен диатермия, папафин, электрофорез қолданылады.

2-ші сатысы- баола ауруханадан шыққасын 3-4 жылға дейін “Д” есепке алынады. Әрбір 3 ай сайын ұлтабарды зонттау, нәжісті тексеріске алу жүргізіледі.

3-ші сатысы- санаториялық курортық ем- реммисия кезеңінде жүргізіледі. Железноводск, Ессентуки, Тускавец, Друскининкай, Сарыағаш т.б. курорттар емделуге кеңес беріледі.

Алдын алу. Өт жолдарының ауруларын мүнкіндігінше- ерте анықтап, ем жургізу, сауықтыру; инфекция ошақтарын тауып, емдеу , сауықтыру.

Гельминтоздар

Гельминтоздар деп адам организмінде паразиттік өмір сүретін ішек құрттарымен ( гельмиттермен) шақырылатын аурулар аталады. Ішек құрттарының улары ішек қызметін бұзады, аллергия тудырады, зат алмасуына әсерін тигізеді, құрттар өте көбейіп кетсе, ішегін бітеп, іші жүрмей қалады.

Гельминтоздардың ішінде балаларда жиі кездесетін энтеробиоз және аскаридоз.

Аскаридоз. Аскаридозды шақырушы ішек құрты (гельминт)- аскарида, 25-40с.келетін ақ түсті жұмыр құрт. Олар ащы ішекте өмір сүреді, жұмыртқалары нәжіспен бірге, сыртқы ортаға шығады. Бала жуылмаған жеміс-жидек жегенде, қолын жумай тамақ жегенде кір қолдары арқылы қайтадан ішекке өтеді. Ащы ішекте жұмыртқалардан личинка өсіп -өнеді де, қанға өтеді. Қан арқылы личинка журекке, одан әрі өкпе авеолаларына жетеді. Өкпеден дем алысы кезінде ауа ағынымен ауыз қуысынан шығып , одан әрі қайтала ауыз қуысы өңеш - асқазанұлтабар ащы ішекке жетеді. Ащы ішекте личинкадан аскарида құртына айналып өсіп-өнеді. Осылай аскариданың өсіп-өну циклы айналып, қайталанып отырады. Бір циклдың ұзақтығы 2-2,5 айға созылады.

Аурудың клиникалық айқындалуы личинкалардың қай жерге өткенімен байланысты әртүрлі болады. Личинкалар қанға өткен кезінде балада, әлсіздік, жөтел пайда болып, тері қабатында аллергиялық бөтпелер анықталады. Аскаридалар ішекте болған кезде баланың жүрегі айнып , іші ауырады, тәбетті төмендейді, салмағы кемиді, тез шаршағыш келеді, баланың жалпы жағдайы бұзылады.

Энтеробиоз . Энтеробиоз -ұзындығы 4-12мм келетін, кішкентай жұмыр ақ құрттармен (острицалармен)

Шақырылатын гельминтоз түрі. Острицалар тоқ ішекте өмір сүреді. Ұрғашылары түнге қарай анус қатпарларына шығып, сол жерде жұмыртқалайды. Осы кезде баланың құйрығы қышидыда, бала қолымен қас ыған кезде тырнақтарының астына жұмыртқалар жиналып қалады. Бала ертеңіне қолын жумастан тамақ ішкен жағдайда, жұмырткалар қайтадан ішке өтіп, өзіне-өзі қайта жұқтырады- аутоинвазия. Құрттар ішекте өмір сүрген кезде баланың тәбетті төмендейді, іші ауық-ауық бүріп ауырады, салмағы төмендейді.

Емдеу : ішек құрттарына әсер ететін препараттар: пиперазин, декарис, комбантрин, пирантел, аллергияны төмендететін антигистаминді дәрілер тағайындалады. Оттегімен емдеу жүргізіледі: асқазагға зонд арқылы өте жай 100-150мл/жасына оттегі жіберіледі. Энтеробиозда түнге қарай тазалағыш клизма немесе сарымсақтың сөлін (чеснок) қосқан сумен клизма жасау қолданылады. Халық еміне асқабақтың дәнін майдалап, әселмен қосып береді де, кешке тазалағыш клизма жасалады. Гименолепидоз. Бұл гельминтоз түрі қортық цепень (карликовый цепень) деп аталатын ішек құртымен шақырылады. Құрттың үлкендігімен , аты айтып тұрғандай өтн кішкентай 0,7-3мм, жұмыртқалар да өте майда болады. Аурудың жұғу жолдары басқалардағыдай, ішек құрты ащы ішекте өмір сүреді. Клиникалық белгілері барлық уақытта анық білінбейді. Бала мазасыз. Басы ауырады. Іші де ауырады, тәбеті төмендей, жүрегі айнып құсуы да мүнкін.

Емі . фенасал, асқабпқтың дәні.

Трихинеллез . спираль тәрізді ішек құрттары -трихинеллалармен шақырылптын гельминтоз түрі. Жұғу жолдары- ауру малдың еті арқылы. Бұл құрттардың личинкалары ішектен бұлшық еттерге өтіп , сол енген жерге спираль тәрізді оралып жатады. Сыртында қалың қабықша (капсула) пайда болып, ұзақ уақыт сақталады.

Клиника . Личинка енген жерлердегі бұлшық еттердің қозғалғанда, ұстап көрген де қатты ауырсыну байқалады, баланың беті ісініп, температурасы көтеріледі. Қанда эозинофилия анықталады.

Емі: вермокс тағайындалады.

Трихоцефалез -власоглав деп аталатын ішек құртымен шақырылатын гельминтоз түрі. Бұл құрттардың үлкендігі 3-5,5 см, басы жағында шашақ тәрізді түгі бар. Власоглав соқыр ішекте өмір сүреді, сол жерге жұмыртқа салады.

Клиникасы соқыр ішек ауруының клиникасына ұқсас : субфибрмльді температура , жүрегі айнып құсады,іші кебеді немесе тоқтап қалады, бала мазасыз, ұйқысы бұзылады.

Емі : нафтамон, вермокс, тік ішекке оттегіні жіберу.

Лямблиоз . Лямблиялармен , қарапайым құрттармен шақырылады. Жұғу жолдары алдыңғы гельминтоздардағыдай кір қолдар арқылы . Бұл құттар және ащы ішектің жоғарғы бөліктерінде өмір сүреді. Сондықтанда негізінен гастродуадентит, дуодентит, энтероколит белгілерімен сипатталады. Кейде холицистит белгілеріне ұқсас ұстама түріндегі ауырсыну байқалады. Бала организмінің созылмалы улану белгілері анықталады: тәбет төмендеу, теріқабатының бозаруы, әлсіздік , тез шаршағыштық, салмақ төмендеуі т.б. анық диагноз ұлтабар сөлінде және нәжісте ләмбләлар табылған жағдайда белгілі болады.

Емі :фуразолидон, аминохинол, трихопол, тинизол.

Гельмитоздарға диагноз қою. Гельминтоздарға диагноз қою үшін және бір-бірінен ажырату үшін анамнез , клиникалық белгілеріне сүйене отырып , келесі лабороториялық тексерістер жүргізіледі: нәжісті ішек құрттарына тексеріске алу , анус қатпарларынан сұртінді алу ( ішек құрттарының острицалардың, жұмыртқаларын анықтау үшін), ұлтабарды зондтау (лямблияларды анықтауға болад-ы).

Профилактика.

1. Баланың жеке басының гигенасын қатаң сақтау.

2. Шыбындармен күрес жүргізу.

3. Көкөніс, жеміс-жидектерді міндетті түрде жуып жеу.

4. Малдың етті мен жұмыртқаны жақсы пісіріп қолдану.

5. Тамақ өнеркәсібі, тамақ дүкендкері, балалар мекемелеріндегі қызметкерлерді жүйелі түрде гельминтоздарға тексеріп тұру.

Қан түзгіш ағзаларының афе-і

Құрсақтағы кезеңде гемопоэз (қан түйіршіктерінің түзілуі) эмбриондық кезеңнен басталады , жүктіліктің 2-3-ші аптасынан бастап ең алғашқы қан түйіршіктері-мегалобластар-пайда болады. Жүктіліктің 6-шы аптасы-5 айлығы арасында қан түзілу бауырда, 3-4 айлығынан көк бауырда өтеді. Жүктіліктің 4-5 айлығынан қан түзілу сүйек майларында өте бастайды.

Қан түзілудің осы 3 кезеңінде 3 түрлі Нв түзіледі:

1-ші кезеңде -Нв “P”- эмбрионды гемоглобин,

2-ші кезеңде-Нв“F”-ұрықтық (фетальный)гемоглобин.

Нв “Р” жүктіліктің10-12 аптасына дейін ғана сақталып, -шы аптадан бастан “F” (гемоглобинімен қатар

(90-95% ), “А” гемоглобині адам гемоглобині( 5-10%) түзіле бастайды. Бала туылған кезде Нв “F” мөлшері 45-90% аралығында болады, бала неғұрлым ерте, шала туылса, Нв “F” мөлшері соғұрлым басым болады. Өйткені, А гемоглабині балада жүктіліктің соңғы айларында көбейеді. Бала туылғаннан кейін гемопоэз негізінен сүйек майларында: алғашқыда жілік сүйегінде кейіннен (12-15жас) жалпақ сүйектерде өтеді. Ақ қан түйіршіктері, - лимфа түйіндерде , көк бауырда түзіледі.

Баларда қан түзгіш ағзаларының-ең басты ерекшелігі ішкі және сыртқы ортаның кері әсеріне өте сезімталдығы. Әртүрлі жұқпалы аурулардан кейін, экологиялық жағдайлар, химиялық заттардың әсерінен қан түзгіш ағзаларындағы гемопоэз бұзылып , қан түйіршіктерінің эмбрионалды, жетілмеген түрлері ( мегалобластар, эритробластар) пайда болады.

Бала қанының көрсеткіштері оның жасына қарай , өсе келе өзгеріп отырады. Таблицада көрсетілгендей, қан көрсеткіштің айырмашылықтарына сәйкес бала жасы 3 кезеңге бөлінеді.

1-ші кезең- жаңа туылған бала кезеңі(0-28 күн)

2-ші кезең- емізулі бала кезеңі (29күн-1 жас)

3-ші кезең- 1 жастан асқан бала кезеңі .

Жаңа туылған бала кезеңінде бала қанының көрсеткіштерінде көп айырмашылықтар бар: ең жоғарғы Нв және эритроциттер мен лейкоциттер саны анықталса, ЭШЖ салыстырмалы түрде төмен болады.

Ал ең төменгі Нв және эритроциттер емізулі балаларда, өйткені бала осы кезеңде тез өсіп дамиды да, эритроциттер түзілуі оған ілесе алмай қалады. Туылған кездегі жоғарғы Нв тез азайып кетеді, өйткені құрамындағы Нв “F” тұрақсыз, тез бұзылады.

Лейкоциттер құрамының өзгеруі: бала туылған кезде нейтрофилез 60% болса , 5-6-шы күндері 1-ші қиылыс өтіп одан әрі 5-6 жасқа дейін лимфоциттер басым болады. 5-6 жасында 2-ші рет қиылысу өтіп , ересек балаларда қайтадан нейтрофильдер саны басым болуы нормадағы жағдай .

Тромбоциттер , эозинофилдер саны бала жасымен көп өзгермейді .

Қан ұю туралы түсінік. Қан ұю протцессі қорһғаныш әрекетіне жатады, жарақат алғанда көп қан кетуден сақтайды. Қан ұю 3 жүйенің қатысуымен өтеді.

1-қан тамырлары жүйесі-қан тамырларының ішкі қабаты эндотелий-тромботциттерден тұрады..

2-плазма жүйесі - қанның плазмасында қан ұюына қатысатын 13 қан ұю факторлары бар .

3-тромбоциттер жүйесі.

Қан ұю уақытын тексерудің ауруларға диагноз қою үшін маңызы зор. Оны тексерудің арнайы әдістері бар ; Бюркер әдісі - бұл әдіс бойынша қан ұю уақытының басталуы 2.5 минут аяқталуы 5.5 минут . Ли- Уайт әдісі бойынша -6-10 минут. Дьюке әдісі бойынша қан ағу уақыты анықталады, нормада 2-4 минут.

Қан түзгіш ағзаларының аурулары Қан және қан түзгіш ағзаларының аурулары

Қан және қан түзгіш ағзалардың аурулардың ішінде келесі ауруларға тоқталамыз: анемиялар, геморрагиялық диатездер және лейкоз. Аталған аурулардың ішінде балаларда жиі кездесетін – анемиялар.

Анемиялар

Анемия(қан азаюы) – қан көлемінде эритроциттердің азаюымен және Нв көрсеткішінің төмендеуімен сипатталатын ауру. Оның ең жеңіл түрлерінің өзі бала организмін әлсіретіп, қорғаныш күштерін төменетеді, баланың өсіп дамуына кедергі жасайды. Сондықтан анемияны фондық аурулар қатарына жатқызады.

Жіктелуі. Анемияларды себептеріне және даму механизміне қарай үлкен 4 – топқа бөлуге болады:

1. Дефицитті анемиялар.

2. Постгеморрагиялық анемиялар.

3. Гемолитикалық анемиялар.

4. Гипо және апластикалық анемиялар.

Аталған анемиялардың ішінде балаларда жиі байқалатыныдефицитті анемиялар, оның ішінде темір дифицитті анемиялар.

Темір дефицитты анемиялар. Себептері: алиментарлық фактор — баланы тамақтандырудағы кемшіліктер — ерте аралас және қолдан тамақтандыруға ауыстыру, біржақты сүт немесе ұннан жасалған тамақтармен қоректендіру, қосалқы және қосымша тамақты мерзімінде енгізбеу; инфекциялық фактор — балалардың ас қорыту және тыныс жолдарының ауруларымен жиі ауруы; бала организмінің қан қорларында темірдің аз мөлшерде болуы: шала туған балаларда, егіздің сыңарларында, анасының жүктілік кезіндегі анемиясы мен токсикоздарының әсерінен туындайды.

Баланың басқа фондық ауруларының болуы және бала күтіміндегі ақаулар да анемияларға әкеледі.

Клиника. Анемияның белгілері көбінесе баланың 6 айлығынан біліне бастайды: баланың тері және шырышты қабаттары бозарады, тәбеті төмендеп, басқа жеуге болмайтын заттарға тәбеті ашылады. (извращение вкуса). Мысалы, бала топырақ, күл, шүберек жейді. Тамақты аз жегендіктен салмағы төмендейді, бұлшық ет тонусы төмендеп, бауыры мен көкбауыры ұлғаяды.

Анемияның ауыр түрлерінде жүрек ұшында систолалық әлсіз шу естіліп, кейде жүрек шекарасы ұлғаяды. Анемияда байқалатын полигиповитаминоздардың салдарынан тері қабаты құрғап, езулерінде «ауыздық» - х е й л и т пайда болады. 12

Қандағы өзгерістер: эритроциттердің мөлшері 3,0 х 10 /лден төмендейді, Нв көрсеткіші 110 г/лден төмен, түсті көрсеткіш нормада немесе төмен болады.

Қан құрамында кейде р е т и к у л о ц и т т е р, э р и т р о б л а с т а р анықталады. Қандағы Нв көрсеткішіне сәйкес анемиялар 3 дәрежеге бөлінеді:

1-ші дәреже, жеңіл түрі — 110-90г/л, эр. 3,5 х 10 /л -4,5 х 10 /л

2-ші дәреже, орташа ауыр – 90-70 г/л, эр. 2,5 х 10 /л -3,5 х 10 /л

3-ші дәреже, ауыр түрі — 70 г/л-ден, эр. 2,5 х 10 /л-ден төмен.

Емдеу. Анемияны емдеу кешенді (комплексті) түрде, ұзақ өткізіледі. Ауыр түрлерімен ауруханада, жеңіл түрлерімен баланы үй жағдайында емдеуге болады. Емдеу тәртібі: аурудың себебін тауып, оны жою, дұрыс күн тәртібін ұйымдастыру.

Баланы рациональді тамақтандыру: емізулі баланы ана сүтімен қамтамасыз ету, уақытында шырындар, қосымша тамақ енгізу. Баланың тамағында темірге бай тағамдардың жеткілікті болуын — жеміс, көкөніс пюрелері, жұмыртқаның сарысы, бауыр, ет т.б. Қамтамасыз ету.

Дәрілік ем: анемияның жеңіл түрлерінің өзінде темір препараттарын тағайындау қажет, ауыз арқылы қабылданатын дәрілер — феррокаль таблеткада 40 мг, ферамид, ферроплекс, ферроградумет, ферроцерон, гемостимулин таблетка 40 мгнан, темір қосылған алоэ шырыны 1мл-20мг және сироп түріндегі феррум лек кішкентай балалар үшін ыңғайлы. Темір препараттарының дозасы бала қанындағы Нв көрсеткіштеріне қарай арнайы формула бойынша есептеліп тағайындалады: Fe = Px (78 – 0,35 x Hb) P – баланың салмағы, Нв — баланың қазіргі Нв көрсеткіші.

Анемияның ауыр түрлерінде темір препараттары егу арқылы енгізіледі: ферковен 0,2 — 2,5 мл + 15 мл 25 % глюкозамен көк тамырға өте жәй (10-15 рет). Феррум лек — көк тамырға және бұлшық етке егілетін 2 түрде шығарылады, әр ампуладағы темірдің дозасы 100 мг. Бұл дәріні де баланың Нв көрсеткішіне қарай схема бойынша тағайындайды.

Витаминдер тобы - '' А '', '' В '', '' С ''; симптомдық ем; массаж, емдік гимнастика; ауыр түрлерінде гемотрансфузия жүргізіледі.

Алдын алу:

1. Бала дүниеге келмес бұрын басталады — жүкті әйелдің денсаулынын нығайту, токсикоздарды емдеу, шала туудың алдын алу, дұрыс күн тәртібі мен тамақтандыруын ұйымдастыру.

2. Бала туылғаннан кейін оны ана сүтімен қоректендіру, қосалқы және қосымша тамақты мезгілінде енгізу, таза ауада жеткілікті болу, дұрыс күн тәртібін сақтау, массаж, гимнастика жасау, әртүрлі жұқпалы аурулардан сақтану.

3. Анемияға бейім балаларға (шала туылған, егіздің сыңарлары) профилактикалық дозаларда темір препараттарын 2-6 айлығынан бастап тағайындау.

4. Баланың қан анализін тексеріп тұру ( 3, 6 ай, 1 жасында).

Постгеморрагиялық анемиялар. Анемиялардың бұл түрінде аурудың негізгі себебі аты көрсетіп тұрғандай — көп қан жоғалту, қансырау. Жаңа туылған балаларда кіндіктен, кіндік қалдығынан қан кету, қан құсу, ішектен қан кету жаңа туылған баланың геморрагиялық ауруында байқалады. Ересек балаларда көп қан жоғалту көбінесе жарақат алғаннан кейін, геморрагиялық диатездердегі қан кетулерден кейін байқалады.

Емдеу: Алдымен себебін анықтап, кетіп жаатқан қан ағуын тоқтату — жедел көмек көрсету арқылы қан тоқтату керек. Жоғалтқан қанның орнын толтыру — қан құю, плазма, реополиглюкин т.б. Дәрілерді көктамырға тамшылата құю. Баланың тамақтандыруын реттеу, темірге, витаминдерге бай тағамдар беру.

Гемолитикалық анемиялар. Бұл анемиялардың себебі — эритроциттердің гемолизге ұшырауы. Гемолитикалық анемиялар туа пайда болған және жүре пайда болған болып 2 топқа бөлінеді. Туа пайда болған гемолитикалық анемия — Минковский — Шоффар ауруының басты себебі эритроциттердің сыртқы қабаттарының туа біте жарылғыш болуы. Негізгі клиникалық белгілері: сарғаю, спленомегалия, баланың өсіп дамуының артта қалуы, кейде сүйек жүйесінде өзгерістер пайда болады (тістері қисық шығады). Қанда: анемия, м и к р о с ф е р о ц и т о з (эритроциттердің диаметірінің кішіреюі), ретикулоцитоз, гипербилирубинемия 25,66 — 42,76 мкмоль/л жеңіл түрлерінде және 85,52 — 171,04 мкмоль/л-ге дейін ауыр түрлерерінде.

Емі: қан, эритроцитарлық масса құю, ауыр түрлерінде — талақты алып тастау операциясын жасау — с п л е н о э к т о м и я.

Жүре пайда болған гемолитикалық анемиялар жұқпалы аурулардан кейін байқалады. Клиникалық белгілері — анемия, сарғаю және қандағы өзгерістер жеңілірек өтеді. Емі: ұзақ уақытқа кортикостероидтар — преднизалон 1,5 — 2 мг/кг тағайындау.

Гипопластикалық анемиялар. Себебі сүйек майларында қан түзілуінің төмендеуі немесе мүлде болмауы (апластикалық анемияларда). Гипопластикалық анемиялар да 2 топқа бөлінеді:

1. Туа пайда болған гипопластикалық анемиялар қан түзгіш ағзаларында туылғаннан қан түзу процессінің төмен болуынан туындайды.

2. Жүре пайда болған апластикалық анемиялар вирустармен шақырылатын жұқпалы аурулардан (''А'' гепатиті, тұмау, қызылша, қызамық, т.б.), әртүрлі химиялық заттардың, дәрілік заттардың әсерінен пайда болады. Диагнозды гемо және миелограммаларға (пішінді элементтердің аз болуы, жетілуінің кешеуілдеуі) қарап ажыратамыз.

Емі: гемотрансфузия, кортикостероидтар, анаболикалық гормондар, сүйек майын ауыстыру.

Геморрагиялық диатездер

Геморрагиялық диатездерге жататын аурулар:

1) Тромбоцитопатиялар — тромбоциттердің санының немесе сапасының өзгеруімен байланысты туындайтын аурулар — тромбоцитопениялық пурпура (Верльгоф ауруы) жатады.

2) Вазопатиялар — қан тамырларының қабырғаларының өткізгіштігінің жоғарылауынан туындайтын ауруға геморрагиялық васкулит (Шенлейн — Генох ауруы) жатады.

3) Коагулопатиялар — плазмадағы қан ұю факторларының жетіспеуінен қан ұюының нашарлауымен сипатталатын ауруларға гемофилия А, В, С жатады.

Осы аурулардың клиникалық белгілері, себептері әртүрлі болғанымен, бәріне ортақ белгі бар. Ол — қансырауға бейімділік.

В е р л ь г о ф а у р у ы. Т р о м б о ц и т о п е н и я л ы қ п у р п у р а немесе Верльгоф ауруы геморрагиялық диатездердің ішінде ең жиі кездесетін түрі. Көбінесе мектеп жасындағы балаларда кездеседі.

Сепебтері: Тұқым қуалаушылық, жұқпалы вирустық аурулар (қызылша, қызамық, тұмау), егу жұмыстарының жақпауы, физикалық және психикалық стресстер.

Патогенез. Көрсетілген себептердің салдарынан көкбауырдағы тромбоциттер саны азаяды (тромбоцитопения) және сапасы өзгереді (тромбоцитопатия). Бұл өзгерістер қан ұюын төмендетеді.

Клиника. Тері және шырышты қабаттарына қан құйылулармен сипатталады. Тері қабатындағы қан құйылған жерлері әртүрлі көлемде, әртүрлі формада, бала денесінің кез келген жерінде байқалады. Геморрагиялық бқртпелердің тағы бір айырмашылығы олардың полиморфизмі — бір уақытта әртүрлі түсті, әртүрлі көлемде анықталуы және симметриялы түрде орналаспауы болып табылады. Баланың себепсізден-себепсіз мұрнынан, тісінің түбінен қан кету, кейде ішектен, асқазаннан, қыз балаларда жатырынан қан кету байқалады. Көк бауыр ісінеді.

Қанда: тромбоцитопения 30-40 х 10/л, кейде одан да төмен (нормада 200-300 х 10/л), қан ағу уақыты ұзарады 20 және одан да көбірек минутқа дейін (Дьюске әдісі бойынша қан ағу уақытының нормасы 2-4 минут). Бала алдында қан жоғалтқан болса, эритропения, Нв көрсеткіші төмендейді.

Емдеу. Арнайы гемотологиялық бөлімшелерде жүргізіледі.

1. Төсек режимі тағайындалады.

2. Тамағы салқындаьылған түрде, қоймалжың болу керек. Жиі сусындар беріледі.

3. Қан кету кезінде оны тоқтататын жалпы және жергілікті шаралар жүргізілу қажет.

4. Дәрілерден — қан ұюын жақсартатын дәрілер тағайындалады: хлорлы калций ішуге және егу арқылы; викасол, рутин, аскорбин қышқылы, аминокапрон қышқылы, дицинон т.б. Ауыр түрлерінде преднизалон 1-2 мг/кг.

Г е м м о р р а г и я л ы қ в а с к у л и т. Бұл ауру авторы бойынша Шенлейн-Генох ауруы немесе к а п п и л я р о т о к с и к о з деп те аталады.

Себебі: инфекциялық-аллергиялық фактор, көп жағдайда баспа, созылмалы тонзилиттер, фарингиттер организмді аллергияға бейімдегеннен кейін басталады.

Патогенез. Әртүрлі аллергендер (микроорганизмдер, дәрілер, тамақ аллергендері) майда қан тамырларының ішкі қабатын аллергиялық қабынуға әкеліп, олардың қабырғаларының өткізгіштігін жоғарылатады. Сондықтан, қан түйіршіктері қан тамырларынан оңай шығып, тері астына, шырышты қабаттарға қан құйылу байқалады.

Клиника. Геморрагиялық васкулит келесі клиникалық түрлерінде өтеді:

1. Қарапайым түрі — тері қабатындағы өзгерістермен сипатталады.

2. Аюдоминальді түрі — құрсақ қуысындағы ағзалардың шырышты қабаттарына қан құйылып, іші бүріп, қатты ауырады.

3. Тері — буындағы түрі — буындардың қабыну белгілері және тері қабатындағы бөртпелермен білінеді.

4. Аралас түрі.

Тері қабатындағы пайда болған бөртпелердің геморрагиялық васкулитке тән ерекшеліктері бар: бөртпелер буындар тұсында, аяқ-қолдарында, жамбаста симметриялы түрде орналасады. Бөрпетелр дәннің үлкендігіндей, папула тұрінде шығады, кейде шырышты қабаттарда да анықталады. Буындар зақымдалуы ревматикалық полиартриттердің белгілерімен бірдей болады, анықтау қиынға түспейді. Абдоминальді түрінде ішектен қан кету, ішек түйілу (инвагинация), нефрит белгілері білінуі мүмкін. Аралас түрінде аталған белгілердің барлығы бір дегеннен байқалуы мүмкін.

Қандағы өзгерістер: лейкоцитоз, нейтрофилез, эозинафилия, жоғары ЭШЖ, қан ұю уақытының қысқаруы.

Емдеу. Бала ауруханада емделеді. 3-4 аптаға төсек режимі тағайындалады. Тамағы қоймалжың түрінде, салқындатылған, витаминдерге бай болып, белок мөлшері шектеледі.

Дәрілік ем: ауру жұқпалы аурулардан кейін басталса, антибиотиктер; аллергияны төмендететін антигистаминді дәрілер; қан тамырларының қабырғасын қатайтатын дәрілер (рутин, аскорбин қышқылы, кальций глюконаты); антикоагулянттар (гепарин 100-200 ед/кг тері астын немесе көк тамырға); витаминдер тобы тағайындалады.

Г е м о ф и л и я. Себептері: тұқым қуалаушылық — ген арқылы ер балаларға өтеді, өткізуші әйелдер (анасы). Туылғаннан плазмадағы 8-ші, 9-шы, 11-ші қан ұю факторлары жетіспейді. Осыған байланысты 8-ші антигемофильді глобулиннің жетіспеуінде — гемофилия ''А'', 9-шы (кристмас-фактор) фактор жетіспесе — гемофилия ''В'', 11-ші фактор жетіспегенде — гемофилия ''С'' деп аталады.

Клиника. Ең негізгі белгілердің бірі — жеңіл жарақаттардың өзінен кейін тоқтауы қиын, бала өміріне қауіпті қан кетулердің байқалуы.

Тері қабаты жарақаттанбаса, қан тері астына құйылып, әртүрлі көлемдегі г е м а т о м а л а р анықталады. Қан ұзақ уақыт ұйымаса, гематомалар да көпке дейін сақталып, қолға былқылдап білініп тұрады. Буын тұстарына қан құйылса, г е м а р т р о з д а р пайда болады. Буындарға, қан құйылу қайталанған жағдайда, қимылы шектеледі, буын тұсы қатты ауырады, буындар өзгеріске ұшырап, қозғалыссыз қалады — а н к и л о з д а р пайда болады.

Ауру баланың тісін жұлған кезде, сүндетке отырғызған кезде баланың өміріне қауіп төндіретін қансырау байқалып, жәрдем етілмесе бала өліп кетеді.

Қанда эритропения, гипогемоглобинэмия, қан ұю уақытының ұзаруы 10-30 минутқа дейін, кейде одан да ұзаққа созылады.

Емдеу. Арнайы гематологиялық бөөлімдерде жүргізіледі. Жергілікті және жалпы емнен тұрады.

Жергілікті ем: қан кетіп жатқан жерге гемофобин, гемостатикалық губкамен, фибриндік губкамен тампонада жасау.

Жалпы ем: қан құю, антигемофильді плазма, антигемофильді глобулин құю, к р и о п р е ц и п т а т егу (қанның плазмасынан дайындалған арнайы препарат, буынға жіберуге де болады); витаминдер тобы; гемартроздарда анкилоздың алдын алу үшін лангета қою.

Баланың күтім ерекшеліктері:

Ата-анасы мен мұғалімдерге баланың күтімі бойынша кеңес беру.

Баланы жарақаттанудан сақтандыру.

Жұқпалы аурулардан сақтандыру.

Дәрі-дәрмектерді ауыз арқылы енгізу.

Тіске жақсы күтім жасау.

Л е й к о з д а р. Лейкоз — қан түзгіш ағзаларының (сүйек майының) қатерлі ісігі.

Себебі: осы уақытқа дейін толық анықталмаған, бірнеше көзқарастар бар — радиация, экологияның әсері, химиялық заттардың әсері, вирустық теория, тұқым қуалаушылық.

Балаларда негізінен өткір лейкоздар кездеседі. Цитохимиялық тексерістер арқылы лейкоздардың келесі түрлері анықталады: лимфобласты, мегалобласты, миеломоноцитарлы, монобласты т.б.

Клиника. Бастапқы кезеңде — клиникалық белгілері жақсы айқындалмайды, тек баланың жалпы жағдайының өзгеруімен сипатталады: тәбеті төмен, тез шаршайды, температурасы көтеріледі. Осы кезеңдегі күдікті белгіге сүйектерінің қақсап ауыруы және лимфа түйіндерінің ісінуі жатады.

Айқын клиникалық белгілер кезеңінде — баланың жалпы жағдайы нашарлайды, температура жоғарылай түседі, геморрагиялық синдром белгілері анықталады: тері астына қан құйылу, мұрыннан, тістен қан кету, миғы қан құйылу, ішектен қан кету, зәрге қан араласу және т.б. Лимфа түйіндері, бауыр, көкбауыр ісініп үлкейеді, ауырады. Сүйектері де ісініп, қақсап ауырады. Нерв жүйесінің зақымдануымен байланысты ұйқысы бұзылады, сандырақтап, қатты басы ауырады. Осы кезеңде қандағы өзгерістер айқын болады: жетілмеген лейкоциттер санының көбеюі — лейкоцитоз, эритропения, тромбоцитопения, жоғары ЭШЖ, эритробластоз.

М и е л о г р а м м а д а: жетілмеген, бласты клеткалардың көбеюі 80-95% дейін жетеді. Лейкемиялық үзіліс — лейкоциттердің бласты және жетілген түрлерінің арасында өтпелі түрлерінің болмауымен анықталады.

Аурудың өршу кезеңі — баланың жағдайы одан сайын қатты нашарлайды, өте көп салмақ жоғалтады, ұзақ уақыт түспейтін жоғары температура, барлық ағзалардың жұмысының бұзылу белгілері пайда болады. Қандағы өзгерістер одан сайын нашарлай түседі.

Емдеу. Стационарда, арнайы гематологиялық бөлімде өткізіледі.

Баланы тамақтандыру тәбетіне қарай жүргізіледі. Жағдайы көтерсе, көбірек таза ауаға шығарып тұру, баланың гигиеналық күтімін қатаң сақтау қажет.

Дәрілік ем: кортикостероидты гормондар — преднизалон 1-2,5 мг/кг тәулігіне; ферменттер — Л — аспарагиназа; ісікке қарсы антибиотик – рубомицин; цитостатиктер (6-меркаптопурин, метотрексат, винкристин, винбластин); қан, эритроцитралық масса құю; витаминдер, антибиотиктер; сәулемен емдеу; симптомдық ем жүргізу жоспарланады. Ең нәтижелі ем — сүйек майын ауыстыру болып табылады.

Зәр шығару ағзаларының афе-і

Жас баланың б ү й р е г і ересектердікіне қарағанда салыстырмалы түрде үлкен, сондықтан жоғарғы полюсі жоғарырақ, төменгі полюсі төменірек, 12 кейде омыртқасы аралығында орналасады. Бүйректің қыртысты қабаты, бүйрек түтікшелері туылған кезде жақсы жетілмеген, сондықтан бүйректің сүзгі қызметі нашарлау дамып туылады.

Бүйрек көлемінің, салмағының салыстырмалы түрде үлкен болуы, оның зәр түзу қызметінің жақсы атқаруының себепшісі. Мысалы, жаңа туған баланың өзі тәулігіне 20-25 рет, 1 жасқа дейін 15 ретке дейін зәрге шығады. Бірақ, бүйректің сүзгі қызметі бүйрек түтікшелерінің жетілмеуіне байланысты өз дәрежесінде емес. Сондықтан, ерте жастағы балалардың зәрінде қалыпты жағдайдың өзінде белок, қан түйіршіктері анықталуы мүмкін.

Б ү й р е к т ү б е к т е р і және н е с е п а ғ а р л а р ы кеңдеу, несеп ағрлары түзу емес, иілістер байқалады, бұлшық ет жіне серіппелі қабаттары нашар дамыған. Аталған анатомиялық ерекшеліктер жас балаларда зәрдің жиналып, тұрып қалуына себепші және оларда бүйрек ауруларының жиірек кездесуіне де әсерін тигізеді.

Қуық – жоғарырақ орналасқан, сиымдылығы жасына қарай әртүрлі: жаңа туған балада 50мл; 3 айлық балаларда 100мл; 1 жасар балада 200мл; 10 жасар балада 900 мл болады.

Зәр шығару каналы қысқа: қыз балаларда 0,8 – 1 см; ер балаларда 5-6см. қыз балалардың зәр шығару каналының сыртқы саңылауы ерте жасында ашық тұрады. Анусқа жақын орналасқан, бұл ерекшеліктер төменнен жоғары қарай инфекция таралуына бейімдейді, балаларда бүйрек ауруларының жиірек байқалуының тағы бір себебі болып табылады.

Тәулікті диурез балаларда жасына қарай өзгеріп отырады, оның құрамы, меншікті салмағы да бірдей емес.1 айлығында 300мл, 6-12 айында 600мл. одан асқасын формула бойынша есептеп табуға болады: 600+100*(Н-1) бұл жердегі 600-1 жасар баланың тәуліктік диурезі, Н – баланың жасы. Зәрдің меншіктік салмағы зәрдің мөлшерімен және бүйректің концентрациялаушы қызметімен байланысты болады. Ерте жастағы балаларда зәрдің тығыздығы төмен 1003 – 1008 болады, өсе келе жоғарылайды.

Зәр шығару ағзаларының қызметін тексеру әдістері:

1. Пальпация – бүйректі сипалап тексеру

2. Перкуссия(Пастернацкий әдісі) – бүйрек тұсын ұрғылап тексеру

3. Инструментальді тексерістер – рентгенді тексерістер, УЗИ, цистоскопия, уретроскопия, рентгендік контрастты урография.

4. Функционалдық тексерістер – бүйректің зәр түзілу, сүзгі және концентрациялаушы қызметтерін тексеру – зәрдің жалпы анализі, Зимницкий, Аддис-Каковский, Амбурже, Нечепоренко әдістері бойынша жүргізіледі.

5. Қанды биохимиялық тексеріске алу.

Бүйрек және зәр шығару ағзаларының аурулары Өткір гломерулонефрит

Өткір г л о м е р у л о н е ф р и т – бұл бүйрек домалақшыларының өткір қабынуымен сипатталатын инфекциялық аллергиялық ауру. 3-7 жас аралығындағы балалар жиірек ауырады. Қоздырғышы – көбінесе бетта гемолитикалық стрептокок, стафилокок және вирустар болып табылады. Бейімдеуші фактор қатты суықтау.

Патогенез. Өткір гломерулонефрит көбінесе баспа, назофаренгит, скарлотина ауруларына 10-15 күнөткеннен кейін басталады, яғни осы уақыттың ішінде аурулардың қоздырғыштары организмде аллергия тудырады. Сөйтіп, бейімдеуші қосымша факторлар әсер еткен жағдайда, аллергияға ұшыраған, қорғаныш күштері төмендеген бала организмінде ауру басталады.

Клиника. Өткір гломерулонефриттің белгілері келесі клиникалық түрде өтеді:

1. Нефритикалық түрі

2. Нефротикалық түрі

3. Тек зәрдегі өзгерістер

4. Аралас түрі

Н е ф р и т и к а л ы қ түрінде – жоғары температура, жалпы жағдайының бұзылу белгілерімен қатар ісіктер, гипертензия және зәрде өзгерістер пайда болады. Ісіктер қабатының, беттің ісінуінен басталады, тері қабаты бозарад-ы. Қан қысымы көтерілгенмен өте жоғары деңгейге дейін жетпейді, 8-10 күннен кейін қалыпқа түседі. Гломерулонефриттің бұл клиникалық түріндегі ең басым белгі- гематурия – макро және микро гематурия. Протеинурия болмашы мөлшерде және тез қалыпқа түседі.

Н е ф р о т и к а л ы қ (ісікті) түрі көбінесе мектеп жасына дейінгі балаларда кездеседі. Ең негізгі белгі, аты көрсетіп тұрғандай, ісіктер: бетінен басталы, түгел денесіне, аяқ-қолдарына, кейде іш қуысына да тарайды(асцит). Одан кейін белгі – протеинурия және циллиндрурия. Қан анализінде: ЭШЖ жоғарылайды, лейкоцитоз,гипопротеинэмия 35-55 г/л (нормада 62-82 г/л) , гиперхоллестеринэмия- 7,8мкмоль/л ( нормада 4,16-5,72 мкмоль/л).

А р а л а с түрі – ең ауыр түрі, өйткені алдыңғы аталған түрлеріндегі белгілердің барлығы байқалады: қан қысымы қатты көтеріледі, ісіктер байқалады, протеинурия, гематурия, олигоурия, целлиндрурия, қан анализінде – гипопротеинэмия, гиперхоллестеринэмия. Жүрек шекарассының ұлғаюы, систолалық шу естілу, қатты бас ауруы сияқты белгілер де қосылады.

Т е к з ә р д е г і өзгерістер түрінде клиникалық белгілер байқалады, балада бүйрек ауруы бар екенін басқа аурулармен келіп, зәрін тексерген кезде ғана анықталады.

Өткір гломерулонефрит дұрыс ем жасалған жағдайда( 80-95%) 2-3 айдың ішінде жазылып кетеді, кейде 1 -1,5жылға созылады.

Асқынулары:

1. Жедел бүйрек жетіспеушілігі ЖБЖ (ОПН).

2. Бүйрек энцефалопатиясы( бас миының ісінуімен қан тамырларының тарылуынан) , құрысып тырысу

3. Созылмалы гломерулонефрит

Диагноз қою. Анамнез, клиникалық белгілерге, лабораториялық тексерістерге, инструментальдық тексерістерге сүйене отырып қойылады.

Емдеу: емдеу этапты түрде өтеді.

1-саты- арнайы нерологиялық бөлімшеде,стационарда.

2-саты-емханада "Д" есепке алып, бақылау.

3-саты-санаторий курорттарда.

1. стационарлық ем жүргізу тәртібі. Ем арнайы нефрологиялық бөлімшеде жүргізілуі қажет.

*3-4 аптаға дейін қатаң төсек режимі тағайындалады. бұл режим баланың жалпы жағдайына ,зәр анализдерінің нәтижелеріне қарап біртіндеп кеңейтеді.

* тамақтандыру ерекшеліктері: ауыр жағдайларында 1-2 күнге жеңілдету диетасы тағайындалады. Бала тек жеміс-жидектермен , кисель,варенье сияқты тәттілермен қоректенеді, сұйықтық мөлшері шектеледі. одан кейін

№ 7 столға ауыстырылады, бірінші аптада тұзсыз тағам , 2-3 аптадан бастап 1,5-2 айға дейін тұз тәулігіне 1-2 грамм, кейінірек жағдайына қарап 4-5 г дейін көбейтіледі.

* аурудың қоздырғыштарына қарсы антибиотиктер тағайындалады: пенициллин 100000-150000 ед/кг тәулігіне, ампициллин, оксациллин, карбенциллин осы дозаларда 1,5- айға дейін алмастыра отырып егіледі. ауыр түрлерінде және аталған препараттар ісер етпесе, кең спекторлы антибиотиктер тағайындалады.

*симптоматикалық ем жүргізіледі: антигистаминді препараттар( супрастин, тавегил, фенкарол, димедрол); қан қысымын төмендететін препараттар- резерпин, раунатин, бастапқы дозасы 0,01-0,02 күніне 3 рет, дибазол 0,002-0,003-0,005; зәр қуатын дәрілер - алғашқыда теобромбин, кофеин, үлкен ісіктерде - гипотиазид 2,5 мг/кг, фуросомид(лазикс) 1-5 мг/кг, верошпирон 1-5 мг/кг , тәулігіне ; гломерулонефриттің ісікті түрінде гормондар - преднизалон схема бойынша , калий препараттарымен қоса тағайындалады; жүрек жұмысын жақсартатын дәрілер; уремияда 2% сода ерітіндісімен сифонды клизма жасау, асқазанды шаю, "жасанды бүйрек" аппаратына қосу; құрысып тырысқанда магнезий сульфаты 25% , жұлыннан сұйықтық алу қолданылады.

2. Емханадағы бақылау, емдеу. ауру бала стационарда емделіп шыққаннан соң, жеңіл түрінен кейін 5 жыл, аур түрлерінен кейін өмір бойы нефролог, педиатордың бақылауына алынады. Баланың жалпы жағдайы бағаланып, зәр қан анализдері тексеріліп, стоматолог, ЛОР дәрігерлердің консультациясына жіберіліп тұрады. Қажет болған жағдайда ем тағайындалып, жүргізіледі.

3. санаторийлық ем- бала емделіп шыққаннан кейін 6 ай өткен соң, клиникалық- лабораториялық ремиссия Гаспра, Қырым жағалауы, Байрам-Али, Трускавец сияқты курорттарда ем қабылдағаны дұрыс.

ПРОФИЛАКТИКА.

1. Стрептококпен шақырылатын ауруларға дер кезінде диагноз қойып, емдеп баланы сауықтыру.

2. Инфекция ошақтарын емдеп, сауықтыру.

3. Алдын -алу мен емдеу жұмыстарын сақтықпен жүргізу - баланың аллергиялық бейімділігін ескеріп отыру.

4. Балалар мекемелерінде сауықтыру жұмыстарын жүргізу.

СОЗЫЛМАЛЫ ГЛОМЕРУЛОНЕФРИТ

Созылмалы гломерулонефрит көбінесе өткір гломерулонефриттің асқынуы болып табылады. Қосымша бейімдеуші факторлар:

1. баланың жалпы қорғаныш күштерінің төмендеуі

2. тамақтану мен күтімінің нашарлауы.

3.баланың бүйрегінің туа біткен ақаулары

Созылмалы гломерулонефриттің 3 клиникалық түрі бар:

нефротикалық(ісікті), гематуриялық және аралас. Балаларда нефротикалық түрі жиі байқалады.

КЛИНИКАЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ. ұзақ уақытқа сақталатын ісіктер, тері қабаты ақсұр түсті (алебастер түсі), құрғақ, қолға салқын болып білінеді. Бала көп шөлдейді, тез шаршағыш, әлсіз. Өкпеге немесе плевра қуысына сұйықтық жиналған жағдайда ентігу, жөтел пайда болады. Тахикардия, бауыр ұлғаяды, асцит. Қанның анализінде : гипопротеинэмия , гипохолестеринэмия , гиперазотэмия. Зәрде - олигоурия , протеинурия, целидриурия. Ісіктер өте үлкен болғанмен , баланың жалпы жағдайы көп уақытқа дейін қанағаттанарлық , бүйрек жұмысы сақталады. Бірақ гиперазотэмия қатты жоғарылап , 3-6 айға дейін сақталса, бүйректің сүзгі қызметі 25 пайыз төмендесе , созылмалы бүйрек жетіспеушілігінің, яғни уремияның белгілері пайда болады - бас ауру, әлсіреу; бей жай күйге түсу; жүрегі айнып құсу; тері қабаты құрғап , қышыну; құрысып тырысу ; аузынан аммиак иісі шығу; ауыр жағдайларда дем алысының патологиялық өзгерістері (Чейн-Стокс, Куссмауль дем алысы) пайда болу; есін жоғалту, елірмелеу; олиго немесе анурия; гипоизостенурия. Науқас балаға қажетті ем жүргізбесе, уремиялық комадан , жүрек д жетіспеушілігінен , миға қан құйыоудан өліп кетеді.

ЕМДЕУ.

1. Аурудың қайталану кезеңінде төсек режимі тағайындалады.

2. Диета-белок мөлшерін шектеу(22-25 пайыз төмен), бірақ энергиясы жоғары тамақ беру - Джордано - Джиованетти диетасы.

3. Гиперазотэмияны азайту үшін және бүйректің сүзгі қызметін жақсарту мақсатымен тәулігіне - фуросемид, аллопуринол 0,3-0,4 г тағайындалады.

4. Бүйрек жетіспеушілігінде гемодиализ:

а) интракорпоральді диализ- баланың асқазанын күніге 5 пайыз сода ерітіндісімен жуу, ішекті жуу, сифонды клизма жасау.

б) экстракорпоральді диализ- жасанды бүйрек аппараты арқылы өткізіледі.

ӨТКІР ПИЕЛОНЕФРИТ

Өткір пиелонефрит - микроорганизмдермен шақырылып , бүйрек тканінің өткір қабынуымен сипатталатын ауру. Қоздырғышы микроорганизмдер: ішек таяқшалары (60-80%), стафилококтар, стрептококтар, вирустар.

БЕЙІМДЕУШІ ФАКТОРЛАР.

1. Баланың бүйрегі мен зәр шығару жолдарының АФЕлері - бүйрек түбектерінің салыстырмалы түрде кеңдігі , несеп ағарлардың түзу еместігі, зәр шығару каналының қысқа , кеңдігі.

2.Баланың қорғаныш күштерінің төменгі, әсәресе фондық аурулары бар балаларда.

3.Бүйректің және зәр шығару жолдарының туа пайда болған ақаулары.

ДАМУ МЕХАНИЗМІ. Пиелонефрит ауруында инфекция бала организміне 3 түрлі жолмен өтеді:

*гемотогендік жолмен - әртүрлі ірің ошақтарынан немесе басқа қабыну ошақтарынан қан арқылы өту.

*лимфогендік жолмен - ірің ошақтарынан лимфа арқылы өту.

*уриногендік жолмен- зәр шығару жолдары арқылы төменнен жоғары қарай тарау.

КЛИНИКАСЫ. Пиелонефрит ағымы бойынша өткір (6 айға дейін), қайталанғыш және жасырын түрде өтеді. Өткір пиелонефриттің клиникалық белгілері жедел дене қызуы көтерілуден , интоксикациядан басталады. Одан кейін дипепсиялық, дизуриялық белгілер қосылады: баланың іші, белі ауырып, Пастернацский белгісі оң нәтиже көрсетеді. Зәрдің жалпы тексерісінде өзгерістер пайда болады : зәрдің мөлдірлігі төмендейді, көп мөлшерде эпителий клеткалары, лейкоциттер - лейкоцитурия, ЭШЖ жоғарылайды, анемия. Пиелонефриттің қайталанғыш түрінде баланың жалпы жағдайы көп уақытқа дейін өзгермейді, қайталану(рецидиф) кезінде : температура көтеріледі, баланың жалпы жағдайы бұзылады, белі ашып ауырады, зәрде лейкоцитурия анықталады. Ауру жиі қайталана берсе бүйрек қызметінің бұзылуына, бүйрек жетіспеушілігіне әкелуі мүмкін.

Пиелонефриттің жасырын(латентті) түрінде баланың жалпы жағдайы өзгермейді, ұзақ уақытқа дейін ауру білінбей жүреді, тек бала басқа аурулармен ауырған кезде барып дизуриялық белгілер және зәрде өзгерістер анықталады. Осы кезде сұрастыра келе баладан тез шаршағыштық, тәбеттің төмендеуі, кейде субфибрильді температура, ауық-ауық іші ауыратынын анықтауға болады.

СОЗЫЛМАЛЫ ПИЕЛОНЕФРИТ

СЕБЕПТЕРІ. өткір пиелонефритті дұрыс, уақытында емдемеу,; баланың қорғаныш күштерінің төмендеуі; емделмеген цистит, вульвовагинит; уростаз.

КЛИНИКАСЫ - ремиссия кезінде клиникалық белгілері баланың жалпы жағдайының бұзылу белгілерімен білінеді : тез шаршағыштық, басы ауырып, тәбеті төмендеу, тері қабатының бозаруы т.б. Қайталану кезінде - температура көтерілу , дизуриялық белгілер , қанда және зәрде пиелонефритке тән өзгерістер анықталады, бірақ өткір пиелонефритке қарағанда әлсіреу білінеді.

ДИАГНОЗ ҚОЮ. Өткір және созылмалы пиелонефритке диагноз қою үшін : анамнезге, клиникалық белгілеріне , лабораториялық тексерістер мен инструментальді тексерістерге сүйенеміз.

Пиелонефритті өткір және созылмалы гломерулонефриттен ажырату үшін әрқайсысына тән белгілер мен ортақ белгілерді ескеру қажет. Зәр анализінде пиелонефритке тән бактериурия , лейкоцитурия болса, гломерулонефриттегі зәрдегі басым өзгерістер - Нечипоренко, Земницкий әдістерімен тексеру жүргізіледі. Биохимиялық тексеріс арқылы қалдық азот пен мочевина мөлшері, ал зәрді бактерологиялық зерттеу арқылы бактериурия бар екені анықталады.

инструментальды тексерістер( экскреторлы урография, пиелоскопия, цистоурография) арқылы бүйрек түбектері мен зәр шығару жолдарындағы патологиялық өзгерістерді анықтай аламыз.

ЕМДЕУ.

1. Төсек режимі температура түскенше , дизуриялық белгілер басылғанша тағайындалады. Басқа уақытта бала көбірек қимылдап, жүріп, зәрдің бөлінуіне жеңілдік жасағаны дұрыс.

2. Диета - алғашқыда №7 диета, кейін №5 стол тағайындалады, көбірек көкөністер , жеміс- жидектер, сүт тағамдарынан тұру керек. Дезинтоксикация және зәр бөлінуін жақсарту үшін сұйықтықтар шектелмейді , кеңінен тағайындалады. Ал ащы, қуырылған, майлы, экстрактивті тағамдар шектеледі.

3. Дәрілерден негізінен инфекцияға қарсы препараттар қолданылады: антибиотиктер, мүмкін болса, сезімталдығын анықтап барып, өткір пиелонефритте 10-14 күнге - жартылай синтетикалық пенициллиндер, аминогликозидтер мен цефалоспориндер тобы беріледі, одан кейін баланың жағдайына қарай тағы 6-8 апта бойы алмастыра отырып , нитрорфурандар (фурагин, фурадонин, фуразолин) , нафтиридин препараттарымен ( неграм, невиграмон, налидиксин, 5- НОК) ем жалғастырылады. Созылмалы пиелонефритте антибиотиктер және басқа уросептитермен емдеу ұзақтығы 6-9 айдан кем болмау керек.

4. Витаминдер комплексі тағайындалады.

5. Пиелонефриттің емінде әртүрлі дәрілік щшөп қайнатпалары кеңінен қолданылады - зверобой, шалфей , толокнянка, подорожник, крапива, шиповник, жүгерінің шашағы т.б.

Ауырған бала өткір пиелонефриттен кейін 3 жылға созылмалы пиелонефритте жасөспірімдер тобына өткізгенше "Д" есепке алынып, нефрологтың, педиатрдың бақылауында болуы қажет. Осы мерзімде баланың зәрін жалпы тексеріске және әр 3 ай сайын Нечипоренко, Каковский-Аддис әдістері бойынша тексеріп тұру қажет.

Клиникалық - лабораториялық ремиссия кезінде баланы санаторий курорттарға жіберуге болады - Труцкавец, Железноводск, Қырым жағалауындағы курорттарға.

ПРОГНОЗ- балалар өлімі пиелоневриттен кейін өте сирек. Толық жазылып кету де сирек болады, көбінесе дұрыс ем жүргізу арқылы толық клиникалық- лабораториялық ремиссия жеткізе аламыз.

ПРОФИЛАКТИКА.

1. Баланың жеке басының тазалығын қатаң сақтау, әсіресе кішкентай қыз балалардың.

2. Баланың жалпы қорғаныш күштерін арттыру.

3. Созылмалы ауру ошақтарын емдеп, сауықтыру

4. өткір іш ауруларының , гельминтоздардың алдын алу

5. Өткір пиелонефриттерден сауықтыру, дұрыс дер кезінде ем жүргізу.

ІШКІ СЕКРЕЦИЯ БЕЗДЕРІНІҢ АУРУЛАРЫ

Қант диабеті

Қ а н т д и а б е т і н і ң 2 түрі бар: инсулинге тәуелді және инсулинге тәуелді емес. Балаларда көбінесе инсулинге тәуелді түрі кездеседі. Қантты диабет – ұйқы безінің бета клеткаларының инсулинді аз мөлшерде шығаруымен байланысты зат алмасуының, әсіресе көмірсуларының алмасуының , бұзылуы мен сипатталатын созылмалы ішкі секреция безінің ауруы. Барлық ішкі секреция бездерінің ауруларының ішінде балаларда қантты диабет ең жиі кездесетін түрі. Диабетпен барлық жастағы балалар ауырады, соның ішінде 5-13 жас аралығындағы балаларда жиірек байқалады.

Себептері:

1. Тұқым қуалаушылық (60%)

2. Вирустармен шақырылатын балалардың жұқпалы аурулары: қызылша, қызамық, жел шешек, тұмау т.б. әсері.

3. Көмірсулар мен майларға бай, тәтті тағамдарды қалыптан тыс көп қолдану.

4. Психикалық, физикалық стрестердің салдары.

Патогенез. Организмде қалыпты жағдайда инсулин көмірсуларының алмасуын, қанттардың сіңірілуін реттейді. Қантты диабетте ұйқы безінің инсулинді аз мөлшерде шығаруымен байланысты бұл процесс бұзылады: көмірсулары толық сіңірілмей қандағы қанттың мөлшері жоғарылдайды ( гипергликемия ), көмірсу- ларының майға айналу процессі аяқталмағандықтан қанда жартылай қорытылған – кетонды денелер көбейеді (кетонемия). Нормадағы қандағы қанттың мөлшері – 5,5 ммоль/л, кетондар – 0,05 – 0,1 г/л дейін болады. Қандағы қанттың мөлшері 11,1 ммоль/л-ден асса қант зәрде анықтала бастайды( нормада зәрде қант анықталмайды ) – глюкозурия.

Қантты диабетінің балалардағы ерекшеліктері: Ауру жедел, белсенді түрде басталады. Қантты диабет балаларда ауыр түрде өтеді. Аурудың асқынулары жиі кездеседі.

Клиника. Қантты диабетке тән алғашқы пайда болатын белгілер: п о л и д и п с и я – қатты ( шөлдеу тәулігіне 3-4 л дейін сұйықтық ішеді ). П о л и у р и я – жиі және көп мөлшерде зәр бөлу ( 3л дейін ). Зәр ақшыл түсті, қант араласу салдарынан тығыздығы жоғарылайды, полиурияның салдарынан н и к т у р и я және э н у р е з байқалады. Баланың тәбеті жоғарылайдығ, көп тамақ жейді – полифа – гия, бірақ соған қарамай бала салмақ қоспайды. Бұл белгілер негізгі белгілер триадасы, одан басқа белгілер: тері қабаты құрғап, қышиды, шаш арасында және бетінің ұшында экссудативті диатез ауруындағы – дай өзгерістер пайда болады. Тері қабатының, жалпы организмнің қорғаныш күштері төмендейді. Сондықтан, жиі фурункулез, пиодермия т.б. ұзақ уақыт жазылмай жүретін іріңді аурулармен асқынады. Кішкен- тай балаларда зәрде қант пайда болуымен байланысты, жөргектерінің крахмалдап қойған сияқты қатаюы байқалады.

Қан тамырларында ерте склероздық өзгерістер анықталады: бас миының қан тамырларының склерозға ұшырауымен байланысты бала тез шаршағыш, ұмытшақ болады. Көз тамырларының склерозы салда – рынан – м и о и я байқалады. Бүйректе – созылмалы бүйрек жетіспеу – шілігі, жүректегі өзгерістер – жүрек тондары әлсірейді, жүрек шекарасы ұлғайып, шу естіледі. Қанда қант мөлшері жоғарылайды 16,65 ммоль/л дейін (комаларда одан да жоғары), гиперкетонемия, гиперхолестери – немия. Зәрде – глюкозурия, ацетонурия байқалады, зәр тығыздығы 1030-дан жоғарылайды.

Асқынулары:

1. Аурумен тікелей байланысты асқынулар: гипергликемиялық диабет- тік кома, гипогликемиялық кома, диабеттік ангиопатиялар (ретино, нефро, нейро, артро, гастро, гепато, кардиопатия).

2. Осы ауруымен байланысты емес, қорғаныш күштерінің төмендігі – мен, инфекция қосылуы мен байланысты асқынулар: тері қабаты – ның іріңді аурулары, стоматиттер, вульвовагинит, пиелонефрит т.б. аурулар туындайды.

Гипергликемиялық кома. Себептері: диагноз дер кезінде анықталмай қалу; инсулин тағайындаудағы қателіктер; диетаны сақтамау ( тәтті және майлы тағамдарды көп жеу ); басқа аурулар – дың қосымша болуы; психикалық, физикалық стрестер. Алдымен прекома белгілері білінеді: полидипсия, полиурия әлсіздік, енжар – лық, бас ауруы, тәбеттің төмендеуі, жүрек айнып, құсу. Осы мерзім де балаға жедел көмек көрсетілмесе, бала комаға түседі – есін жо – ғалтады, көздің қарашығы кішірейеді, рефлекстері әлсірейді, тері қабаты көгіс тартады, бұлшық ет тонусы төмендейді. Куссмауль типті дем алысы пайда болады, тахикардия, жоғары гипергликемия, глюкозурия, баланың аузынан ацетон иісі шығып тұрады.

Гипогликемиялық кома. Себептері: организмге тағам арқылы қант аз мөлшерде түсу, инсулиннің дозасының артып кетуі, инсулин алғаннан кейін немесе ашқарынға организмге көп күш түсу.

Гипогликемиялық кома тез басталады: бала қатты әлсіреп, тер - леп кетеді, қатты қарны ашады, тахикардия, қан қысымы төмендей - ді, есін жоғалтып құрысып-тырысу байқалады. Қанда гипогликемия – қант мөлшері 5,5 ммоль/л-ден төмен анықталады.

Диагноз қою үшін мұқият анамнез жинау; диабетке тән кли – никалық белгілеріне, қанда гипергликемия, зәрде глюкозурия бай – қалуына, зәрдің меншікті салмағының жоғарылауына көңіл аудару қажет. Қандағы қант мөлшерін тез анықтау үшін индикаторлық жо – лақ қағаздар – “ Декстонал” , “ Декстростикс”, “Глюкопрофиль”, ал зәрдегі қантты анықтауға “Глюкотест”, “ Мультистикс”, зәрдегі кетонды денелерді анықтауға “ Кетостикс ”, қолданған ыңғайлы. Олар жоқ болған жағдайда қант мөлшері кәдімгі лабораториялық әдістермен анықталады.

Емдеу.

1. Диетотерапия – тамақ құнарлы болумен қатар, майлар мен тез сіңірілетін қантардың мөлшерін шектеу қажет, тамақтандыру жиілігі тәулігіне 5-6 рет. Баланың рационында көбірек қанты аз көкеністер, сұлы, қарақұмық жармалары, сүт тағамдары жеткі – лікті болу қажет. Ет, балық, жұмртқа шектелмейді, бірақ ет семіз болмағаны дұрыс. Белок мөлшері де шектелмейді.

2. Күн тәртібі – қантты диабетпен ауыратын мектеп жасындағы бала дене шынықтыру сабағында арнайы топқа қатысады. Бала, әсіресе, инсулин алғаннан кейін және ашқарынға көп энергия жұмсалатын қимылдар жасамау керек.

3. Инсулинмен емдеу – жетіспейтін инсулиннің мөлшерін сырттан енгізу. Инсулин препаратының әсер ету ұзақтығына байланысты 3 түрі бар: а) қысқа әрекетті инсулиндер – жәй инсулин, суинсу – лин ( шошқа инсулині ), актрапид, инсулрап, хоморап т.б. әсер ету ұзақтығы 8 сағат.; б) ұзартылған әрекетті инсулиндер – сус – пензия цинк инсулин аморфты немесе инсулин семиленте, инсулин B, инсулонг, хомофан т.б. – әрекет ұзақтығы –10-14 сағат; в) ұзақ әрекетті инсулиндер – суспензия цинк инсулин кристалды ( ультраленте ), ультралонг, ультратард – әрекет ұзақтығы 24 -26 сағат.

4. Сонымен қатар, сульфаниламидті препараттар – диабинез, букарбан, диабетон және бигуанидтер – фенформин, адебид, глюкофаг та тағайындалады. Инсулиннің тәуліктік қажетті дозасын қант – зәр эквиваленті бойынша анықтауға болады, яғни тәуліктік зәрмен бөлініп шыққан қант мөлшеріне қарап есептеп табылады. Ол үшін біз әр бірлік инсулин организмде 5г қантты сіңіру үшін жұмсалатынын ескереміз. Мысалы: бала тәулігіне зәрмен бірге 60г қант жоғалатынын білсек, оған тәулігіне 60:5=12 бірлік инсулин қажет екенін таба аламыз.

Табылған инсулиннің тәуліктік дозасын 3 немесе 2 ретке бөліп салу керек. Осы кезде инсулин егудің тағы бір ерекшелігі-тәуліктің әр мезгілінде инсулинге қажеттілік әртүрлі болуымен байланысты, яғни қант зәрдің барлық порциясымен тәулік бойында бірдей мөлшерде шығарылмауымен байланысты, инсулиннің таңертең, түсте, кешке тағайындалатын дозалары да әртүрлі болады. Атап айтсақ, инсулиннің барлық тәуліктік дозасының ең көп бөлігі таңертеңгі, одан кейінгі дозасы түскі, ең аз мөлшері кешкі тамақтың алдында 30 минут бұрын тері астына егіледі. Сонымен қатар инсулин егу ерекшеліктеріне мыналар жатады:

1. Әр еккенде егу орны алмастырылып отырады.

2. Егер алдында препаратты дене температурасына дейін

жылыту қажет.

3. Ине үшкір болғаны жөн.

4. Препарат жай егілу қажет.

Инсулиннен басқа витаминдер комплексі, қорғаныш күштерін арттыратын дәрілер, кейде анаболикалық гормондар және симптомдық ем жүргізіледі.

Комалардағы жедел жәрдем. Гипергликемиялық комада: а) тез инсулин егу – алдымен тәуліктік дозаның ½ немесе 1/3 бөлігін көк тамырға шапшытып (струйно), одан кейін 3 сағаттың ішінде тағы 1/3 бөлігін көк тамырға тамшылата дегидратациялық сұйықтықтармен бірге, қалған 1/3 дозаны тері астына. Одан әрі инсулиннің дозасы қандағы және зәрдегі қант мөлшеріне сәйкес тері астына әрбір 4-6 сағат сайын егіледі. б) дегидратациямен күрес: көк тамырға тамшылатып сұйықтықтар енгізу-0,9% физиологиялық ерітінді, Рингер-Локк ерітіндісі, 5% глюкоза ерітіндісін; в) витаминдер комплексі; г) құсу кезінде-асқазанды және ішекті шаю; симптомдық ем жүргізу ( жағдайына сәйкес).

Гипогликемиялық комада: жедел жәрдем команың дәрежесіне қарай жүргізіледі. а) жеңілдеу түрінде (бала есін жоғалтпаған) тез сіңетін, қантқа бай тағамдар, тәттілер жегізу-тәтті шәй, кисель, компот, әсел, ботқалар, ақ нан т.б. ауыр түрлерінде – көк тамырға 20-40% глюкоза ерітіндісін шапшыта немесе 5-10% тамшылата егу (комадан шыққанша), ылғалдатылған оттегін беру, қан қысымын көтеретін дәрілер егу

“Д” бақылау. Қантты диабетпен ауыратын балалар диспансерлік есепке алынып, эндокринолог және педиатрдың бақылауында болуы керек. Сонымен қатар, жылына 1 рет окулист, невропатолог, дәрігерлердің консуль тацисынан өтіп тұрады, тексеруден өтіп, асқынулардың алдын алып тұру керек.

Алдын алу. Қауіп-қатер тобындағы балалар семьядан қантты диабетпен ауыратын адам болса бақылауға алынып, эндокринологтың тексерісінен жылына 2 рет өтіп тұруы қажет. Балаларды жұқпалы вирусты аурулардан сақтандыру, баланың рационында қант мөлшерінің нормадан аспауын қадағалау керек.

Прогноз. Қантты диабетпен толық айығып кету өте сирек болады.

Сабақты бекітуге арналған тесттер

1. Қант диабеті организмде инсулиннің жетіспеуінен

туындайды.

2. 1 инсулин... г қантты сіңіру үшін жұмсалады (4-5)

3. Қант диабетінде қан құрамының өзгеруі...(гипергликемия, гиперкетонемия, гиперхолестеринемия)

4. Нормада қандағы қант мөлшері 5,5 ммоль/л-ден аспау керек.

5. Қант диабетінің негізгі белгілер триадасы ... (полидипсия, полифагия полиурия).

6. Қант диабетінің өзімен тікелей байланысты асқынуларына жатады (гипергликемиялық, гипогликемиялық комалар).

7. Инсулин егудің өзіндік ерекшеліктері бар.

8. Глюкозурия байқалады, егер қандағы қант мөлшері ммоль/л-ден асса (11,1).

9. Инсулин препараты әсер ету ұзақтығына қарай... топқа бөлінеді (3 топқа –қысқа, орташа ұзақ және ұзақ әрекетті).

10. Қант диабетімен ауырған бала Д есепте тұрады... (өмір бойы).

Гипотиреоз

Гипотиреоз-қалқанша бездерінің гормоны тироксиннің жетіспеушілігімен немесе мүлде бөлінбеуімен сипатталатын ауру. Бұл ауру барлық жастағы балаларда кездеседі. Гипотиреоздың 2 түрі бар: туа пацда болған және жүре пацда болған. Туа пайда болған гипотиреоз қалқанша безінің өсіп дамуымен байланысты, тироксиннің мүлде бөлінбеу салдарынан туындацды. Жүре пайда болған гипотиреоз қалқанша безіне әртүрлі жұқпалы аурулардың және басқа да зиянды әсерлерден гормонның азаюынан болады.

Патогенез. Тиреоидты гормондардың азаюы зат алмасуының барлық түрлерінің бұзылуына әкеледі

Клиника. Туа пайда болған гипотиреоз микседема деп те аталады. Аурудың бұл түрі ауырырақ өтеді, емделуі де қиындау болады. Клиникалық белгілері бала туа салысымен білінеді: бала мерзімінен асып, үлкен салмақпен туылады, физиологиялық сарғаю, кіндік қалдығының түсуі кешірек айқалады. Баланың кеңсірігі жалпақ, көздері алшақ орналасқан, қысық, тілі де жалпақ, қарнв үлкен, кіндік жарығы жиі байқалады. Жүрек тарапынан брадикардия, жүрек тондарының әлсіреуі, қан қысымының төмендеуі анықталады. Бала өсе келе оның физикалық және психикалық дамуы артта қалды. Негізгі белгілердің сүйек қатаюының кешеуілдеуін жатқызуға болады: баланың тісі кеш шығады, үлкен еңбегі кеш жабылады. Жүре пайда болған гипотиреоз белгілері жоғарыда аталған себептерден кейін, көбіне струмэктомиядан кейін пайда болады. Баланың жалпы жағдайы микседемаға қарағанда жеңілірек, баланың бет-бейнесі өзгереді: беті ісінеді, қимылдары азаяды, іші жиі жүрмей қалады, еске сақтау қабілеті төмендейді. Қанда: гиперхолестеринемия, гипергаммаглобулинемия, гипойодемия, тироксин мөлшері азаяды.

Диагноз қою. Гипотиреозға диагноз қою үшін оны ұқсас аурулардан ажырата білу керек: микседеманы Даун ауруынанг, хондродистрофиядан, рахит ауруынан. Диагнозды анықтау үшін сонымен қатар анамнезіне, лабораториялық тексерістер нәтижелеріне де сүйенеміз.

Емдеу. Балаға жетіспей тұрған қалқанша безінің гориондары тироксин, тиреоидин, тиреотом, тиреокомб және трийодтиронин тағайындалып, дозасы, ұзақтығы қандағы мөлшеріне қарап анықталып тұрады. Нерв жүйесінің жұмысын жақсартатын препараттар: глютамин қышқылы 0,15-0,3г күніне 2 рет 2-3 ай бойы, аминолон 0,25 2-6 айға, церебролизин бұлшық етке бала жасына сәйкес дозада,м витамин В12 күн ара бұлшық етке 7-10 күн бойы егіледі. Массаж емдік гимнастика тағайындалып, жүргізіледі.

Тиреотоксикоз

Тиреотоксикоз (гипертиреоз, Базедов ауруы) немесе токсикалық зоб ауруы қалқанша бездерінің гормоны тироксиннің көбейіп, организімді уландыру белгілерімен сипатталатын ауру.

Себептері - физикалық, психикалық стрестер, тұқым қуалаушылық, әр түрлі жұқпалы аурулардың әсері.

Клиника. Тиреотоксикоздың клиникалық белгілері нерв жүйесі, ас қорыту, жүрек, қан айналу жүйесі тарапынан байқалатын белгілерімен және қалқанша безінің үлкеюімен сипатталады.

Нерв жүйесінің зақымдану белгілері: бала мазасыз, тез шаршағыш, ұйқысы бұзылған, ашуланшақ, кецде саусақтарының дірілдеуі т.б. хореядағыдай гиперкинездермен де білінеді. Жүрек пен қан айналу жүйесі тарапынан: тахткардия, экстарисистолия, систолалық қан қысымының көтерілуі, пульстің жиілеп қатаюы байқалады. Ас қорыту ағзалары тарапынан-тәбеттің жоғарылуы, шөлдеу, іш өту, салмақ жоғалту белгілері; көз тарапынан-экзофтальм, қабақтарының ісінуі, дірілдеуі, кірпік қағуының сиреуі, Грэфе белгісі анықталады. Қалқанша безінің үлкеюі 5 түрлі дәрежеде байқалады, бірақ аурудың ауырлығы бездің ісіну дәрежесіне байланысты болмайды. Қанда: тироксин және трийодтиронин гормондарының мөлшері көбейеді, гиперйодемия нормада 40-80 мкг/л байқалады.

Диагноз қою анамнезге, ауруға тән клиникалық белгілерге, лабораториялық тексерістерге сүйене отырып, қиындыққа соқпайды.

Емдеу. Ауру бала орташа ауыр түрлерінде арнайы эндокринологиялық диспансерде емделеді. Қалқанша безінің гормондарының бөлінуін төмендететін препараттар тағайындалады: мерказолил (таблетка 5-10 мг).

Тыныштандыратын дәрілер: триоксазин, элениум, седуксен, ауыр түрлерінде; бром препараттары, валериана жеңіл және орташа ауыр түрлерінде тағайындалады. Витаминдер комплексі, кокарбоксилаза, АТФ егіледі.

Аурудың жеңіл түрлерінде үй жағдайында емдеуге болады: йод препараттары (дийодтирозин 5 мг/кг) тәулігіне және мерказолил төмен дозаларда тағайындалады. Консервативті ем әсер етпесе, операция жасалады.

Аддисон ауруы

Аддисон ауруы (бронза ауруы) – бүйрек үсті бездерінің гормондарының жетіспеушілігі белгілерімен сипатталатын ауру.

Себептері – бүйрек үсті бездерінің жұқпалы аурулардан кейін гормондарды глюкокортикоидтар және минералокортикоидтар бөлу қызметінің төмендеуі.

Клиникалық белгілері – әлсіздік, тері қабатының қоңыр түске боялуы, қан қысымының төмендеуі, тәбеттің төмендеуі, қанда лимоцитоз, эозинофилия, анемтя, гиперкалиемия байқалады.

Асқынулары – жедел және созылмалы бүйрек үсті бездерінің жетіспеушілігі. Емі: гормондар, қан қысымын көтеретін дәр ілер егу.

Бүйрек үсті бездерінің жедел жетіспеушілігі. Белгілері: әлсіздік, жалпы гипотония, цианоз, жүрек тондарының көмескіленуі, тамыр соғуының әлсіреуі артериальды қан қысымының қатты төмендеуі, құсу, іш өту.

Жедел жәрдем: кортикостероидты гормондар егу – кортизон 25-50 мг 0,9% физиологиялық ерітінді немесе 5% глюкозамен күніне 4-6 рет көк тамырға тамшылата; преднизолон 2-5 мг/кг бұлшық етке немесе көк тамырға; қан қысымын көтеретін препараттар – норадреналин 0,2 – 0,1 мл бала жасына, мезатон 1 осы дозада көк тамырға тамшылата; плазма, белокты, препараттарды көк тамырға тамшылата егу керек.

Сабақты бекітуге арналған сұрақтар

1. Қалқанша безінің гормондарымен байланысты қандай аурулар туындацды?

2. Тиреотоксикоз тағы қандай аурулармен аталады?

3. Гипотиреоз қандай түрлерге бөлінеді?

4. Микседема ауруы тағы қандай ауруларға ұқсас болады?

5. Тиреотоксикоз ауруында көз тарапынан қандай белгілер байқалады?

6. Аддисон ауруының себебі неде?

7. Бүйрек үсті бездері қандай гормондар бөліп шығарады?

8. Ішкі секреция бездерінің ауруларымен науқас қай жерде емделеді?

Балалардың жұқпалы аурулары Жұқпалы аурулар жайлы жалпы түсінік

Потогенді микроорганизімнің макроорганизімге (балаға) сыртқы ортаның қатысуымен әсер етуінен туындайтын ауруларды жұқпалы аурулар деп атаймыз. Балалардың жұқпалы ауруларына қызылша, қызамық, жел шешек, күл, көкжөтел, мысқыл, паракоклюш, дифтерия, полиомиелит жатады.

“Балалардың жұқпалы аурулары” деген салыстырмалы түсінік, өйткені бұл аурулар көбінесе балаларда кездескенімен, кейін кез-келген жастағы адамдарда да байқалуы мүмкін. Мысалы, кейінгі жылдары балалармен қатар ересектер арасында да дифтерия, қызылша сияқты аурулар байқалып отыр. Жұқпалы аурулар өткір және созылмалы болып, ағымғы бойынша да бөлінеді. Жоғарыда аталған жұқпалы аурулар өткір түрде өтіп, бала тез жазылады да, соңынан имунитет қалады. Ал созылмалы жұқпалы аурулар туберкулез, сифилис т.б. ұзақ уақытқа созылады.

Эпидемиология

1. Аурудың көзі – ауру адам, бактерия тасымалдаушы және үй жануарлары.

2. Таралу жолдары – а) ауа сілекей арқылы – ең жиі кездесетін таралу жолы (қызылша, қызамық, жел шешек, көкжөтел, менингококты мененгит, күл, мысқыл ауруларында, яғни балалардың жұқпалы ауруларының басым көпшілігінде кездесеті таралу жолы); б) тамақ, су арқылы – іш сүзегі, жұқпалы іш аурулары дизентерия, кои-инфекция, сальмонеллез, бруцеллез, туберкулез т.б.); в) сирегірек кездесетін таралу жолы – прлацента арқылы (сифилис, туберкулез, сары ауру, токсоплазмоз, листериоз, СПИД т.б. ауруларда.)

3. Аурудың даму сатылары – жұқпалы аурулардың сатылап өтуі басқа аурулардан айырмашылығы болып табылады:

А) инкубациялық (жасырын) кезең – микроорганизенгеннен бастап аурудың бірінші белгілері пайда бола бастаған уақыт аралығы;

Б) продромальді (бастапқы) кезең – ауруың алғашқы белгілері біліне басталғыннан санлады;

В) аурудың қыған кезеңі – белгілердің айқындалған уақыты;

Г) аурудың баяулауы, бәсеңдеу кезеңі;

Д реконволесценциялық жазылу кезеңі.

Жұқпалы аурулардың балаларда дамуына әсер ететін факторлар:

1. Қоздырғыштың қасиеттері вирулентность.

2. Баланың иммунитетінің деңгейі.

3. Баланың жасы.

4. Баланың қосымша аурулары.

Иммунитеттің 2 түрін білеміз: пассивті және активті. Пассивті иммунитет балада анасынан плацента арқылы өткен антиденелер нәтижесінде пайда полады. Сондықтан да бала туылғаннан кейін бірінші айларында жұқпалы аурулармен көбінесе ауырмайды. Пассивті иммунитет табиғи және жасанды болып екіге бөлінеді. Пассивті табиғи иммунитет анасынан өткен антиденелерден кейін, ал пассивті жасанды иммунитет иммуноглобулиндер егуден кейін пайда болады. Активті иммунитет те осындай 2 топқа бөлінеді. Активті табиғи иммунитет жұқпалы аурулармен ауырғаннан кейін, ал активті жасанды иммунитет вакциналар еккеннен кейін түзіледі.

Жұқпалы аурулардың алдын алу шаралары

Бұл шараларды үлкен 2 топқа бөлуге болады:

1. Жалпы шаралар (ерекшеленбеген, әдейіленбеген).

2. Арнайы шаралар (ерекшеленген, әдейіленген).

Жалпы шаралар:

1. Жұқпалы ауруларды дер кезінде анықтап, есепке алу.

2. СЭС-ке жедел хабар беру (ф.058/у).

3. Науқасты оңашалау (ауруханада немесе үй жағдайында)

4. Қатынастағыларға карантин тағайындау (карантин мерзімі аурудың түріне қарай және жасырын кезеңге сәйкес әртүрлі).

5. Ауру шыққан ошақта дезинфекция жүргізу.

6. Санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу.

7. Баланың жалпы иммунитетін көтеру.

Арнайы шаралар немесе ерекшеленген профилактика арнайы вакциналарды егу арқылы жүргізіледі: АКДС, АДС, АДС-М, АД-М, ОПВ, БЦЖ, ВГВ, қызылша және мысқыл вакциналарын.

Балалардың ауа-тамшы арқылы тарайтын жұқпалы ауруларының басым көпшілігінің иммунопрофилактика жүргізу арқылы алдын алуға болады. Ол үшін барлық бала санының 90% жуығы мерзімінде екпелер қабылдап отыру керек. Осындай жағдайда жұқпалы аурулардың кең тарап кетпеуіне де (эпидемиялық жағдайға) тосқауыл қоюға болады.

Балалардың жұқпалы ауруларының алдын алудың арнайы шаралары, яғни ерекшеленген профилактикасы белгілі бір мөлшерде арнайы вакциналарды баланың жалпы жағдайын, денсаулығын ескере отырып егу арқылы жүргізіледі. Бұл үшін арнайы егу күнтүзбегі түзіліп, бұйрқпен қабылданып, бекітілген.

Қазақстан Республикасы бойынша 26.06.1995 жылы №270

Бұйрықпен қабылданған жаңа егу күнтізбесіне сәйкес балалардың келесі жұқпалы ауруларына қарсы міндетті түрде егу жұмыстары жүргізіледі: туберкулез, полиомиелит, көкжөтел, дифтерия, сіріспе, мысқыл және қызылша.

30-кесте

Профилактикалық екпелер күнтізбесі

Егу жұмыстарына қолданылатын вакциналар туралы мәлімет

Б Ц Ж – тірі әлсіретілген, туберкулез таяқшаларынан дайындалған ампула немесе флаконда құрғақ түрінде шығарылады. Егер алдында 2 мл (Ресейлік) немесе 1 мл(шетелдік) өзінің арнайы еріткішіне араластырып, 1 балаға 0,1 мл (Ресейлік), 0, 05 мл

(шетелдік) мөлшерінде сол иықтың жоғарғы және ортаңғы бөліктерінің шекарасына, сыртқы бетіне тері ішіне арнайы туберкулин шприці мен инесін қолдана отырып егіледі. мерзімдері 270 және 471 бұйрықтарға сәйкес: вакцинация перзентханада алғашқы 4 күн ішінде, ревакцинация 1-ші сыныпта, баланың 6-7 жасында қыркүйек айында жасалады. Екпенің нәтижесі вакцинациядан кейін 6-8 апта, ал ревакцинациядан кейін 1-2 апта өткесін анықталады. Ампула немесе флакондағы барлық құрғақ доза – 1мг (20 доза), 1 баланың құрғақ дозасы – 0,05 мг болады.

2.Туберкулин – организмде туберкулез таяқшаларының бар-жоғын анықтау үшін қойылатын белгіге қолданылады. Өлтірілген туберкулез таяқшаларынан дайындалған, ампулада 3мл ерітінді түрінде шығарылады. 1-15 жас аралығындағы балаларға жыл сайын білектің ішкі жағына, ортаңғы бөлігіне тері ішіне егіледі (тақ жылдары сол қолға, жұп жылдары оң қолға). Кейінгі жылдары 270 бұйрыққа сәйкес Манту белгісі қауіп-қатер тобындағы, туберкулезбен қарым-қатынастағы балаларға және ревакцинация алдында ғана жасалады. Ампулада барлығы 3 мл (30 доза), 1 балаға егілетін доза – 0,1 мл.

3.АКДС вакцинасы - (адсорбированная коклюшно – дифтерийно столбнячная) 3 түрлі ауруға қарсы егу үшін арналған. Бұл вакцинаның 1 мл-де 20 миллиард көкжөтел қоздырғыштары(мертиолатпен өлтірілген), 30 ед дифтерия анатоксині және 10 ед сіріспе анатоксині бар. Өз елімізде ампулада 1 мл ерітінді түрінде, ал шетелдік вакциналар флаконда 10-20 дозалық түрінде шығарылады. Егілер алдында әр балаға бөлек шприцпен 0,5 мл алып санның бұлшық етіне салынады. Мерзімдері: вакцинация 3 рет – 2,3,4 айлықтарында, ревакцинация 18 айлығында.

4.А Д С вакцинасы дифтерия мен сіреспеге қарсы ревакцинация үшін жасалады. Шығару түрлері, дозасы, егу техникасы АКДС-тікіндей, егу мерзімі – 6-7 жас.

5.АДм 12 жаста дифтерияға қарсы 3-ші рет ревакцинация жасау үшін егіледі, 0,5 мл бұлшық етке (дифтерия анатоксині минимальды мөлшерде, иммунитетті қолдау үшін дайындалған).

6.АДСм вакцинасы дифтерия мен сіріспеге қарсы иммунитетті ұстап тұру үшін қолданылатын вакцина. Жасөспірімдерге 16-17 жасында, одан кейін ересектерге әр 10 жыл сайын салынып тұру қажет. Дозасы, егу техникасы жоғарыдағыдай.

7.Ж В С немесе О П В – полиомиелит вакцинасы (живая вакцина Себина немесе оральная полиомиелитная вакцина) тірі әлсіретілген вирустардың 3 түрлі штаммынан тұрады. Флаконда 5мл қызғыш түсті ерітінді түрінде шығарылады. 1 баланың дозасы – 2 тамшы немесе 0,1 мл ауызға тамызу арқылы беріледі.

8.ЖКВ (живая коревая вакцина), қызылша вакцинасы-тірі әлсіретілген қызылша қоздырғыштарының “Ленинград-16” (Л-16) штаммынан дайындалған, ампулада құрғақ түрінде (Ресейлік) немесе флаконда (шетелдік) 1,2,5,10 дозалық түрінде шығарылады. Егілер алдында еріткішіне араластырып, 1 балаға 0,5 мл бұлшық етке немесе тері астына егіледі. Күнтізбекке сәйкес егу мерзімдері: вакцинация 1 жасында, ревакцинация 6-7 жасында.

9. ЖПВ (живая паротитная вакцина), мысқыл вакцинасы-тірі әлсіретілген мысқыл вирустарының “Ленинград-3” (Л-3) штаммынан дайындалған. Ампулада құрғақ түрінде немесе флаконда 1-10 дозалық түрінде шығарылады, егілер алдында еріткішіне араластырып, 0,5 мл бұлшық етке немесе тері астына салынады. Егу мерзімі баланың 1 жасында қызылшамен бірге өткізіледі.

10. ВГВ В гепатитная вакцина – сары аурудың В түрінің алдын алу үшін, 404 бұйрықпен қабылданған. Дайын антигендерден жасалып, ерітінді күйінде әртүрлі дозаларда флаконда шығарылады негізінен шетелдік препараттар қолданылады. Бір балаға егілетін дозасы 0,5 мл санның латеральды бетіне, жоғарғы бөлігіне бұлшық етке өзінің арнайы шприцімен егіледі. Мерзімдері бұйрыққа сәйкес бала туылғаннан кейінгі алғашқы тәулікте және 2,4 айларында. Егер бала перзентханада бұл екпені қабылдамаған болса, келесі тәртіппен кейін алады: 0,1,6 айларында дельта тәрізді бұлшық етке 0,5 мл егіледі.

Егуге болмайтын жағдайлар

Алдын ала егу жұмыстары тек сау балаларға жүргізіледі. Барлық егуге болмайтын жағдайларды 2 топқа бөлуге болады.

1 топ – түпкілікті егуге болмайтын жағдайлар: қатерлі ісіктер, лейкоз, лимфогрануломатоз, коллагенді аурулар, қант диабеті, декомпенсацияланған жүрек ақаулары, бүйрек аурулары, иммунодефицитті жағдай т.б.

2 топ – уақытша егуге болмайтын жағдайлар: өткір аурулардан және созылмалы аурулардың қайталануларынан кейін жазылғаннан соң 1 айға дейін; сары аурудан кейін 6-12 айға дейін; гемолиз ауруынан кейін 6-12 ай; экссудативті диатезбен ауыратын балаларға өте сақтықпен педиатрдың рұқсатынан кейін ғана.

Екпелерден кейінгі өзгерістер

БЦЖ вакцинациясынан кейін 4-6 апта, ал ревакцинациядан кейін 1 апта өткесін егілген жерде диаметрі 5-10 мм папула пайда болады. 3-4 айдың ішінде папула әр түрлі өзгерістерге ұшырап , соңынан тыртық қалады. Оның диаметрі 90-95% жағдайда нормада 2-10 мм болу керек.

АКДС екпесінен кейін жалпы және жергілікті өзгерістер пайда болады: Жалпы өзгерістер – мазасыздану, температура көтерілу: температура – 37,5 әлсіз реакция, температура - 38,5 орташа, температура – 38,5 тен жоғары, бұл күшті реакция (1% –тен аспау керек) болып саналады. Жергілікті өзгерістер – егілген орынның қызаруы (2-5 күнге дейін), түйін пайда болуы (20-30 күнге дейін).

Қызылшаға қарсы екпеден кейін кейде температура көтеріліп, катаральды белгілер білінеді, атипті бөртпелер пайдаболады 50% жағдайда.

Қалған ауруларға қарсы егуден кейін көбіне ешқандай өзгерістер байқалмайды. Егу жұмыстарынан кейінгі өзгерістерді міндетті түрде бақылап, медициналық құжаттарына тіркеп отыру қажет.

Екпелерден кейінгі асқынулар

Себептері: егу жұмыстарының мерзімін сақтамау, егілетін балалардың ауруларын ескермеу, баланың аллергиялық жағдайларын ескермеу, егу техникасын, тазалығын бұзу. Асқынулардың түрлері: анафилактикалық шок (жеңіл түрлерінен өте ауыр түрлеріне дейін): тері қабатының аллергиялық өзгерістері бөртпелер, есекжем: нерв жүйесінің зақымдануы (энцефалит, менингоэнце фалит, моно және полиневриттер); жергілікті өзгерістер – іріңді асқынулар (абцесс, флегмона, рожа т.б.) Асқынулардың алдын алу үшін себептерін болдырмау қажет.

Кейінгі жылдары балалардың арасында сары аурудың көбеюімен байланысты Қазақстан Республикасы бойынша 15.08.97. N 404 бұйрық қабылданды – Республикада вирусты гепатитті азайту шаралары туралы. Осы бұйрыққа сәйкес В гепатитіне қарсы бала туылғаннан кейінгі алғашқы 24 сағаттың ішінде екпе қабылдауы қажет – ВГВ, 2-ші рет – 2айлығында ВГВ, 3-ші рет 4 айлығында ВНВ.

Егер бала перзентханада В гепатитіне қарсы екпе ала алмай қалса, оған кейіннен келесі тәртіппен жасалу керек. Бірінші рет вакцинация алғаннан кейін 1 ай өткесін екінші рет салынады, ал үшінші вакцинация 6 айдан кейін жасалады. Яғни егу схемасы: 0,1,6 тәртібімен егіліді. ВГВ – бірінші егілген уақыты; ВГВ – 1 айдан кейін; ВГВ – 6 айдан кейін жүргізіледі.

97. Жылы Қазақстан денсаулық сақтау министірлігінде 063-1/у формалары Егілу құжаты қабылданды. Баланың туылғаннан бастап қабылдаған екпелері ф. 063/у, ф. 112/у іс қағаздарына тіркеледі. Ол іс қағаздарының бәрі медициналық мекемелерде сақталады, ал Егілу құажатын әр бала өз үйінде сақтайды, басқа жаққа баратын болса, басқа құжаттарымен қоса ала жүреді. Керек болған жағдайда, мысалы, бала жарақат алып қалса, осы құжат арқылы алған профилактикалық екпелерін анықтауға өте ыңғайлы.

“Иммунопрофилактика жайлы ЮНИСЕФ ұсынысы” Қауіпсіз егу техникасы

Балаларға қолдану мерзімі өтпеген, дұрыс сақталған, дозасы дәлдікпен алынған вакцинаны техникасын бұзбай, бір қолданылатын шприц және инемен ексе қауіпсіз ьолып саналады. Сондықтан қолданар алдында шприц пен иненің қолдану мерзімдерін, сыртқы қағазының бүтіндігін тексеріп алу керек. Вакцинаны ерітуге қолданылған ине флаконда қалмасын. Ерітілген вакцинаны сорып алуға және егуге әр балаға өз инесі қолданылады. Вакцинаны егер алдында және соңында қолды сабындап жуу қажет.

Екпе жасар алдында шприц пен иненің сыртқы орауын ата-анасының көзінше ашып көрсетіңіз. Екпеге қолданған шприц пен инелерді заласыздандырып, қайтадан қолдануға болмайды.

Егу кезінде инеге қолыңызды тигізіп алмаңыз. Ине мен шприцті ашқаннан кейін столға қоймаңыз. Қолданылған шприц инелерді өртеу үшін арнайы қорапқа тастаңыз.

Вакциналарды сақтау тәртібі

Тоңазытқыштағы температураны қадағалау

Вакциналар белгілі бір температурада 0-8 С сақталуға тиісті. Оны қадағалау үшін тоңазытқышта термометр бодлуы керек, жоқ болса вакинаны еуге болмайды. Тоңазытқыш ішіндегі t 2 рет – жұмысқа келген және қайтар кезде – тексеріледі. Көрсеткіштері арнайы дәптерге тіркеліп, қол қойылады. ОПВ флаконында монитор температура ауытқуына өте сезімтал. Алғашқыда оның түсі қоршаған шеңберден ақшыл болады да, t жоғарылаған сайын өзгеріп, шеңбердің түсімен бірдей немесе одан да қанықтау болып өзгеріп кетеді. Мұндай вакцинаны егуге тиым салынады.

Асқынулардың алдын алу

Баланың аллергиялық фонын, егу мерзімі мен техникасын сақтамаған жағдайларда, екпелерден кейін түрлі асқынулар байқалуы мүмкін.

Егу бөлмесінде міндетті түрде жедел көмек көрсету бұрышы ұйымдастырылады. Онда бір қолданылатын шприц, инелер, система, шоққа қарсы дәрі-дәрмектер болу керек.

Екпелерді балаға тек сау кезінде жасау керек. Егер алдында бала мұқият тексеріледі. Аллергияға бейім балаларға екпелердің алдында және соңында антигистаминді дәрілер жасалады. Екпе алған бала бақылауда болып, дене қызуы, жалпы жағдайы тексеріліп отырады. Егер екпеден кейін жоғары t немесе тағы басқа өзгеше жағдайлар байқалса, тез дәрігерге жеткізіп , тиісті көмек көрсету керек.

32-кесте

Иммунопрофилактикадағы сүйенетін негізгі бұйрықтар

Қолданылған шприц, инелерді заласыздандыру

Вакцина егуге қолданылған шприц пен инелер дұрыс заласыздандырылмаса, айнала қоршаған ортаға қауіпті. Қолданылған инеге қалпақшасын кигізуге, немесе майыстырып, сындыруға әуре болмаңыз. Қолданып болған соң шприцті де, инені де арнайы қорапқа тастаңыз. Қорап қатты қағаздан жасалған, ине өтпейтіндей болу керек. Қолданылған шприц инелерді біреулердің алып, қайта қолдануына мүмкіндік бермеңіз. Қағаз қорап ен инелерге толған соң арнайы жерге апарып өртеледі.

Балалар мекемелерінде жұқпалы аурулардың алдын алу

1. Бала бақшалар мен яслилерде:

а ) баланы қабылдарда арнайы анықтама талап ету (жұқпалы аурулармен қатынаста болған-болмағаны туралы);

б ) күнделікті қабылдау кезеңінде баланы мұқият тексеруден өткізіп өлшеу,нәжісін қарау, сұрау т.б);

в ) ауруханада жатып шыққан баладан анықтама талап ету;

г ) жұқпалы ауру шыққан жағдайда баланы тез оңашалау, қарым-қатынастағыларға карантин тағайындау, бақылауға алу;

д ) санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу;

2. Балалар ауруханалары мен емханалары:

а ) баланы қабылдау кезінде эпидемиологиялық анамнезді мұқият анықтап, сұрастыру;

б ) күмәнді жағдайларда, баланы оңашалау үшін қабылдау бөлімінде арнайы бокстар ұйымдастыру;в ) ауруханалардағы палаталарға мүмкіндігінше 1-2 баладан артық жатқызбау; г ) ауруханада санитарлық – дезинфекциялық режимді қатаң сақтау.

Сабақты бекітуге арналған тесттер

1. Иммунитеттің негізгі 2 түрі бар (ия)

2. Вакцинация жүргізу табиғи, белсенді түріне жатады (жоқ)

3. Дифтерияның алдын алу үшін... вакциналары егіледі (АКДС, АДС, АДСм, Адм).

4. В гепатитіне қарсы вакцинация ... басталады (алғашқы тәулікте.)

5. Қызылша мен мықылға қарсы вакциналар дайындалады

А. Тірі, әлсіретілген қоздырғыштардан

Б. Өлтірілген қоздырғыштардан

С. Қоздырғш анатоксиндерінен

Д. Дайын антигендерінен (А)

6. Төмен температураға ең төзімді вакцина

А. АКДС Б. ОПВ С. БЦЖ Д. ВГВ (Б)

7. Профилактикалық екпелер тек сау балаларға жүргізіледі (ия)

8. Екпелер күнтізхбегі Қазақстанда № ... бұйрықпен қабылданған (270 бұйрықпен).

9. № 404 бұйрық ... алдын алу шараларын қарастырады (В гепатитінің).

10. ОПВ вакцинасын қолдану ерекшелігі ... ( ауыз арқылы ішке)

Туберкулез

Туберкулез - микобактерияларымен шақырылған созылмалы жұқпалы ауру.

Туберкулез ауруы ерте заманнан бергілі.Осы ауруға қарсы арнайы егу жұмыстары жүргізілмеген кезде, оның қоздырғышы анықталмаған кезде, ауру балалардың арасында көп таралуымен қатар өлім де көп болатын.Туберкулезді әлеуметтік аурулар қатарына жатқызады, өйткені ол үй тұрмыстық жағдайлары нашар, көп балалы отбасындағы балаларда, жалпы экономикасы төмен, нашар дамыған елдерде жиі кездеседі. Бір кездері, Кеңес дәуірінде, бұл ауруға қарсы арнайы шаралар жүйелі түрде жүргізіліп, халықтың тұрмысы жақсарған кезде ауру саны да төмендеген еді. Кейінгі жылдардағы еліміздегі экономикалық дағдарыстармен байланысты туберкулез ауруы қайтадан «күшіне еніп отыр».

Аурудың қоздырғышы-туберкулез микробактериялары немесе Кох таяқшалары, оларды 1882 жылы ашқан Роберт Кох деген ғалымның құрметіне аталады. Кох таяқшалары сыртқы қоршаған ортаға өте төзімді. Олар өте төмен температурада, кепкен күйінде де тіршілігін сақтайды, әр түрлі қышқылдар, негіздер және спирт те әсер етпейді. Микобактериялар- тек тікелей түскен күн сәулесі әсерінен және қайнату кезінде ғана өледі.

Таралу жолдары. Таяқшалар ауа-сілекей, шаң-тозаң, тамақ және плацента арқылы тарайды.

Аурудың көзі - ауру адам және ауру мал. Микобактериялардың организмге ену жолдары: жоғарғы тыныс жолдарының және ас қорыту ағзаларының шырышты қабаты арқылы, өте сирек жағдаларда ауру анасынан құрсақтағы балаға плацента арқылы өтеді.

Патогенез. Кох таякшалары организмге жоғарыда айтылған жолдар арқылы еніп, қанға және лимфаға өтеді. Осы бактеремия 8 күннен 11 айға дейін белгі бермей созылуы мүмкін (бұл жерде баланың иммунитеті, қоздырғыштың мөлшерінің де рөлі бар). Егер баланың иммунитеті жоғары болса, микобактериялардың ары қарай өсіп-өнуі тоқтайды, ару туындамайды.Керісінше жағдайда, таяқшалар бір ағзада шоғырланып,өсіп-өніп,сол жерді зақымдайды, қабыну ошағы пайда болады.

Жіктелуі.

1. Туберкулез интоксикациясы:

а) ерте туберкулез интоксикациясы;

б) кеш туберкулез интоксикациясы;

2. Тыныс алу ағзаларының туберкулезі:

а) біріншілік туберкулездік жиынтық;

б) өкпенің ошақты туберкулезі;

в) өкпенің инфильтративті туберкулезі;

г) туберкулездік бронхоаденит;

д) туберкулездік плеврит;

е) жоғарғы тыныс жолдарының туберкулезі;

3. Басқа ағзалардың туберкулезі:

а) сүйек туберкулезі;

б) лимфа түйіндерінің туберкулезі (туберкулездік лимфоаденит);

в) туберкулездік менингит

г) тері қабатының туберкулезі

д) зәр шығару және жыныс ағзаларының туберкулезі;

Клиникасы. Туберкулез интоксикациясы-ерте және кеш туберкулез интоксикациясы болып екіге бөлінеді. Ерте туберкулез интоксикациясында микобактериялар организмге енгенмен, әлі белгілі ағзаға шоғырланып үлгермеген, балада жалпы жағдайының бұзылуларымен байқалады: бала тез шаршағыш, мазасыз, ұйқысы бұзылған, басы жиі ауырады, көп терлейді,салмағын қоспайды,субфебрильді температура байқалады.Манту белгісі оң нәтиже көрсетеді. Қан анализінде лейкоцитоз, эозинофилия анықталады. Аталған белгілер 1-4 айға дейін созылады, дер кезінде анықталып, ем жүргізілсе бала айығып кетеді. Кейде созылмалы туберкулез интоксикациясына немесе туберкулездің басқа түріне айналып асқынады. Аталған ерте туберкулез интоксикациясының белгілері туберкулез виражынан кейін 6-12 айдан өткесін де байқалса, ол созылмалы туберкулез интоксикациясына айналғаны. Оның өзі жеңіл түрінде жеңіл және ауыр турлерінде өтеді.

Жеңіл түрінде баланың жалпы жағдайы көп өзгермейді, кейде ғана тез шаршағыштық, мазасыздық, төмен субфебрильді температура байқауға болады.Ауыр түрінде-баланың жалпы жағдайы өзгереді, интоксикация белгілері анығырақ білінеді, шеткі лимфа түйіндері ісініп, қатаяды. Баланың жиі-жиі көзі ауырады, кейде аяқ-қолында санында қошқыл тусті бөртпелер анықталады.Қанда лейкоцитоз, нейтофилез, ЭШЖ жоғарылайды. Дұрыс ұйымдастырылған ұзақ уақыт (кемінде 6 ай бойы) ем жүргізілсе, бала жазылып кетеді.

Біріншілік туберкулездік жиынтық- туберкулездің бұл түрінде инфекция өкпе тканін зақымдап, туберкулезді қабыну ошағы (Гон ошағы) пайда болады.Сонымен қатар қабыну процесі өкпе лимфа туйіндерінде қамтиды.

Аурудың белгілері интоксикация белгілерінен басталады: алғашқыда жоғарғы температура (38-39C), кейіннен ұзақ уақытқа созылатын субфебрильді температураға айналады.Осымен қатар тыныс алу ағзалары тарапынан өзгерістер анықталады:сирек, құрғақ жөтел, өкпенің зақымданған тұсында перкуторлық өкпе дыбысының тұйықталуы, тыңдап көргенде – дем алысының, өкпе дыбысының әлсіреуі, сирек естілетін құрғақ сырылдар.

Рентгенограммада: өкпедегі қабыну ошағы және үлкейген өкпе лимфа түйіндері анықталады. Жазылу кезеңінде қабыну ошағының және лимфа түйіндерінің қатайғанын-петрификаттар мен кальцинаттарды көруге болады.Қанда: лейкоцитоз, лимфопения, эозинофилия, өте жоғары ЭШЖ 35-40 мм\сағатына анықталады. Манту белгісі оң нәтиже көрсетеді.

Уақында диагноз анықталмай, дұрыс ем жүргізілмесе, асқынулар-плевритке, кавернозды, инфильтративті, милиарлы өкпе туберкулезіне айналу пайда болады.

Туберкулездік бронхоаденит - туберкулездің балаларда ең жиі кездесетін түрі, өкпе түбіріндегі лимфа түйіндерінің қабынуымен сипатталады.Ауру жоғары температура, жалпы жағдайдың өзгеруі және интоксикация белгілерінен басталады. Көкжөтелге ұқсас ұстамалы, кейде қос дауысты құрғақ жөтел мазалайды, жөтел әсіресе түнге қарай күшейеді. Өкпені тықылдатып тексергенде омыртқа жотасының бойында, 3-5 кеуде омыртқаларының тұсында перкуторлық өкпе дыбысының тұйықталуын- Кораньи белгісін-және осы тұста пальпация, аускультация арқылы сыбырдың күшеюін-Д»Эспин белгісін-анықтауға болады.Рентгендік тексерісте-үлкейген өкпе –бронх лимфа түйіндерін көре аламыз.Манту белгісі оң нәтиже көрсетеді. Емдеу сатылап, ұзақ уақыт, кейде бірнеше жылдар бойы жүргізіледі.Нәтижесінде қабыну процесінің беті қайтып,лимфа түйіндерінде кальцинаттар қалады.

Өкпенің ошақты туберкулезі. Өкпеде, бірнеше сегменттерде, диаметрі 1см-дей қабыну ошақтарының пайда болумен сипатталады. Көбінесе мектеп жасындағы балаларда туберкулездің басқа түрлерінің асқынулары түрінде кездеседі. Клиникалық белгілері әлсіз білінгендіктен, тек флюрографиялық тексеріс кезінде анықталады.

Өкпенің инфильтративтік туберкулезі — өкпедегі экссудативті қабыну өзгерістерімен сипатталады: пневмония, тұмау белгілеріне ұқсас болғандықтан, ажырату қиын болады. Диагнозды толық анықтау үшін рентген тексеріс пен Манту белгісіне сүйенеміз.

Туберкулездік плеврит. Туберокулездің бұл түрі көбінесе аллергияға бейім балаларда кездеседі. Басталуы жедел, дене қызуы 38-39 С баланың көкірегі,бүйірі шаншып ауырады. Зақымданған жағындағы көкірек клеткасының қозғалысы қалып отырады. Осы жағында перкуссия арқылы толық тұйық дыбыс анықталса, аускультация арқылы өкпе дыбысын анықтай алмаймыз.Рентгенограммада - өкпе ткані көрінбейді. Қанда лейкоцитоз, Манту белгісі оң нәтиже көрсетеді.

Туберкулездік менингит. Барлық жастағы балаларда кездеседі.Кейінгі жылдары БЦЖ вакцинасын егу арқылы туберкулездің бұл түрінің саны азайды. Аурудың клиникалық белгілері алғашқыда жалпы жағдайдың бұзылу белгілерінен басталып, білінбей қалуы мүмкін. Айқын белгілер (менингеальды белгілер) байқалмас бұрын баланың қатты бас ауруы, себепсіз құсуы, бұлшық ет тонусының жоғарылауы анықталады.Одан кейін шыңғырып жылау, брадикардия, менингеальды белгілер - желке бұлшық еттерінің тартылуы, Керниг-Брудзинский симптомы, рефлекстердің жоғарылауы қосылады. Диагнозды анықтау үшін жұлын –ми сұйықтығын тексеру немесе Манту белгісін қою көмектеседі. Жұлын –ми сұйықтығы жоғарғы қысыммен шығады-300-500мм су бағанасы, нормадағы жұлын –ми сұйықтығының қысымы 100-200 мм. су бағанасы мөлшерінде шығу керек. Жұлын –ми сұйықтығының құрамында белок мөлшері жоғарылайды 0,66-2,0% 0-ге дейін,(нормада 0,2-0,3% 0),100-600ге дейін лимфоцитті плеоцитоз анықталады. Басқа ағзалардың туберкулезі мен өкпе туберкулезінің басқа түрлері балаларда сирек кездеседі.

Диагноз қою. Мұқият анамнез жинау; аурудың клиникалық белгілерін ескеру; лабороториял зертеулерге сүйену қанның, зәрдің жалпы анализдері; қақырықтың, зәрдің, жұлын сұйықтығының бактериологиялық тексерістері; инструментальдық тексерістері: рентгенография, рентгеноскопия, томография, флюрография және туберкулодиагностика: Манту белгісін қою, оқу көмектеседі.

Манту белгісін қою үшін туберкулин препараты қолданылады. Белгіні білектің ішкі жағының ортаңгы бөлігіне тері ішіне, арнайы туберкулин шприці мен инесі арқылы 1 балаға 0,1мл дозада егу түрінде жүргіземіз.Белгі дұрыс қойылса,егілген жерде лимонның қабығы тәрізді төмпешік(папула) пайда болады.Манту белгісінің нәтижесі 48-72 сағаттан кейін оқылады.Ол үшін, мөлдір пластмасса сызгышпен егілген жердегі пайда болған ісік немесе қызарудың диаметрін өлшеу керек.Егілген жерде тек иненің орны немесе папула өте кішкентай-1мм екені анықталса,бұл теріс нәтиже болып саналады.Папуланың диаметрі -2-4мм болса немесе папула жоқ, тек қана қызару анықталса, бұл күмәнді нәтиже. Папуланың диаметі -5мм және одан жоғары болса – оң нәтиже. Папуланың диаметрі 17мм –ден де жоғары болса – гиперергиялық реакция болып табылады.

Емдеу. Туберкулездің емі кешенді (комплексті) түрде, үзіліссіз сатылап, ұзақ жүргізілуі қажет. Емдеудің бірінші сатысы арнайы туберкулез диспансерінде жүргізіледі. Емнің негізгі бір шарты - таза ауаны кеңінен қолдану. Ауру баланы жылдың кез келген мезгілінде таза ауамен қамтамасыз ету қажет. Сондықтан да туберкулез диспансері орманды, тоғайлы, ауасы өте таза жерлерге орналасқаны жөн. Күн тәртібі – бала ауыр жағдайларда ғана төсек режимінде болады. Баланың ұйқысы тыныш, ұзақ болуы керек.Тамақтандыру ерекшелігі- баланың жасына қарағанда калориясы 15-20% артық тағамдар тағайындалады.Тамақ құнарлы, витаминдерге бай ,алуан түрлі болуы керек.Туберкулездің емінде қымыз, қымыран, саумал кеңінен пайдаланыланды.

Дәрілік ем- кейінгі жылдары итальяндық ғалымдар жүргізген көптеген лабораториялық және клиникалық зерттеулерден соң, ең тиімді, ең таңдаулы 5түрлі дәріге тоқталған: рифампицин,стрептомицин, пиразинамид, изониазид және этамбутол. 1997жылы қазан айында Қазақстанда өткізілген фтизиатрлардың республикалық конференциясынан кейін біздің дәрігерлерде қолдана бастады. Бұл препараттың екі түрі бар: тубитал-1және тубитал-2. Тубитал-1 рифампицин, изониазид және пиразинамидтен тұрады. Алғашқыда, қарқынды кезеңде екі ай бойы тубитал-1 және этамбутол немесе стрептомицин тағайындалады.Одан кейін 4 айға тубитал-2 ( құрамы: рифампицин+ изониазид) қолданылып, қалған микобактериялар жойылады.

Туберкулезді ДОТС жоспарымен емдеу схемасы

ДОТС жоспарымен емдеу.Туберкулезді ДОТС жоспарына сәйкес емдеудің негізгі принципі-қысқа мерзімнің ішінде қарқынды, белсенді ем жүргізу болып табылады.Микобактериялардың сыртқа бөлінуі тоқтағанша арнайы туберкулез диспансерінде,одан кейін бактериялар толық жойылғанша амбулаториялық жағдайды ем жалғастырылады.Ем жүргізу үшін жоғарыда аталған негізгі 5 препарат қолданылады: H- изониазид, R-рифампицин,Z-пиразинамид S-стрептомицин, E-этамбутол.

Аурудың асқынған және ауыр түрлерінде гормондар, қан құю, хирургиялық ем тағайындалады. Міндетті түрде витаминдер ,организмнің жалпы қорғаныш күштерін арттыратын ем және симптомдық ем жүргізіледі.

Туберкулездің профилактикасы

Туберкулездің алдын алу арнайы және жалпы шараларға бөлінеді.

Арнайы шараларға БЦЖ егу және химиопрофилактика жүргізу жатады. БЦЖ егу Қазақстан Республикасы бойынша 18.05.01. жылы қабылданған №471 бұйрықтың қосымшасына сәйкес жүргізіледі.Туберкулезге қарсы екпе жүргізуге БЦЖ вакцинасы қолданылады.

БЦЖ вакцинасы тірі әлсіретілген микобактерияларды 1,5% натрий глютаминатында кептіру арқылы дайындалады, ақ түсті құрғақ масса түрінде флаконда немесе ампулада шығарылады.

БЦЖ вакцинациясы бала өмірінің алғашқы 0-4 күндері,перзентханада барлық мерзімі жетіп туылған балаларға және салмағы 1,5 кг жеткен шала туылған балаларға салынады.Вакцина арнайы термоконтейнерлер мен мұздатқышта сақталып, балаға 1 қолданылатын туберкулин шприці мен инесі арқылы, шокқа қарсы жабдықталғпн арнайы егу бөлмесінде жасалады.Вакцинация жүргізер алдында баланы педиатр тексерістен өткізіп, рұқсат белгісін қояды.Екпені арнайы дайындықтан өткен, рұқсат анықтамасы бар мейірбике немесе басқа орта буынды медицина қызметкері анасының көзінше егеді. Жасалған екпе жайлы мәліметтер баланың туылу тарихына , алмасу картасына,екпе алу құжатына тіркеледі. БЦЖ вакцинасы баланың сол жақ иығының сыртқы бетінің, жоғарғы және ортаңғы бөліктерінің шекарасына, тері ішіне арнайы шприц инемен салынады. Вакцина өзінің еріткішімен ерітіледі: ресейлік 20 дозалық вакцина 2 мл ерітіліп,1 балаға 0,1 мл мөлшерінде егіледі. Дайын ерітінді ешқандай қоспасыз, мөлдір, түссіз болуы керек.Вакцина жарыққа, күн сәулесіне өте сезімтал, сондықтан қараңғыда сақталады, еріткеннен кейін қолданылып болғанша флаконның сыртына қара қағаздан цилиндр кигізіп қою керек.Ерітілген вакцина 6 сағаттың ішінде қолданылып бітуі керек,одан асса жарамсыз болып қалады. Екпе орындалып болған соң, вакцина қалдығы, қолданылған шприц, инелер, мақта домалақшалары 5% хлорлы дезинфекциялаушы ерітіндіге 2 сағатқа тасталып, соңынан өртеу арқылы залалсыздандырылады. Балаға БЦЖ егу техникасына практикалық сабақта тереңірек тоқталамыз.

Бала перзентханада екпе қабылдамаса немесе перзентханадан тыс жерде туылып, екпе алмай қалса, кейіннен, 2 ай мерзім ішінде Манту белгісініз, 2 айдан асқасын Манту теріс нәтиже көрсетсе салынады. Ал бұрын вакцинация жүргізілгенмен, өнбесе, қайталап егу 6-12 ай аралығында Манту белгісінсіз, 12 айдан кейін Манту белгісі теріс нәтиже көрсеткен балаларға ғана жүргізіледі.

БЦЖ ревакцинациясы дені сау, 6 жасында Манту белгісі теріс нәтиже көрсеткен балаларға жасалады. Қазақстан Республикасы бойынша ревакцинация 1 мерзімді – оқу жылының алғашқы айы қыркуйекте 1-ші сынып оқушыларына жүргізіледі. 12жаста – тек қауіп-қатер тобындағы, қарым –қатынастағы балалар ғана ревакцинация алады. Ревакцинацияны Манту белгісін қойғаннан кейін 3-14 күн аралығында жасап үлгеру қажет.

Екпеден кейінгі өзгерістер

БЦЖ вакцинациясынан кейін 4-6 апта, ревакцинациядан кейін 1-2 апта өткесін,екпе жасалған орында нәтижесі оқылады. Егер вакцина өнген болса,осы орында диаметрі 5-10 мм, ортасында ақшыл түсті өзегі бар, үсті қабыршақпен жабылған бөртпе (папула) пайда болады. Бұл бөртпе 2-4 айдың ішінде біртіндеп өзгерістерге ұшырай отырып,соңында диаметрі 2-10 мм тыртық қалады (кей балаларда бұл процесс ұзағырақ уақытқа созылады). Вакцина дұрыс сақталып, екпе дұрыс жүргізілген жағдайда, балалардың 90-95% иммунитет пайда болады. Сондықтан, ФАП фелдьшері де балалардың БЦЖ жасалған иығын 1,3,6,12 айларында тексеріп,байқалған өзгерістерді медициналық құжаттарына тіркеп отыруы қажет. Екпені жасауға болмайтын жағдайлар жайлы арнайы дәрісте мәлімет алдыңыздар.

Химиопрофилактика келесі балаларға жүргізіледі:

1. Туберкулез ауруымен қарым-қатынаста болған балаларға –жылына 2рет, күзде және көктемде 2 айдан 1-3 жыл бойы.

2. Туберкулез виражы болған балаларға 3ай бойы.

3. Манту белгісінен кейін гиперергиялық нәтиже байқалған балаларға 3 ай бойы тағайындалады.

Химиопрофилактика үшін изониазид 5-8 мг/кг тәулігіне ішуге тағайындалады. Химиопрофилактиканы үй жағдайында жергілікті медицина қызметкерінің қадағалауымен немесе арнайы туберкулезге қарсы санаторий, профилакторияларда жүргізеді.

Жалпы шаралар:

1. Баланы дұрыс рациональды тамақтандыру.

2. Дұрыс күн тәртібін ұйымдастыру.

3. Баланың ауруын мүмкіндігінше ерте анықтап, оны оңашалау.

4. Балалар мекемелеріндегі медицина және барлық қызметкерлерді жылына 2 рет медициналық байқаудан өткізіп тұру.

5. Қауіп-қатер тобындағы және аурумен қатынаста болған балаларға Манту белгісін қою.

6. 12 жастан асқан балаларды флюрографиялық тексерістен өткізіп тұру.

7. Жүйелі түрде санитарлық ағарту жұмысын жүргізіп тұру.

Манту (туберкулин) белгісін қою. Манту белгісін қою үшін арнайы дайындалған туберкулин препараты қолданылады.Туберкулин –өлтірілген туберкулез таяқшаларынан дайындалған,ампулада 3 мл ерітінді түрінде шығарылады.1-15 жас аралығындағы балаларға жыл сайын білектің ішкі жағының,ортаңғы бөлігіне тері ішіне егіледі(тақ жылдары сол қолға,жұп жылдары оң қолға ).270 бұйрыққа сәйкес Манту белгісі қауіп-қатер тобындағы, туберкулезбен қарым-қатынастағы балаларға және ревакцинация алдында ғана жасалады. Ампулада барлығы 3 мл(30 доза), 1 балаға егілетін доза -0,1 мл (2ТЕ). Егу техникасы практикалық сабақтарда тереңдетіліп беріледі.Туберкулин белгісінің нәтижесі 72 сағаттан кейін оқылады -4 түрлі нәтиже көрсетуі мүмкін. Егер белгі қойылған жерде иненің орны ғана анықталса немесе ісік өте кішкентай, диаметрі-0-1мм болса теріс нәтиже болып саналады. Егер ісіктің диаметрі 2-4 мм немесе ісік жоқ, тек қызару ғана анықталса күмәнді нәтиже болып есептеледі. Оң нәтиже – ісіктің диаметрі 5-15мм болады. Гиперергиялық нәтижеде ісік үлкен, диаметрі 15ммден де жоғары болады. Туберкулин белгісі баланың өмірінде алғашқы рет оң нәтиже көрсетуі туберкулез виражы деп аталады. Туберкулез виражы байқалған және гиперергиялық нәтиже көрсеткен барлық балалар міндетті түрде фтизиатрдың тексерісінен өтулері керек.

Муковисцидоз

Муковисцидоз немесе ұйқы безінің кистофиброзы – рецессивті тұқым қуалайтын ауру, бұл жағдайда 7- жұп хромосомының гені өзгеріске ұшырап, экзокринді без қызметінің жүйелі бұзылыстарына алып келеді.

Аурудың таралуы. Ауыр түрде өтетін ең жиі моногенді ауру. Ауру жиілігі - тұру аймағына байланысты 2000 немесе 6000-нан бір нәресте шалдығуы мүмкін.

Этиология және патогенезі. Ген мутациясының 1000 нұсқасы зерттелген. Ұйқы безі экзокринді жасушаларының электролиттер алмасуын реттейтін трансмембранды нәруыздар синтезі (өндірілуі) бұзылады, осының әсерінен респираторлы тракт, тер бездерінің де қызметі бұзылады.Тердің электролиттік құрамы өзгереді, сөлдер қоюлана бастайды. Нәтижесінде ұйқы безі тапшылығынан , оның кистофиброзды өзгерістерге ұшырауы, қайталанушы бронхиттер, бронхоэктазды пневмониялар және ателектаздар, бауыр циррозы, баланың дамып жетілуі бұзылады.

Клиникасы. Ас қорыту , тыныс алу зақымдалу белгілерімен әр түрлі дәрежеде көрінеді, сонымен қатар онтогенез бұзылыстары да пайда болады.

Ұйқы безі жетіспеушілігі- науқастардың 85% кездеседі, балаларда созылмалы диарея, полифекалия, жағымсыз иісті нәжіспен, стеаторееямен сипатталады.

15%- науқас ЖТБ-да меконий (алғашқы доңғақ) –дің шықпай қалуы, ал 1 айдан кейінгі балаларда- ішектің түйілуі орын алады, жиі жағдайда тік ішек шырышты қабатының сыртқа түсіп кетуі кездеседі. Бауыр циррозы -15-20% -да, ал 30% науқаста- өт тасы ауруы байқалған.

Тыныс алу жүйесінің зақымдалу дәрежесі (созылмалы тыныстану тапшылығы)- 95 % жағдайда осы аурудың ауырлығы мен ақыр соңын анықтайды.Тыныстану бұзылыстары бар науқас балалардың орташа өміршеңдігі 15-30 жылды құрайды.Жиі кездесетін түріне- 1 жасқа дейінгі балаларда тіркелетін - рецидивті обструктивті бронхит, ұзаққа созылған көкжөтел тәріздес жөтелмен көрініс береді. Ауру үдеген кезде «жайылған» бронхоэктаздарды, рецидивті пневмонияларды, өкпелік жүректі, тыныстың қызметтік көрсеткіштері төмендейді, синуситтер тән болады.

Тыныс алу және ас қорыту жүйелерінің зақымдалуына байланысты, бала емделседе, оның физикалық дамуы артта қалады, гипотрофия, темір, «Д» витамині тапшылығы, басқа да витаминдер мен микроэлементтер тапшылығы байқалады. Баланың ерте кезеңінде психомоторлық, ал жасөспірім кезеңінде- жыныстық жетілуі кешеуілдейді.

Клиникалық жағынан ажыратады: ішектік формасы- 5% , өкпелік формасы – 15-20% және аралас 75-80%. Сирек жағдайда атипиялық және жасырын түрлері кездеседі.

Диагностика. Тердегі хлоридтер концентрациясының жоғарылауы- 60 ммоль/л-ден жоғары болуы диагноз қоюға негіз болады. Егер 40-60 ммоль/л аралығында болса, онда ДНК анализін жүргізеді. Балаға пульмонолог, гастроэнтеролог, генетик кеңес жүргізеді.

Емі және профилактикасы. Біріншілік бақылау және емдеу кестесін арнайы орталықтар жүргізеді. Кейіннен мекен жайы бойынша жоғ. дәрігерлер бақылауында болады. Ішектік түрінде- диета, микросфералық ферментті препараттар (креон, панцитрат т б) тағайындайды. Өкпелік түрінде- бронхтарды үнемі дренаждап отыру, бұл мақсатта ЕДШ, массаж, ацетилцистеин, теофиллин, адреномиметик препараттары қолданады.

Профилактикасы және емінде- инфекцияның сезімталдығын анықтап ескереді ( көкірің таяқша, алтынды стафилококк, энтеробактериялар) . Әдетте, бетта лактамды антибиотиктер және аминогликозидтер жақсы әсер етеді.Сырқат баланың оптимальды дамуына- дұрыс тамақтандыру, витаминдер, электролиттер, микроэлементтер тағайындау, лайықты күтім, әлеуметтік адаптация және тәрбиемен қамтамасыз ету.

Маңызды профилактикалық шараға- сырқат баланың отбасына медико-генетикалық кеңес беру және пренатальды диагностика жүргізу болып табылады.

Қызылша (корь)

Қызылша-вирустармен шақырылып, жоғары температурамен, тыныс жолдарының шырышты қабаттарының қабынуымен, тері және шырышты қабаттарындағы бөртпелермен сипатталатын балалардың өте жұқпалы ауруы.

Ертеректе қызылша ауруы тек кездесумен қоймай,бала өмірі үшін өте қауіпті аурудың бірі еді,оның асқынуларынан кейін балалар өлімі көп болатын.Соңғы 30-40 жылдың ішінде ауруға қарсы жалпы және арнайы шаралар жүргізу арқасында, ауру саны азайып қана қоймай,өлім көрсеткіші де төмендеді.Ал соңғы 1-2 жылда бұл ауру қайтадан “басын көтере” бастады,бұның себебі алдын алу егу жұмыстарын жүйелі түрде жүргізбеу салдарынан иммунитет деңгейінің төмендеуі деп айтуға болады.

Эпидемиология.Аурудың қоздырғышы- миковирустар,сыртқы ортада өте төзімсіз,тез тарағыш,өте жұқпалы (ауру бала отырған бөлмедегі ауа арқылы басқа бөлмелерге,этаждарға тарап,басқа балаларға жұғады).Аурудың көзі-ауру бала,ауырғаннан бастап,бөртпе шығу кезеңінің 5-ші күніне дейін,асқынулар кезінде 10-шы күнге дейін жұқпалы болып есептеледі.Таралу жолдары-ауа сілекей арқылы.Иммунитет ауырып өткеннен кейін тұрақты.

Потогенез.Вирус оргонизмге тері және жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабаттары арқылы еніп,сол жерлердің қабынуына әкеледі.Вирустар қанға өтіп(вирусемия),барлық ағзаларга тарайды және олардың қызметін бұзады,қабындырыды.

Клиника.Қызылшаның клиникалық белгілері сатылап бірнеше кезеңде өтеді.

1.Жасырын кезең 7-17күн,профилактикалық екпелер алған балаларда21күнге созылады.

2.Бастапқы кезең-катаральды,продромальды деп те аталады,4-5күнге созылады.Дене қызуы көтеріледі,катаральды,іріңді ринит,конъюнктивит,ларингит,фарингит белгілері пайда болады.Осы кезеңде ерте диагноз қою үшін Бельский-Филатов –Коплик белгісінің маңызы зор:баланың ұртының шырышты қабатында,кіші азу тістерінің қарсысында ақ жарма тәрізді бөртпе пайда болып3-4күнге дейін сақталады.Таңдайда қызыл түсті дақтар-энантема байқалады. Бала өте мазасыз,ұйқысы бұзылып ,тәбеті төмендейді,кейде құсып,іші өтуі де мүмкін.

3.Бөртпе шығу кезеңі-аталған катаральды белгілер анықтала,күшейе түседі.Дене қызуы қатты жогарылап,баланың жалпы жағдайы нашарлайды.Осы кезеңнің бірінші күні тері қабатында:маңдайында,құлағының артында,бетінде макуло-популезді бөртпелер пайда болады.Бөртпелер арасындағы тері қабаты өзгермейді,бірақ бөртпелер бір-бірімен қосылып,тұтасып кетеді.2-ші күні бөрпелер денеге,3-ші күні аяқ-қолдарына жайылады.3 күн өткен соң бөртпелер солғындап,келесі жазылу кезеңі басталады.

4.Жазылу кезеңі пигментация,реконволесценттік кезең деп аталады.Бұл кезеңде баланың жалпы жағдайы дұрыстала бастайды,тері қабатындағы бөртпелер солғындай келе,орнында қошқыл қоңыр түстідақтар қалады.Кейде тері қабатында ұсақ тілеу байқалады.Осы кезеңде бала тез шаршағыш,ұйқышыл келеді,организмның қорғаныш күштері қатты төмендейді.Сол себепті қызылшадан кейін әртүрлі аурулариен асқынулар жиі болады:ларингит,пневмония,отит,антрит,энцефалит т.б.Қызылша ауырлығы бойынша 3 дәреже өтеді:жеңіл,орташа ауыр және ауыр түрде.Ағымы бойынша: типті және атипті (митигированная корь-екпе қабылдаған балаларда ) түрлерін ажыратамыз.Атипті түрінде клиникалық белгілер әлсіз білінеді,жасырын кезең ұзағырақ,бөртпелер шығу сатысы сақталмайды,дене қызуы өте жоғары болмайды,асқынулары өте сире кездеседі.

Диагноз қою.Бұл үшін эпидемиологиялық анамнезге,осы ауруға тән клиникалық белгілерге (патогномичные симптомы) сүйенеміз.Мысалы,катаральды кезеңде - Бельский- Филатов – Коплик белгісіне,бөртпе шығу кезеңінде – бөртпелердің ерекшеліктеріне,сатылып шығуына қарап анықтауға болады.Лабораториялық тексерулер кезіндетыныс жолдарынан вирусологиялық зерттеуге жағынды алынады.

Емдеу.Ауру бала негізінен үй жағдайында емделеді.Стационарда арнайы бокстарда келесі балалар ем қабылдайды:2 жасқа дейінгі балалар,аурудың ауыр түрлерінде,асқынған түрлерінде,қанағаттанғысыз эпидемиологиялық жағдайларда.

Емдеу принциптері:таза ауамен қамтамасыз ету;тез сіңетін,витаминдерге бай,жасына сәйкес тағам түрлерін тағайындау;балаға өте жаксы гигиеналық күтім ұйымдастыру.Симптомдық ем жүргізу:жөтелге қарсы,ыстық түсіретін,антигистаминді дәрілер;антибиотиктер 2 жасқа дейінгіт балаларға,әсіресе фондық аурулары бар балаларға және асқынулар кезеңінде тағайындалады.Аурудың асқынған түрлерінде стационарда жағдайына сәйкес ем қабылданып,жүргізіледі.

Қызылшаның профилактикасы арнайы және жалпы шаралардан тұрады.

Арнайы шаралар-арнайы профилактика жүргізу –қызылша вакцинасын егу –жаңа күнтізбекке сәйкес12 айлығында,қайта егу 6-7 жасында 0,5мл бұлшық етке немесе тері астына жасалады.Егер бала жақын арада гамма глобулин,қан,плазма,гормондар қабылдаса,екпе 6 апта өткеннен кейін жүргізіледі.Бұрын қызылшамен ауырмаған, егу жұмыстарын алмаған балалар, ауру баламен қарым-қатынаста болса,тез арада екпе қабылдау қажет.Егу жұмысын жүргізуге болмайтын жағдайда, пассивті иммунитет туғызу үшін иммуноглобулин1,5-3мл егіледі.

Жалпы шаралар:

-ауру баланы мүмкіндігінше тез оңашалау;

- СЭС ке жедел хабар беру;балалар мекемелеріндегі қарым-қатынастағы балаларға 17-21 күнге карантин тағайындау.

Қызамық (коревая краснуха)

Қызамық-вирустармен шақырылып,тері қабатындағы бөртпелермен мойын лимфа түйіндерінің ісінуімен сипатталатын балалардың жұқпалы ауруы.Ұзақ жылдар бойы қызамық балалардың жұқпалы ауруларының ішіндегі жеңіл түрі болып саналып келді.Ауырған бала үшін бұл ауру онша қауіпті емес,өйткені көбінесе жеңіл түрде өтеді.Бірақ қызамық құрсақтағы бала үшін өте қауіпті болып саналады,өйткені қызамық қоздырғыштары құрсақтағы баланың ағзаларын зақымдап,ол бала әртүрлі ағза ауруларымен туылатыны анықталды(туа біткен соғырлық,саңыраулық,гидроцефалия,жүрек ақаулары т.б.)

Эпидемиология.Қоздырғышы-вирустар,қоршаган ортада төзімсіз.Аурудың көзі –ауру бала,жұғу қаупі жасырын кезеңнен басталып,бөртпе шыққаннан кейін де5күнге созылады.Таралу жолдары:ең жиі кездесетін таралу жолы ауа тамшы арқылы;тікелей қатынас арқылы(контактный);плацента арқылы сирегірек өтеді.

Патогенез.Басқа ауа сілекей арқылы тарайтын аурулардікіне ұқсас. Тыныс жолдарының ышрышты қабаттары арқылы өткен вирус қанға,одан лимфа түйіндеріне өтіп,оларды және тыныс жолдарының эпителий клеткаларын зақымдайды.

Клиника.Инкубациялық кезең-11-23күнге созылады.

Продромальды кезең –өте қысқа, 1-2 күнге созылады. Бұл кезеңдегі белгілер:мұрын бітіп,көз қызару,сирек жөтел пайда болу,субфебрильді температура байқалу. Бірінші белгілердің осындай әлсіз және қыса болуымен байланысты бұл кезең көбінесе баіһйқалмай өтеді.

Б ө р т п е шығу кезеңі- қызамықтың көзге көрінер ең негізгі белгісі.Бөрпелердің шығуында қызылшадағыдай сатылап шығу тәртібі жоқ.Бөрпелер макуло-папулезді,бөлек –бөлек,негізінен аяқ-қолдардың сыртқы жазушы жақтарында,жамбаста орналасады. Бөртпелер 2-3 күннен кейін солғындап,жоғала бастайды,орнында дақ қалмайды.Бөртпелерден басқа қызамық ауруына тән белгінің бірі желке,мойын лимфа түйіндерінің 8-12мм –ге дейін үлкеюі,ісінуі(нормада 3-5мм немесе білінбейді).

Асқынулары.Қызымықтың асқынулары негізінен нерв жүйесі тарапынан байқалады:энцефалит,энцефаломиелит,менингоэнцефалит және құрсақтағы баланың жүйке жүйесі тарапынан байқалатын туа пайда болған ақаулары.

Диагноз қоюға эпидемиологиялық анамнез,клиникалық белгілер,иммунофлюросценция арқылы жұтқыншақтан алынған жағындыдан вирустар табылу көмектеседі.

Емдеу.Арнайы ем жүргізілмейді.Қызамықтың емі асқынбаған түрлерінде симптоматиялық дәрілерді байқалса,міндетті түрде жатқызып,синдромдар бойынша ем тағайындау қажет.

Профилактика.Қызамыққа қарсы арнайы профилактика жүргізілмейді.Жалпы шаралары:ауру балаларды бөрте шыққаннан бастап,5 күнге,жүкті әйелдерді 18 күнге дейін оңашалау.

Скарлатина

Скарлатина-стрептококпен шақырылып,жоғары температура,таңдай бездерінің іріңді қабынуымен және тері қабатында майда бөртпелер пайда болумен сипатталатын балалардың жұқпалы ауруы.Ертеректе скарлатинадан,оның асқынуларынан балалар өлімі жиі кездескен.Соңғы 30-35 жыл ішінде аурудың ауыр түрлері,асқынулары сирек кездеседі және балалар өлімі де кездеспейтін болды.Оның себептерінің бірі –кейінгі жылдары балалардың емі үшін антибиотиктерді жиі қолдану болса, екіншіден халықтың жалпы тұрмыс жағдайларының жақсаруы,медициналық көмектің дер кезінде көрсетілуі болып табылады. Дегенмен,скарлатина әлі де балалар арасында кездесіп тұрады,оның иммундық жағдайын өзгертеді.

Аурудың қ о з д ы р ғ ы ш ы-бета гемолитикалық «А» тобының стрептокогы,60-қа жуық серотиптері бар.Қоршаған ортада төзімді,әсіресе,кепкен күйінде.Дезинфекциялаушы ерітінділер мен антибиотиктерге ғана төзімсіз болады.

Эпидемиология.Аурудың көзі- ауру бала,ауырғаннан бастап 7-8 күнге дейін,асқынған жағдайларда одан ұзағырақ уақытта жұқпалылығы сақталады.Қоздырғыш тасымалдаушылардан ауру жұғу сирек кездеседі.Таралу жолдары- ауа сілекей арқылы,тікелей қатынас арқылы жұғуыда мүмкін.Ауруға бейімділік 2-7 жас аралығы,ересектер мен емізулі балалар өте сирек кездеседі.

Патогенез.Организмге қоздырғыш қалыпты жағдайда таңдай бездері арқылы (фарингеальды түрі),сирегірек жағдайда жарақаттанған,күйген тері қабаты арқылы (фарингеальды түрі),сирегірек жағдайда жарақаттанған,күйген тері қабаты арқылы (экстрафарингеальды немесе экстрабуккальды түрі енеді). Қоздырғыш өзінен экзотоксиндер және бірнеше ферменттер: стрептолизин,гиалуронидаза,стрептокиназа бөліп шығарады. Олар бала организмін уландырады, қабындырады,алергияға бейімдейді.

Осымен қатар, организмде токсиндерге қарсы антиденелер түзіледі,соның арқасында ауруға қарсы арнайы иммунитет пайда болады.Организмде бұл антиденелнрдің бар-жоғын,яғни скарлатинаға қарсы иммунитет бар-жоғын анықтау үшін Дик белгісін қойып тексеруге болады.Техникасы Манту белгісіне ұқсас, арнайы стрептококк токсинін тері ішіне егу арқылы анықталады. Егер ісік,қызару пайда болса оң нәтиже деп есептеледі,токсинге қарсы иммунитет бар деп есептеледі.

Клиникасы.Аурудың жасырын кезеңі 7күннен аспайды. Экстрафарингеальды түрінде бірнеше сағатқа ғана созылуы мүмкін.

Скарлатина ауыруында клиникалық белгілер алғашқы күндерден бастап – ақ жақсы білінуімен ерекшеленеді.Клиникалық белгілер негізгі 3 топқа бөлінеді:интоксикация(улану)белгілері,таңдай бездерінің іріңді қабынуы (іріңді баспа белгілері) мен ауыз қуысындағы өзгерістер және тері қабаты тарапынан байқалатын белгілер.Улану белгілері:дене қызуы жоғарылайды,кейде жүрегі айнып құсады.Таңдай бездерінің белгілері:таңдай бездері ісініп,қызарады,іріңді қабыршақтар пайда болады.Қабыну кішкентай тілге,тілшік имектеріне де тарап,жұмсақ таңдайда қызыл дақтар-энантема-пайда болады.Баланың тамағы жұтынған кезде ауырып, сыртқы мойын бездері де ісініп ауырады.Ауыз қуысындағы өзгерістер:алғашқы күндері баланың тілі құрғақ,қабыршақпен жабылып,еріндері де құрғайды,кейінгі күндері аурудың барысында басқа белгілерге ауысады.Тері қабатындағы белгілер:жаппай қызарып өзгерген тері фонында өте майда,көбінесе тері қыртыстары мен кеудесінде,екі сауырында орналасқан,геморрагиялық бөртпелерге ұқсас бөртпелер пайда болады.Сипалап көргенде тері қабаты құрғақ,ыстық «құстың терісі» сияқты білінеді.Осы бөртпелер тек ауыз- мұрын үшбұрышына шықпайды да,бұл аймақ жалпы қызарып өзгерген фонда ақшыл түсті болып бөлектеніп тұрады-«Филатов белгісі».

Алғашқы күндері (5-7-ші күндер),жүрек тарапынан симпатикотониялық (тахикардия,қан қысымының көтерілуі),ал кейінгі күндері ваготониялық белгілер(қан қысымының төмендеуі,брадикардия,жүрек тондарының әлсіреуі)- «скарлатиналық жүрек»белгілері пайда болады.

Аталған белгілер 2-3 күннен кейін біртіндеп солғындай бастайды:температура түседі,таңдай бездеріндегі өзгерістер қайта бастайды,тілдегі қабыршықтар түсіп,қып – қызыл тілдің үстіндегі емізікшелер анық көрінеді.Тілдің осы көрінісі құлпынайға қатты ұқсайды,сондықтан оны салыстырмалы түрде”құлпынай тәрізді тіл” деп атайды.

Жазылу кезеңінде тері қабатында қабыршақты түлеу басталады,бұл құбылыс,әсіресе алақан мен табандарында анық байқалады.

Ауырлығына сәйкес скарлатинаның 3 дәрежесі анықталады.Өте ауыр түрі сирек кездеседі-өте жоғары температура,құсу,іш өту,сандырақтап елірмелеу,таңдай бездерінің флегмонозды,некротикалық өзгерістерімен сипатталады.Орташа ауыр түрінде-интоксикация,дене қызуының 39-қа дейін көтерілуі,құсу,бас ауыру,әлсіздену,іріңді баспа белгілері байқалу, лейкоцитоз,ЭШЖ жоғарылау7-8 күнге созылады.Жеңіл түрінде -90% жағдайда катаральды баспа белгілері,температура39 С,бөртпелер,лейкоцитоз,жоғары ЭШЖ 4-5 күнге дейін байқалады.

Асқынулары.Ерте асқынулар және кейінгі асқынулар болып бөлінеді:ерте асқынуларға лимфоаденит,отит,синуситтер жатады. Кейіннен пайда болатын асқынулар-синовит,нефрит,ревматизм.

Диагноз эпидемиологиялық анамнезге;скарлатинаға тән белгілер триадасынан,бөртпелер ерекшеліктеріне, «құлпынай тәрізді тіл»,жазылу кезеңінде тері қабатының қабыршақты түлеуі сияқты белгілерге;жұтқыншақтан алынған жағындының нәтижесіне сүйене отырып қойылады.Скарлатина диагнозын анықтау үшін оған ұқсас іріңді баспа және жұтқыншақ дифтериясынан ажырата білу керек.

Емдеу.Стационарға аурудың ауыр,асқынған түрлерімен және фондық аурулары бар балалар жатқызылады.Қалған уақытта балалар үй жағдайында емделеді.

Емдеу принциптері:ауру баланы міндетті түрде оңашалау;бала жататын бөлмеде қажетті санитарлық гигиеналық жағдайды қатаң сақтау;баланың тамағы жасына сәйкес,құнарлы және бірінші күндері бірқалыпты жылы ,сұйық болуын қамтамасыз ету;1аптаға төсек режимін (жеңіл түрлерінде де) тағайындау; 5-7күн бойы бета гемолитикалық стрептококқа әсер ететін пенициллин және осы топтағы антибиотиктер егу;антигистаминді препараттарды (супрастин,тавегил,димедрол т.б.),витаминдер комплексін,дезинтоксикациялық әсері бар көп мөлшерде сұйықтықтар тағайындау;күніне 2рет дене қызуын өлшеп тұру;жиі – жиі зәр анализін тексеріп тұру.

Асқынған және ауыр түрлерінде стационарда синдромдар бойынша ем жүргізіледі.

Профилактика.Арнайы, ерекшеленген профилактикасы жоқ.

Жалпы шаралар немесе ерекшеленбеген профилактика:дер кезінде баланы оңашалау (10 күнге,асқынған жағдайларда тәуір болғанша); қарым –қатынастағыларға 7 күнге каратин тағайындау;бала жатқан бөлменің тазалығын,ыдыс-аяқ,киім – кешек тазалығын қатаң сақтау;баланы басқа аурулардан сақтандыру.

Жел шешек (ветряная оспа)

Жел шешек- тері қабатында көпіршікті бөртпелер пайда болуымен сипатталатын,өте жұқпалы балалар ауруы.

Эпидемология.Қоздырғышы – вирус,сыртқы ортада өте төзімсіз,әсіресе,күн сәулесі мен жоғары температурада.Бірақ вирус өте ұшпалы,өте тез тарайды,ауа арқылы ауру болған бөлмеден басқа бөлмелерге,басқа этаждарға дейін жетіп,балаларға жұғуы мүмкін.Аурудың көзі-ауру бала.Талару жолдары –ауа,ауа –тамшы арқылы.Кейде планцента арқылы өтуі мүмкін.Жұқпалы мерзімі-бөртпелер қабыршақтарымен жабылғанға дейін созылады.

Патогенез. Вирус тыныс жолдарының шырышты қабаттары арқылы еніп, сол жерде өсіп өнеді,клеткаларын зақымдайды.Одан әрі вирус қанға өтіп,қан арқылы барлық ағзаларға тарайды,оларды зақымдайды.Зақымданған жерде көпіршікті бөртпелер пайда болады.Тері қабаты мен ішкі ағзалардың шырышты қабаттары ең жиі зақымданады.

Клиника. Аурудың жасырын кезеңі-2-3 апта. Жел шешек алғашқыда баланың жалпы жағдайының өзгеруімен басталады: дене қызуы көтеріледі, тәбеті төмендеп, басы ауырып,ұйқысы бұзылады.Осы кезде баланың бетінде,шаштарының арасында, денесінде бөртпелер пайда болады.Бөртпелер алғашында макуло-папулезді болса,(кейде бірнеше сағаттың ішінде) везикулаларға-іші мөлдір сұйықтыққа тола көпіршікті бөртпелерге айналады.Бұл көпіршіктердің ішіндегі сұйықтық өзгеріп, іріңді көпіршікке айналуы мүмкін.Бірақ олардың арасындағы тері қабаттары өзгермейді,сөйтіп 1 -2 күннің ішінде көпіршіктер құрғап, қабыршықтармен жабылады.жел шешек ауруында бөртпелер шығуы бір уақытта өтпейді,сондықтан, кейбір бөртпелер қабыршақтанып жатса,осы кезде кейбір бөртпелер жаңадан шығып жатады.Бұл жағдайды бөртпелердің полиморфизмі деп атайды.бір мезгілде бөртпелердің бірнеше түрінің жел шешекке тән белгі болып саналады.Бөртпелер қатты қышып, баланы мазалайды.Ауру бала бөртпелерді қасыған кезде микробтар еніп, бөртпелер жараға айналады.Мұндай жағдайда олардың жазылуы ұзаққа созылады және бөртпелердің орнында тыртық қалады. Бөртпелердің қайталап шығуы Бөртпелердің қайталап шығуы 2-3 күннен 7-8 күнге дейін байқалады.

Ауырлығы бойынша аурудың үш дәрежесі бар: Жеңіл, орташа және ауыр.Аурудың дәрежесі дене қызуының деңгейімен және бөртпелердің санымен байланысты анықталады.

Асқынулары: Энцефалит,круп,лимфоаденит,тері қабатының пиодермия,абсцесс,флекмона сияқты іріңді асқынулары.

Диагноз қою үшін эпидемиологиялық анамнез,клиникалық белгілер( бөртпелер полиморфизмі т.б белгілері) ескеріледі.

Емдеу. Аурудың емі негізінен үй жағдайында жүргізіледі.Стационарда тек аурудың асқынулары мен ауыр түрлері емделеді.

Емдеу принциптері:

• Балалың жеке басының,киім-кешегінің, төсек орнының, бөлменің тазалығын қатаң сақтау;

• Гигиеналық ванна жасап тұру( дене қызуы нормада болса); бөртпелерді 5% перманганат калий 2% бриллиант жасылы,1% метилен көгімен жеке-жеке күйдіріп тұру;

• Симптоматиялық ем жүргізу; аурудың асқынған түрлерінде жергілікті еммен қатар синдромдар бойынша жалпы ем тағайындау.

Профилактика.Арнайы шаралар:жел шешекке қарсы вакцина шығарылған, бірақ вакцинация жүргізілмейді, өйткені ауру көбіне жеңіл түрде өтеді.

Жалпы шаралар:

• Мүмкіндігінше ерте ауру баланы он күнге дейін оңашалау;

• Қарым-қатынаста болған жеті жасқа дейінгі балаларға жиырма бір күнге карантин тағайындау.

Ауырып өткеннен кейін тұрақты иммунитет қалады.

Мысқыл ( эпидемический паротит )

Мысқыл – құлақ асты, шықщыт бездерінің қабынуымен және нерв жүйесінің зақымдануымен сипатталатын балалардың жұқпалы ауруы. 1 жасқа дейінгі балалар-

да сирек кездеседі.Ауру көбінесе жеңіл түрде өтеді, бірақ балалар мекемелерінде, әсірессе жасөспірім балалардың арасында көп тараса, оларда асқынуларымен (орхит)

қауіпті. Мысқылдың қоздырғышы – вирус, сыртқы ортада және дезинфекциялаушы ерітінділерге өте төзімсіз.

Эпидемиялогия: Аурудың көзі – ауру бала 9 күнге дейін жұқпалы. Таралу жолдары-

ауа сілекей арқылы. Иммунитет ауырғаннан кейін тұрақты.

Патогенез: Вирус жоғарғы тыныс жолдарының шырышты қабаттары арқылы еніп қанға өтеді де, қан арқылы лимфа түйіндеріне жетіп, ол жерде шоғырланып жинала-

ды, қабындырады. Құлақ асты не сілекей бездерінің зақымдануы жиірек байқалалы.

Клиника: Жасырын кезең – 11-23 күнге созылады.

Аурудың белгілері құлақ асты бездерінің ісініп, шайнау кезінде ауырсынуынан басталады. Көбінесе құлақ асты бездері 2 жағында да қабынып ісінеді де, баланың арқа жағынан қарағанда мойны жуандап, « шошқаның мойнына » ұқсап көрінеді.

Сондықтан орысша халық арасында бұл ауруды « Свинка » деп те атайды. Қабынған бездердің үсіндегі тері қабаты, өзгермейді, ал ұстап көргенде ісік қолға қатты қамыр-

ға ұқсап білінеді. Дене қызуы 38-39 –қа дейін көтеріледі, баланың басы, іші ауырып, құсуы мүмкін.

Қан анализінде: лейкопения, лимфоцитоз, ЭШЖ өзгермейді.

Аурудың жеңіл түрлерінде асқынулар болмайды, ісікпен қатар субфебрильді темпе-

ратурамен шектеледі. Ауыр түрлерінде келесі асқынулар байқалады: орхит,панкреа-

тит, менингит, менингоэнцефалит. Мысқылдың ұл балаларда орхитпен асқынуы, болашақта белсіздікке әкеліуімен қауіпті.

Диагноз қою эпидемиологиялық анамнезге, клиникалық белгілеріне, вирусология-

лық тексерістерге сүйене отырып жүргізіледі. Вирусологиялық тексеріс арнайы ви -

русологиялық лабароторияларда орындалады, 8-16 күнге созылады.

Емдеу. Ем үй жағдайында жүргізіледі: температура түскенше төсек режимі таға –

йындалады; ісіктің үстіне құрғақ жылу басу (қыздырылған тұз, құм); жиі сусын іш –

кізу; симптомдық ем (ыстық түсіретін, тыныштандыратын дәрілер беру); баланың- тамағы бір қалыпты сұйық жіне жылы болуын қадағалау. Асқынулар байқалса – ста-

ционарда, жағдайына сәйкес ем жүргізіледі.

Профилактика. Жалпы шараларға: ауру баланы мүмкіндігінше ерте оңашалау; қа-

рым- қатынастағы балаларға 21- күнге карантин тағайындау; СЭС- ке жедел хабар беру; санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу жатады.

Арнайы шара – мысқылға қарсы тірі әлсіретілген мысқыл қоздырғыштарынан арнайы дайындалған вакцина қолдану. Күнтізбекке сәйкес мысқыл вакцинасы бала-

ның 12 айлығында қызылша вакцинасымен қатар, 0,5мл дозада санның бұлшық еті-

не немесе тері астына егіледі. Эпидемиологиялық жағдайлармен байланысты ( ауру

санының 2001-2002 жылдары көбеюі) мысқылға қарсы 12 жаста ревакцинация жасау еңгізілді.

Көкжөтел ( коклюш)

Көкжөтел – ұстамалы жөтелмен сипатталатын, балалардың өткір жұқпалы ауруы.

Ертерекете көкжөтел қызылшадан кейінгі балаларда жиі кездесетін ауру еді және ауыр түрде өтіп, асқынуларынан балалар өлімі жиі болатын. Арнайы егу жұмыс-

тарын жүргізумен, емдеу шараларының жақсарғандығымен байланысты аурудың ауыр түрлері және ауыр асқынулары қазіргі кезде өте сирек кездеседі.

Көкжөтелдің қоздырғышы – Борде-Жангу таяқшалары, 1906 жылы осы таяқша-

ларды ашқан ғалымдардың атымен аталады. Таяқшалар қоршаған ортада төзімсіз.

Эпидемиологиясы. Ауру көзі- ауру адам, 25-30 күнге, кейде 2 айға дейін жұқпа-

лы болып табылады. Таралу жолдары- ауа сілекей арқылы, ауру бала жөтелген

кезде қоздырғыштар ауаға тарайды. Көкжөтелдің жеңіл түрлері қауіпті, өйткені

көкжөтел ауруы екенін ажырату қиын болады да, ауру бала оңашаланбай, айнала-

сындағыларға жұқтырып жүргені байқалмай қалады. Ауруға бейімділік бала туыл-

ғаннан бастап жоғары, сондықтан ауратын балалардың негізгі көпшілігі ерте жас -

тағы балалар болып табылады.

Патогенез. Көкжөтел қоздырғышы жоғары тыныс жолдарының шырышты қабат-

тары арқылы еніп, сол жерде 5-6 аптаға дейін сақталады. Өзінен улы эндотоксин бө-

ліп, олар жөтел рецепторларын тітіркендіреді, орталық нерв жүйесіне әсер етеді.Сон-

дықтанда, жоғарғы тыныс жолдарында катаральды өзгерістер онша күшті болмаған-

мен жөтел күшті болады, ұстамалы жөтел түрінде баланы өте қатты қинайды.

Клиника. Жасырын кезеңі 5-14 күнге созылады. Катаральды кезең 1,5-2 аптада

өтеді. Баланың жалпы жағдайы алғашқыда өзгермейді, сол себепті, әлсіз сирек жө-тел, тыныс жолдарындағы катаральды өзгерістер байқалмай қалады. Осы кезеңнің

аяғына қарай жөтел күшейе түседі, бірақ көкжөтелге тән белгілер әліде білінбейді.

Ұстама жөтел кезеңі 3-4 аптаға созылады. Бұл кезеңде көкжөтелге тән негізгі белгі-

ұстама жөтел- байқалады. Жөтел ұстамасы басталған кезде бала дем алмай үстін –

үстін жөтеледіде, біраз уақыт өткеннен кейін барып, ышқынып дем алады (реприз).

Бұдан соң жөтелсіз үзіліс басталады, кейіннен ұстама тағы қайталанады. Жөтел ұстамасының тәулік ішіндегі жиілігіне қарай аурудың ауырлығы анықталады. 1-ші

дәреже, жеңіл түрінде – ұстама тәулігіне 10-15 рет; 2-ші дәреже – орташа ауыр тү-

рінде – ұстама тәулігіне 15-25 рет; 3-ші дәреже , ауыр түрінде – ұстама тәулігіне 30-60 рет қайталанады. Ұстама жөтел кезінде баланың беті қатты қызарып, мойын қан-

тамырлары білеуленіп ісініп кетеді;көзі қанталап, тілі аузынан шығып, жөтел соңын-

да қою, созылмалы қақырық тастайды. Өкпеде энфезематозды өзгерістер, құрғақ

ылғалды сырылдар пайда болады. Жүрек жұмысы әлсірейді: тахикардия байқалады,

қан қысымы жоғарлайды.

Көкжөтелдің балаларда өту ерекшелігі – кішкентай балаларда реприздер болма-

уы мүмкін. Жөтел ұстамасы кезінде олар қатты қызарып, соңынан көгеріп кетеді.

Кейбір жағдайда баланың дем алысы тоқтап қалуы, елірме басталуы мүмкін.

Жазылу кезеңі – 1-3 аптада өтеді. Біртіндеп ұстама жөтел азайып, әлсірейді,

баланың жалпы дағдайы жақсарады.

Қанның жалпы анализінде: лейкоцитоз 17*10 /л -25*10/ллимфоцитоз анықталады.

Асқынулар: аталектаздар ( 15-24% ); ошақты, сегментті пневмониялар; бронхит;

нерв жүйесінің зақымдануы, елірмелеу; пневматоркс; тері асты май қабатының эм-

физемасы; кіндік жарығы т.б.

Асқынулар көбіне кішкентай балаларда, фондық аурулары бар балаларда байқа-

лады және басқа вирустық аурулардың қосылу салдарынан пайда болады.

Диагноз қою үшін эпидемиологиялық анамнез жинау, клиникалық белгілерін анықтау, қақырықты бактерологиялық тексеріске алу, қанның жалпы анализін тексе-

ру жүргізіледі.

Емдеу. Аурудың емі баланың жасына, аурудың ауырлығына, асқынуларына бай-

ланысты жүргізіледі. Ауруханадан аурудың ауыр, асқынған түрлерімен және 1 жас-қа дейінгі балалар емделеді. Қалған жағдайларда емді үйде өткізуге болады.

Емдеу принциптері: барлық уақытта салқын, таза ауамен қамтамасыз ету; тамақ

жасына сәйкес, аз мөлшерде, жиірек берілуі қажет; баланың көңілін аудару үшін кі-

тап оқып беру, әртүрлі ойындар ұйымдастыру т.б. ; алғашқы белгілерден бастап антибиотиктер тағайындау: эритромицин ауыз арқылы 20-30мг /кг, ампициллин

50-100мг/кг ауыз арқылы немесе бұлшық етке егу арқылы, 8-10 күнге дейін; оксиге-

нотерапия; қақырық жібітетін және қақырық түсіретін дәрілермен ферменттер (хи-

мопсин, химотрипсин) тағайындау.

Аурудың ауыр түрлерінде ауруханада, жағдайына сәйкес қарқынды ем тағайын-

дап, жүргізу. Дем тоқтап қалған жағдайда жедел көмек көрсету.

Профилактика. Арнайы профилактика – АҚДС вакцинасын егу. Жаңа егу күнтіз-

бегіне сәйкес 3 рет вакцинация: 2,3,4 айларында, ревакциниция-18 айлығында жүр-

гізіледі.

Жалпы шараларға: ауру баланы 30 күнге дейін оңашалау; СЭС-ке жедел хабар беру; қарым-қатынастағы 7 жасқа дейінгі балаларға 14 күнге карантин тағайындау;

санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу жатады.

Паракоклош

Көкжөтелге ұқсас, кейде ұстамалы жөтелмен сипатталатын балалардың жұқпалы ауруы. Қоздырғышы көкжөтел қоздырғышына ұқсас таяқшалар, тек бактерология-

лық тексеріс арқылы ажырата аламыз. Клиникалық белгілері де көкжөтелге ұқсас, бірақ реприздер барлық уақытта байқалмайды. Көбінесе 3 аптадай уақыт ішінде трахеобронхит ауруы түрінде өтеді.

Емі – симптоматикалық, арнайы профилактика жүргізілмейді, жалпы шаралар көк-

жөтел ауруындағыдай. Оңашалау мерзімі – 15 күн.

Дифтерия

Дифтерия – асқынулармен қауіпті, балалардың жұқпалы ауруларының ішіндегі ауыр

түрі. Арнайы егу жұмыстары жүргізілмей тұрған уақыттарда бұл аурудан балалар өлімі өте жоғары болған. Арнайы вакцина егу арқылы балаларда осы ауруға қарсы активті иммунитет туғызып, ауру саны күрт төмендетілген еді. Кейінгі жылдары алдын ала егу жұмыстары жақсы жолға қойылған кезде дифтерия ауруы тек төтенше

оқиға ретінде кездесіп жүрді. Бірақ, соңғы 5-6 жылдың көлемінде дифтерия қайтадан

« басын көтере » бастады. Оның себебі арнайы профилактиканың дұрыс жүргізілмеу салдарынан болады. Соңғы 10 жыл ішінде Қазақстанда дифтериямен ауру жиілігінің

ең жоғарғы көрсекіші 1995 жылы байқалды - әр 100 000 адамнан адам ауырған, осы

аурудың өлім жағдайымен аяқталу көрсеткіші 6 % 1995-96 жылдары жүргізілген ұлттық иммунизация күндерінде 10 миллионға жуық адам екпе қабылдады, соның

нәтижесінде дифтерия ауруы Қазақстанның барлық жерінде тізгінделді. Дегенмен дифтерия мәселесі күн тәртібінен түспек емес.

Эпидемология. Қоздырғышы – Леффлер корино бактериялары, 1884 жылы

Ф.Леффлер атты ғалым ашқан. Таяқшалары сыртқы ортада төзімді, сондықтан әр –

түрлі заттарда ұзақ уақыт сақталады. Бұл таяқшаларға тек дезинфекциялаушы ері-

тінділер (энол, хлорамин, сутегі асқын тотығы) және қайнату әсер етеді. Ауруың көзі

ауру бала және бактерия тасымылдаушылар таралу жолдары – ауа – сілекей, ыдыс- аяқ, ойыншақтар т.б. заттар арқылы. Иммунитет тұрақты. Егу жұмыстарынан кейін активті иммунитет пайда болған- болмаған Шик белгісі арқылы анықтауға болады.

Патогенез. Қоздырғыш организмге тыныс жолдары арқылы енеді. Коринобакте –

риялар өзінен өте улы экзотоксин бөліп шығарады. Экзотоксин эпителийді некрозға ұшыратып, сол жерде алынуы қиын, ақшыл- сұр түсті қабыршақ пайда болады. Ал қанға өткен токсин барлық ағзаларға жетіп, оларды зақымдайды ( көбінесе жүрек ,

бүйрек, бүйрек үсті бездерін).

Дифтерияның жіктелуі

( БДДҰ, 1996 жыл)

Клиника. Дифтерияның ең жиі кездесетін клиникалық түрі жұтқыншақ дифтериясы (95-97%) Жасырын кезеңі 2-10 күн. Жұтқыншқ дифтериясында – аты айтып тұр –

ғандай, патологиялық өзгеріске жұтқыншақта орналасқан таңдай бездері, жұмсақ таңдай, тілшік, тілшік имектері ұшырайды. Осымен байланысты жұтқыншақ диф–

териясының шоғырланған, жайылған, токсикалық түрлерін ажыратады.

Шоғырланған жұтқыншақ дифтериясында – патологиялық өзгеріс тек таңдай без-дерінде байқалады.Оның өзінде 3 түрін анықтай аламыз: а) катаральдық; б) аралды;

в) қабыршақты. Катаральды шоғырланған жұтқыншақ дифтериясында таңдай без –

дері аздап ісініп, қызарады, температура субфебрильді, организмнің улану белгіле-

рі жоқ. Яғни, қарапайым катаральды баспадан ешқандай айырмашылығы жоқ. Сон-

дықтан бұл түрінде диагнозды анықтау өте қиын, тек бактериологиялық тексеріс қана дифтерия екенін көрсете алады. Аралды шоғырланған жұтқыншақ дифтерия –

сында – таңдай бездері ісініп, қызарады, қабыршақтар пайда болғанмен, олар таң –

дай бездерін түгел жауып тұрмайды. Баланың тамағы ауырады, температурасы

субфебрильді. Қабыршақты шоғырланған жұтқыншақ дифтериясында – қабыршақ түгелдей таңдай бездерін жауып, тамағы жұтынғанда ауырады,мойын лимфа түйіндері ісінеді. Қабыршақтардың алынуы, қиын, зорлап алынса, қанап кетеді.

Жайылған жұтқыншақ дифтериясы – қабыршақтар тек қана тандай бездеріне ғана емес, тілшік имектеріне жұтқыншақтың артқы қабырғасына дейін жайылады. Организмнің жалпы улану белгілері анығырақ байқалады.

Токсикалық жұтқыншақ дифтериясы- жұтқыншақтағы қабыршықтар жұмсақ тандайға дейін жайылып, қатты ісінеді. Таңдай бездері де қатты ісініп, жұтқыншақ саңылауын жабуға дейін жетеді. Мойынның тері асты май қабаты да ісініп, осы ісіктің таралуына сәйкес дәрежесі анықталады. Егер ісік бойының ортасына дейін жетсе- 1 –ші дәрежелі, бұғанаға дейін – 2-ші дәрежелі, бұғанадан төмен – 3-ші дә-

режелі токсикалық жұтқыншақ дифтериясы болып табылады. Дене қызуы жоғары

39-40 С, қайталап құсады, тәбеті жоғалады, қаты әлсірейді.

Субтоксикалық түрінде – жұтқыншақтағы өзгерістер аздау, ал мойынның сыр –

тындағы ісік тек лимфа түйіндерінің айналасында ғана байқалады.

Мұрын дифтериясы – дифтерияның бұл түрін ажырату қиын, анық диагнозды тек бактерологиялық тексерістің қорытындысынан кейін ғана қоя аламыз. Интокси-

кация байқалмайды, ұзақ уақыт мұрыннан қан аралас шырыш ағып жүреді. Риноскопиялық тексерісте мұрынның шырышты қабатында жарақат бар екені, қабыршақпен жабылғаны анықталады.

Көмей дифтериясы көбіне кішкентай балаларда кездеседі. Қабыршақтардың орналасуына сәйкес көмей дифтериясының келесі түрлерін ажыратамыз: көмей дифтериясы немесе дифтериялық круп – қабыршақтар көмейде, дифтериялық круп «А» - қабыршақтар көмей және кеңірдекте, дифтериялық круп «Б» - қабыршақтар көмей, кеңірдек,дифтериялық немесе дифтериялық круп бірнеше сатыда өтеді: дисфония – стеноз – асфиксия. Әр сатының өту уақыты әр түрлі, бірнеше сағаттан – бірнеше күнге дейін. Дисфония кезеңінде – температура жоғары, баланың дауысы өзгереді, қарлығыңқы жөтел, инсператорлық ентігу пайда болады. Стеноз кезеңінде – баланың дем алысы шулы, көкірек клеткасының бұлшық еттерінің іщке тартылуы байқалады. Асфиксия кезеңінде: бала өте мазасыз, терлеп кетеді, көзінде үрей пайда болады. Тері қабаты бозарып, одан кейін көгеру пайда болады, тахикардия, содан кейін брадикардия, пульс әлсірейді, бала есін жоғалтады, ерілмелейді, егер шұғыл көмек көрсетілмесе, өліп кетеді.

Дифтерияның қалған түрлері қазіргі уақытта сирек кездеседі.

Асқынулары. Дифтерия ауруы асқынуларымен қауіпті деп дәрістің басында айтылған еді. Асқынулардың пайда болуы токсиннің мөлшерімен, баланың жалпы

фонымен және жалпы дифтериямен байланысты. Дифтерияның қауіпті асқынулары: миокардит, жедел бүйрек үсті бездерінің жетіспеушілігі, полиневрит нефроз т.б.

Диагноз қою. Дифтерия ауруына диагноз қою үшін лабороториялық тексерістер үлкен роль атқарады: қанның жалпы тексерістері; зәрдің жалпы тексерістері; қанның биохимиялық тексерістері – АСТ, СРБ, ЭКГ тексерістер; бактерологиялық тексерістер.

Бактерологиялық тексеріс шешуші тексеріс болып саналады. Тексеріске жағын –

ды патологиялық өзгеріске ұшыраған жерден алынады. Егер қабыршақ бар болса, жағынды зақымдалған және сау тканьдердің шекарасынан алу керек. Алынған жағынды 3 сағаттан кешіктірілмей бактерологиялық лабораторияға жеткізілуі тиісті.

Серологиялық тексеріс науқастың қанындағы антилденелердің титрінің бірнеше рет артуына негізделген. Дифтериялық крупты анықтауға ларингоскопия көмекте -

седі. Дифтерия диагнозын қою үшін, оны қарапайым баспалардан да ажырата білу керек.

Емдеу. Дифтерия диагнозы анықталған балалар, корино бактериялар тасымал –

даушы балалар және барлық күдікті жағдайлардың бәрі міндетті түрде ауруханаға жатқызылып емделеді.

Дифтерияны емдеудің міндетті шарты - дифтерияға қарсы антитоксикалық сарысу егу болып табылады. Сарысу жылқының қанынан арнайы дайындалады, науқастың қанындағы тіндерге сіңе қоймаған токсиндерді залалсыздандырады. Қазақстан Республткасының денсаулық сақтау министірлігі № 13 бұйрығына сәйкес сарысудың барлық дозасы көп кешіктірілмей, бірден салынуы керек. Ал егілетін сарысудың дозасы қабыршықтың орналасқан жеріне, көлеміне, аурудың түріне және ұзақтығына байланысты болады. Сарысуды егер алдында Безредко әдісімен белгі қойылып, тексеріледі. Алдымен 100 есе әлсіретілген сарысудың 0,1мл тері астына 30 минуттан кейін барлық қалған доза бұлшық етке егіледі.

Дифтерияға қарсы антитоксикалық сарысудың емдік дозалары

Антитоксикалық сарысумен қатар антибиотиктер тағайындалады. Алғашқыда бұлшық етке немесе көктамырға енгізіледі де, науқас жұта алса, ауыз арқылы таб –

летка түрінде тағайындалады, ұзақтығы 14 күн.

Дифтерияның барлық түрлерінде антигистаминді дәрілер – тавегил, димедрол, супрастин т.б. бала жасына сәйкес дозаларда тағайындалады. В тобының витамин –

дері мен аскорутин беріліп, жұтқыншақты дизенфекциялаушы ерітінділермен шаю жүргізіледі. Аурудың ауыр түрлерінде детоксикалық ем – көк тамырға сұйықтықтар құйылады. Аурудың асқынған түрлерінде, миокардитте – 1-2 аптаға қатаң төсек режимі; преднизолон 2мг/кг/тәулігіне; курантил, рибоксин, панангин, дибазол, витаминдер В,С; вольтарен, индометацин, диуретиктер тағайындалады. Нағыз круппен асқынған жағдайда трахеостомия ғана , бала өмірін сақтап қалады.

Профилактика. Арнайы профилактика – АҚДС, АДС, АДС-м, АД-м вакцинала –

рын күнтізбеге сәйкес 0,5мл бұлшық етке егіп отыру. N 270 26.06.95ж. қабылданған бұйрыққа сәйкес дифтерияға қарсы егу мерзімдері:

2 айлығында – АҚДС

3 айлығында – АҚДС

4 айлығында – АҚДС

18-айлығында - АҚДС

6-7 жасында – АДС

12 жасында – АД-М

16-17 жасында – АДС-М

Әр 10 жыл сайын, 26,36,46,56 жаста АДС-М егілуі керек. Егу техникасын практикалық сабақтарда меңгересіздер.

Жалпы шаралар: ауруға күдік жасалысымен, баланы стационарға жатқызып, оңашалау; қарым-қатынастағыларды бақылауға алып, бактерологиялық тексеріс –

тен өткізу, қажет болған жағдайда профилактикалық ем тағайындау: 6 жасқа дейін

600 000ед, 6 жастан кейін 1 200 000ед. 1 рет бұлшық етке бициллин – 5 егу; пенициллин тобындағы антибиотиктер жақпаса, ауыз арқылы эритромицин 40мг/кг/ тәулігіне 4 ретке бөліп, 7 күн бойы; немесе ровамицин 150 000 ХБ/кг тәулігіне рет ауыз арқылы ішке, курсы 5-7 күн; қарым-қатынастағыларға екпе жүргізу: бұрын екпе қабылдамандарға, екпе алғаны жайлы құжаттарында белгісі жоқтарға, соңғы екпеден кейін 5 жыл уақыт өткендерге; ошақта дизенфекция жасау; СЭС-ке жедел хабар жіберу; санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу.

Менингококты инфекция

Менингокти инфекция ауа-тамшы арқылы тарайтын жұқпалы аурулардың бірі. Мектеп жасындағы балаларда кішкентай балаларға қарағанда жиірек кездесе-

ді. Басқа ауа-тамшы арқылы тарайтын жұқпалы ауруларға қарағанда бұл ауруға бейімделік азырақ, бірақ бала ауыра қалса, ауыр өтеді және өлім де жиі байқалады.

Қоздырғышы менингоктар, 11 серотиптері белгілі. Қоздырғыштар қоршаған ортада төзімсіз тез жойылады.

Эпидемиология. Аурудың көзі – ауру адам және қоздырғыш тасымалдаушылар. Таралу жолдары – ауа-тамшы арқылы, маусымдылық – қыс және көктем айлары. Ауырып өткеннен кейінгі иммунитет тұрақты.

Патогенез. Менингококк организмге мұрын-жұтқыншақ арқылы енеді, сол жер-

дің шырышты қабығын қабындырады. Кей жағдайда ауру осымен аяқталады – менингококк қанға өтіп, қан тамырының ішкі эндотелий қабатына шоғырланады, сол жерде инфекция ошағы пайда болады – менингококцемия. Бөлініп шыққан токсиндер қан тамырларының өткізгіштігін жоғарлатады – тері қабатына, ішкі ағзаларға қан құйылулар байқалады. Қан арқылы миға, одан жұлынға жеткен менингококтар сол жерде бастапқыда серозды, кейіннен іріңді қабынуға әкеп соғады – менингит, менингомиелит. Сонымен қатар, басқа да ағзалардың зақымда-

нуы байқалады (жүрек,бүйрек, өкпе т.б.)

Клиника. Жасырын кезең 2-3 күнге (максиамльды 10 күнге) созылады. Аурудың 3 клиникалық түрі анықталады.

1.Менингококты назофарингит – ең жиі кездесетін түрі, бірақ басқа микроорганиз-

дер шақырған назофарингит белгілеріне ұқсас болғандықтан диагноз анықталмай қалады. Диагнозды анық қою үшін жұтқыншақтан бактерологиялық тексеріске жа-

ғынды алу керек. Аурудың бұл клиникалық түрі жеңіл өтеді, 3-7 күнге созылады.

2.Менингококты менингит – жедел, жоғары температурадан басталады, бала қатты мазасызданып көп жылайды немесе, керісінше, өте енжар күйге түседі. Алғашқы күндерден бастап-ақ менингальды белгілер біліне бастайды: желке бұлшық еттерінің тарылуы; Керниг белгісі (бүгілуі аяқтарын созған кезде қарсылық жасау);

Брудзинский белгілері (басын кеудесіне жақындатып игенде аяқтарын бауырына жинау, бір аяғын бүккен кезде екіншісін де еріксіз бауырына қарай жинап алу); кейде ақыл есін жоғалтып, сандырақтайды. Көзі жұмулы, ыңырсып дем алады, гиперестезия, құсу, брадикардия, іш қату, анорексия байқалады. Дұрыс ем жүргіз-

ген жағдайда 18-20 күн ішінде тәуір болады. Керісінше, патологиялық процесс бас миына тараса, жағдайы нашарлап, менингоэнцефалит белгілері айқындалып, бала өміріне қауіп төнеді. Бір жасқа дейінгі балалардағы менингиттің ерекшеліктері: ба-

ла қатты шыңғырып жылай береді, емшек ембей қояды, құсады, эксикоз дамиды. Осы балалардың үлкен еңбегін ашық болуымен байланысты менингеальды белгілер анықталмауы да мүмкін. Сипалап тексеріп көргенде үлкен еңбек жоғары шығып, көтеріліп тұрғаны анықталады.

3.Менигококцемия – менингококтық сепсис – ең ауыр клиникалық түрі, өте жедел басталады. Дене қызуы қатты көтеріледі, тәбеті жоғалады, көп шөлдейді, құсады, іші жүрмей қалады 1-2 тәуліктің ішінде менингокцемияға тән геморрагиялық бөрт-

пелер пайда болады. Бөртпелер көбінесе санның, жамбастың аяқтарының тері қаба-

тында «жұлдызша» тәрізді, кейде бір-біріне қосылып кеткен түрінде анықталады. Осы бөртпелердің орнында, некрозға ұшыраса, тыртықтар қалады. Геморагиялық синдром белгілері мұрыннан, асқазаннан т.б. ағзалардан қан кету түрінде білінеді. Балаға тиісті көмек, ем жүргізілмесе аталған ағзалардың қызметінің өткір жетіспеу-

шілігінен бала өліп кетуі мүмкін.

Диагноз қою кезінде эпидемиологиялық анамнез; аурудың клиникалық белгілері;

лабароториялық тексерістердің көрсеткіштері; жұлын-ми сұйықтығының үлкен қысыммен шығуы, құрамында нейтрофилдер мен белок көбею, мұрын-жұтқыншақ-

тан алынған жағындыдан қоздырғыш табылу, серологиялық тексеруде антидене –

лердің табылуы, қанның жалпы тексерісінде жоғары ЭШЖ болуы ескерілді.

Емдеу. Науқас бала міндетті түрде ауруханаға жатқызылып емделді. Емдеу прин-

циптері:

1. Менингококтық назофарангитте антибиотик ішуге беріледі, ауыз арқылы пенциллин және осы топтағы антибиотиктер тағайындалады. Жұтқыншақты жиі-жиі фурацилин, әлсіз перманганат калий ерітінділермен шайып тұру қолданылады.

2. Аурудың ауыр түрлерінде неғұрлым ерте пенциллиннің үлкен дозалардың егуді бастау керек – 3 айға дейінгі балаларға 300 000 – 400 000 ед/кг тәулігіне әр 4 сағат сайын егіледі; менингококцемияда көбінесе левомицетин-сукцинат 100 мг/кг тәулігіне бұлшық етке әр 6 сағат сайын тағайындалады. Дезинтоксикация-

мен қатар дегидратациялық ем (фуросемид, лазиск ) жүргізіледі. Шоққа қарсы ем тағайындалады (реполиглюкин, гемодез, Рингер ерітіндісі,альбумин, плазма)

+гидрокортизон 25-30 мг/кг/тәулігіне немесе преднизалон 8-10мгкг/тәулігіне. Жүрек жұмысын жақсарту үшін жүрек гликозидтері, кокарбоксилаза, АТФ, ви-таминдер жиынтығы қосылады. Симптомдарға қарай тыныштандыратын, елірмені басатын дәрілер беріледі. Бала стационардан барлық клиникалық белгілер жойылғаннан кейін, бактерологиялық тексеріс 2 рет теріс нәтиже көр –

сеткенде барып шығарылады.

Профилактика. Арнайы профилактика жүргізілмейді. Жалпы шаралар: науқас –

ты жазылғанша оңашалау; СЭС-ке жедел хабар беру; ошақты дезинфекция жүр-

гізу; қарым-қатынастағыларды 10 күнге бақылауға алып, 2 рет жағынды алып тексеру; бактерологиялық тексерістің нәтижесі келгенше балалар мекемесіне жібермеу; әлсіз балаларға гамма глобулин егу; санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу.

Полиомиелит

Полиомиелит-жұлын параличі-жұлынның сұр затының зақымдануымен,парез-параличтермен сипатталатын жұқпалы ауруы.Өткен ғасырдың 50-ші жылдарына дейін полиомиелит ауруы көптеген балалардың өмірін үзіп,тірі қалғандарын мүгедектікке әкелген ауру болып келді.

1950 жылдары Сейбин осы ауруға қарсы егілетін вакцина жасап шығарғаннан кейін,бала организмі ауруға қарсы күресуге мүмкіндік алды,ауру саны күрт төмендеді,өлім азайды.Кейінгі жылдары бүкіл дүние жүзі бойынша осы ауруды жою мақсатымен,балаларға полиомиелитке қарсы жаппай иммунизация жүргізілді.

Аурудың қоздырғышы-энтеровирустар,3 серотипі бар.Күн сәулесі және жоғары температураға төзімсіз,ал суықта ұзақ уақыт тіршілігін сақтайды.Дезинфекциялаушы ерітінділерден тек хлор мен формальдегид қана әсер етеді.

Эпидемиология.Аурудың көзі-ауру бала (2 аптаға дейін) және вирус тасымалдаушылар (3-5 айға дейін) жұқпалы болып саналады.Таралу жолдары-ауыз арқылы (ластанған тамақ,кір қолдар,су арқылы).Аурудың алғашқы 1-2 аптасында тыныс жолдары арқылы да жұғады.Ауру жаз,күз айларында жиірек кездеседі.

Патогенез.Вирус организмге тыныс жолдары және ас қорыту ағзаларының шырышты қабаттары арқылы еніп,сол жерде өсіп-өніп көбейеді.Одан әрі қанға өтеді де,қан арқылы жұлынның сұр затына шоғырланып,оны зақымдайды.Соның салдарынан жұлыннан тарайтын нерв талшықтарының қызметі бұзылып,бұлшық еттерінің парез,параличтері басталады.Патологиялық өзгеріске сонымен бірге сопақша ми,орта және аралық ми да ұшырайды.

Клиника.Жасырын кезең 2-35 күн аралығы (көбінесе 10-12 күн) болып есептеледі.Аурудың дамуы 4 кезеңде өтеді.

Препаралитикалық кезең 1-6 күнге созылады.Клиникалық белгілері жоғарғы тыныс жолдарының қабыну белгілерінен жедел басталады-дене қызуы көтеріледі,мазасыздық,ұйқысы нашарлайды.Кейде гастроэнтерит белгілерінен жедел басталуы мүмкін.Содан кейін барып,нерв жүйесі тарапынан өзгерістер қосылады:Керниг-Брудзинский симптомы,мойын етінің тартылуы,гиперестезия (тері арқылы сезінудің күшеюі),үш аяқты ошақ симптомы (симптом треножника).Жұлын-ми сұйықтығын тексергенде:плеоцитоз (нейтрофилдер саны 100-ге дейін 1мкл-де көбеюі),белок нормада,түсі мөлдір,қысымы жоғары екені анықталады.

Паралитикалық кезең-бірнеше күннен 1-2 аптаға созылады,Дене қызуы төмендейді,бірақ аты айтып тұрғандай бұлшық еттердің парез,параличтері басталады.Бұл өзгеріске барлық бұлшық еттер ұшырамауы мүмкін,дегенмен көбінесе аяқ бұлшық еттерінің парез,параличтері байқалады.Сезімталдық жоғалмайды,ұстап көргенде,қимылдатқан кезде ауырсынады.Бұлшық еттерде қимыл болмағандықтан,олар біртіндеп атрофияға ұшырайды,рефлекстері де төмендеп,жоғалады.Дем алысына қатысатын бұлшық еттер зақымданған жағдайда,тыныс тапшылығының белгілері пайда болады,баланың дауысы өзгереді,жүрек жұмысы нашарлайды.Осы кезеңде бала өткір тыныс тапшылығы мен жүрек жұмысының жетіспеушілігінен өліп кетуі мүмкін.Жұлын сұйықтығында:белок жоғарылайды 1.5-2%,нейтрофильдер азаяды 5-10 1 мкл-де.

Орнына келу кезеңі-жұмысы бұзылған бұлшық еттерде қимыл пайда бола бастайды,ауырғаны басылады,рефлекстері орнына келеді,дем алысы жақсарады,дауысы шығады,жұтыну т.б қимылдар орнына келеді.Орнына келу кезеңі бірінші 3-6 айға дейін жақсы қарқында өтеді де,одан кейінгі мерзімде баяу жүреді,барлығы 2-3 жылға созылады.Ал жұлындағы өзгерістер үлкен болса,көп жерді зақымдаса,балада өмір бойына мүгедектік қалып қояды.

Қалдық өзгерістер кезеңі-парез параличтер қайтпаса,бұлшық еттер атрофияға ұшырап,контрактуралар мен деформациялар баланы мүгедектікке әкеледі.

Диагноз қою.Эпидемиологиялық анамнез жинау;клиникалық белгілерін ескеру (катаральды белгілерден кейін 1 аптаның ішінде парез,параличтер пайда болуы);лабораториялық тексерістер жүргізу:

а)жұтқыншақтан жағындыны алғашқы 5 күннен кешіктірмей алу керек;

б)нәжісті ауру басталғаннан 14 күнге дейінгі мерзімде тексеріске алуға болады.Арнайы шыны флаконға 4-5г нәжісті жинап,резеңке қақпағының сыртынан лейкопластрьмен бекітіледі де,мұздатқышқа қойылады.Лабораторияға 72 сағат ішінде жеткізілуі керек,тасымалдау кезінде де температура +4,+8 градустан жоғары болмауын қамтамасыз ету керек (жаз айларында арнайы термоконтейнерлерде),өйткені полиомиелит қоздырғыштары жоғары температураға шыдамсыз келеді (№535 бұйрық 27.12.95.)

в)жұлын-ми сұйықтығы тексеріске 2-3мл көлемінде алынып,қысымы,клеткалар мен белоктар мөлшері анықталады.

г)серологиялық тексерістер жүргізу үшін көк тамырдан қан алынады (қандағы антиденелерді анықтау,олардың титрінің келесі тексерісте жоғарылағанын байқау);

д)электромиография (бұлшық ет күшін тексеру) полиомиелитке диагноз қоюға көмектеседі.

Емдеу.Аурудың емі міндетті түрде стационарда жүргізіледі.

Препаралитикалық кезеңде:қатаң төсек режимі;симптомдық ем (температура түсіретін,ауруын басатын,антигистаминді,тыныштандыратын дәрілер егу);менингеальды белгілер пайда болса,дегидратациялық ем (зәр қуатын препараттар-лазикс 1мг/кг,диакарб 5мг/кг тәулігіне),сульфат магнезиі 25%-0,2мл/кг бұлшық етке,20-40% глюкоза ерітіндісін көк тамырға егу;жұлыннан сұйықтық алу жүргізіледі.

Паралитикалық кезеңде-баланың бұлшық еттері контрактураға ұшырамауын қадағалау,арнайы аяқ-киім кигізу,ауруды басатын және жылытатын процадуралар тағайындау қолданылады.Ауыр жағдайларда дем алысының қиындап жұту,дем алу бұзылғанда арнайы реанимациялық бөлімге жатқызып,қажетті көмек көрсету керек болады.

Орнына келу кезеңінде-нерв импульстарының таралуын және нерв өткізгіштігін жақсартатын дәрілер егу:прозерин 0,05%мл бұлшық етке;дибазол 0,001-0,005;витамин В1,глютамин қышқылы,церебролизин 1-2 күн сайын,АТФ,биогенді стимуляторлао-алоэ,ФИБС бұлшық етке егіледі;физиотерапиялық ем:емдік ванналар,парафин,озокерит,душ,массаж жүргізіледі.Емдеу курсын жылына 3 рет қайталап отыру қажет.Контрактураларға қарсы арнайы лангеталар,манжеткалар қолданылады;санаториялық-курорттық ем өткізген дұрыс.

Қалдық өзгерістер кезеңінде-физио-ем,массаж,емдік жаттығулар,ортопедиялық операциялар жасау қолданылады.

Профилактика.Жалпы шаралар:ауру баланы тез арада оңашалау;СЭС-ке жедел хабар беру;ошақта дезинфекция жүргізу;қарым-қатынастағы балаларға (балалар мекемелеріндегі) 20 күнге карантин тағайындап,бақылау ұйымдастыру;санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізу.

Арнайы шаралар:1956 жылдан бері полиомиелитке қарсы арнайы ОПВ вакцинасы қолданылады.ОПВ (оральная полиомиелитная вакцина) немесе ЖВС (живая вакцина Сейбина) қызғыш түсті ерітінді түрінде шығарылады.Бір балаға 2 тамшыдан ауыз арқылы енгізіледі.Жаңа егу күнтізбегіне сәкес вакцинация мерзімдері-туылғаннан кейін алғашқы 0-4 күндері,2,3,4 айлығында беріледі.

Сабақты бекітуге арналған тест сұрақтары

1. Поиомиелиттің қоздырғыштары миковирустар (жоқ).

2. Поиомиелит қоздырғыштарының қасиеттерін атаңыз.

3. Поиомиелит ауруында жұлынның сұр заты зақымданады (ия).

4. Поиомиелит ауруының дамуы...кезеңдерде өтеді (препаралитикалық,паралитикалық,орнына келу және қалдық өзгерістер).

5.Паралитикалық кезең деп аталу себебі неліктен?

6. Поиомиелитке диагноз қою үшін қандай тексерістерге сүйенеді?

7.Аурудың емі қандай принциппен жүргізіледі?

8. Поиомиелиттің алдын алу үшін ...вакцинасы қолданылады (ОПВ).

9.Екпелер күнтізбегіне сәйкес ОПВ егу мерзімдері... (0-4 күн,2,3,4 айлықта).

10.ОПВ вакцинасының басқа екпелерден қолдану ерекшелігі... (ауыз арқылы ішке тамшымен есептеліп беріледі).

Вирустық гепатит

Вирустық гепатит-вирустармен шақырылып,тері,шырышты қабаттарының сарғаюымен,бауырдың зақымдануымен сипатталатын жұқпалы ауру.Қазіргі кезде вирустық гепатиттердің 5 түрі анықталған:гепатит А,В,Д,Е және С.

Вирустық гепатиттің (сары аурудың) қоздырғыштары вирустар,қоршаған ортаға төзімді,ұшпалы емес.

Эпидемиология.А және Е гепатиттерін жұқпалы ішек инфекцияларына жатқызуға болады,өйткені жұғу жолдары ас қорыту ағзалары арқылы өтеді.Көбінесе ересек балаларда кездеседі.В,Д,С гепатиттерінде қоздырғыш парентеральды жолмен тарайды:қан арқылы (қоздырғыш енген қан құйғанда,дұрыс залалсыздандырылмаған ине,шприц,скарификаторлар,басқа да кескіш құралдарды қолданғанда,тіс емдеу кезінде);тұрмыстық қатынас арқылы да тарауы мүмкін (тіс щеткасы,тырнақ алатын қайшы,ұстара,ыдыс-аяқтар арқылы);плацента арқылы (егер анасы вирус тасымалдаушы немесе ауру болса).Д гепатиті көбінесе В гепатитімен бірге қосылып өтеді,клиникасы бірдей,бірақ өте ауыр,белгілері тез дамиды,жиі өліммен аяқталады.В,Д,С гепатит түрлері көбінесе 1 жасқа дейінгі балаларда кездеседі,өйткені осы кезде балаға парентеральды жолмен түрлі егулер жасалады.,ауруларына байланысты қан,плазма құйылады немесе бала вирусты құрсақтағы кезеңде анасынан плацента арқылы жұқтыруы мүмкін.

Клиника.Гепатиттің барлық түрлерінің клиникалық айқындалуы бір-біріне ұқсас,4 кезеңде өтеді:жасырын,сарғаю алдындағы,сарғаю және жазылу кезеңдерінде.

1.Жасырын кезең-А және Е гепатиті түрлерінде 35-40 күнге,В,Д,С гепатиттерінде 2-6 айға дейін созылады.

2.Сарғаю алдындағы кезең 7-10күнге созылады.Алғашқыда баланың жалпы жағдайы бұзылып,тәбеті нашарлайды,лоқсып,құсады,кейде іші өтеді,әлсірейді.Кейбр балаларда ауру тыныс жолдарының вирустық ауруларындағыдай катаральды қабыну белгілерінен басталады.Аталған кезеңнің аяғына қарай зәрдің түсі қоңырланып,нәжісі ақшылданып өзгереді.Қан құрамын тексеріп көргенде билирубин мөлшері көбейіп (тікелей билирубин есебінен),зәрде өт пигменттері пайда болады.Баланың бауыры қабырға астынан қолға білініп,ұлғайғаны анықталады.

3.Сарғаю кезеңінде алдымен көздің,жұмсақ таңдайдың шырышты қабаттарының,кейіннен тері қабатының сарғыш түске боялуы анықталады.Осы кезде терісінің қышуы,кейде теріде геморрагиялық бөртпе пайда болуы байқалады.Бауыр көлемі бұрынғыдан ұлғая түседі,талағыда үлкеюі мүмкін.Зәрдің түсі қою сыраның түсіне ұқсап өзгеріп,нәжісі ағарып кетеді (ахолиялық нәжіс).Қан құрамында билирубин мөлшері жоғарылай түседі (нормада 20мкмоль/л дейін),ферменттердің-АЛТ (аланинаминотрансфераза) және АСТ (аспаратаминотрансфераза) белсенділігі артады.Аурудың жеңіл түрлерінде билирубин 90мкмоль/л,АЛТ 6ммоль/л дейін;орташа ауыр дәрежесінде билирубин 100-170мкмоль/л,АЛТ 6ммоль/л-ден жоғары;ауыр түрлерінде билирубин 170мкмоль/л-ден де жоғары,АЛТ және АСТ жоғарылайды.

4.Жазылу кезеңінде аталған клиникалық белгілер біртіндеп әлсіреп,лабораториялық көрсеткіштер жақсарып орнына келеді.

Вирустық гепатиттердің ауырлық дәрежесі жалпы улану деңгейіне,сарғаю дәрежесіне,биохимиялық көрсеткіштердің нәтижелеріне қарай бағаланады.Көбінесе А және Е гепатиттері жеңілдеу,В және С түрлері ауыр,ал В және Д гепатиттері қосылған жағдайда өте ауыр түрде өтеді.Осы түрінде асқынулары да –бауыр комасы,ДВС синдромы байқалады.

Кішкентай балалардағы өту ерекшеліктері-гепатиттің В түрі жиірек кездеседі,көбінесе құрсақтағы кезеңде плацента арқылы жұқтырады;сарғаю алдындағы кезең қысқарақ болады (2-3 күн);сарғаю тез дамиды,ұзағырақ сақталады;қанда билирубин мөлшері жоғарырақ болады,бауыр көтерілуі де айқынырақ білінеді;көк бауырдың ұлғаюы жиірек байқалады;асқынулары жиірек кездеседі;баланың сауығуы кешірек басталады;ауыр гепатиттерден ересек балалармен салыстырғанда өлім жиірек байқалады.

Емдеу.Науқас бала міндетті түрде стационарда емделуі керек:төсек режимі клиникалық сауыққанша сақталады;емдік диета-стол №5-көмірсуларына бай,мал өнімдерінің белоктарымен толықтырылған тағам түрлері,сүт тағамдары,кеңінен жеміс-жидектер мен көкөністер беріледі,сусын мөлшері жеткілікті болуы керек,тәулігіне 2-2,5л дейін;витаминдер табиғи көкөніс,жеміс-жидектер түрінде енгізіледі;интоксикацияның ауыр дәрежелерінде сұйықтықтар көк тамырға тамшылата егу арқылы тағайындалады-гемодез,0,9% физиологиялық ерітінді,неокомпенсан,5% глюкоза т.б. жалпы көлемі тәулігіне 1,5-2,5л дейін;қажетіне қарай қатарынан диуретиктер егіледі;жүйелі түрде асқазан мен ішектітазалап тұру (аутоинтоксикацияның алдын алу үшін) қажет;симптомдар бойынша ем:ДВС дамыса-плазма,гепарин 5-10 мың ед/ттәулігіне+курантил,трентал;геморрагиялық синдромда-викасол 1%-5мл дейін,3-4 күн бойы бұлшық етке,дицинон 2 мл тәулігіне 2-3 рет егіледі;мазасыздану байқалса,тыныштандыратын дәрілер-дроперидол,седуксен;созылмалы гепатит түрінде вирусқа қарсы интерферон-В,С гепатиттерінде 2-3млн ед/тәулігіне 3 күн бойы күн сайын,одан кейін 3 аптаға дейін күн ара егіледі;өт қуатын дәрілер (холензим,холосас,жүгерінің шашағы) және Демьянов әдісімен тюбаж жүргізіледі;гепатопротекторлар (эссенциале,легалон,карсил) тағайындалады.

«Д» бақылау-науқас бала стационардан шыққасын 10күн-1 ай аралығында емдеуші дәрігердің тексерісінен өтеді.Одан кейінгі бақылауды емхананың жұқпалы аурулар бөлмесінің дәрігері жүргізіп отырады.А гепатитінің жеңіл түрлерінде ешқандай клиникалық,лабораториялық өзгерістер байқалмаса,”Д” есептен шығарылады.В және С гепатиттерінде реконволесцент әр ай сайын тексеріліп,жағдайына қарай түрлі мерзімдерге “Д” есепке алынады.Баланың барлық шағымдары клиникалық белгілері жойылып,бауыры мен лабораториялық көрсеткіштері қалпына келгеннен кейін 3 ай өткесін барып есептен шығарылады.

Профилактика-арнайы және жалпы шаралардан тұрады.

Жалпы шараларға-науқас баланы дер кезінде оңашалау;

Қарым-қатынастағыларды бақылауға алу,35 күнге карантин тағайындау,қанын биохимиялық тексеріске алу;

ауру ошағында дезинфекция жасау;

донорлардың қанын мұқият тексерістен өткізу;

медициналық құрал-жабдықтарды талапқа сай залалсыздандырып барып қолдану;

санитарлық ағарту жұмыстарын жүргізіп отыру жатады.

Арнайы шарасы иммунизация жүргізу болып табылады.Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігінде 15.08.97ж. қабылданған №404 бұйрығына сәйкес,ол үшін арнайы дайындалған ВГВ вакцинасы қолданылады.Вакцина сүзіліп,тазартылған дайын антигендерден немесе қанында НbsAg-нің титрі жоғары адамдардың плазмасынан дайындалады.Вакцинация 3 екпеден тұрады.Жаңа туылған балаларға ВГВ егу тәртібі-0;2;4.Яғни,I-вакцинация перзентханада,туылғаннан кейінгі алғашқы 24 сағаттың ішінде,2-рет 2 айлығында,3-рет 4 айлығында жасалады.Балаға перзентханада егілмеген жағдайда вакцинация тәртібі 0;1;6.

0-бірінші екпе мерзімі,1-1ай өткесін екінші екпе,6-тағы 6ай өткесін үшінші екпе жасау мерзімін білдіреді.

Егу техникасы-кішкентайларға вакцина санның латеральды бетіне,жоғарғы бөлігіне бұлшық етке,ал ересек балаларға қолдың дельта тірізді бұлшық етіне 0,5мл дозада арнайы шприц,инелермен жасалады.

Вакцинаны басқа екпелермен бір күнде жасауға болады.Бірақ бөлек шприц пен ине арқылы және егу орны бөлек болу керек.

Вакцинаны сақтау температурасы +8 градустан аспау керек,одан жоғары температурада және қатырған кезде қасиетін жоғалтады.

Сабақты бекітуге арналған тесттер мен сұрақтар

1.Вирустық гепатиттің А және Е түрлерінде қоздырғыш парентеральды жолмен енеді (жоқ).

2.В,С,Д гепатиттері ауыр түрде өтеді (ия).

3.Сары аурудың кішкентай балаларда ауырырақ өтуін немен түсіндіресіз?

4.Вирустық гепатиттер қандай клиникалық сатыларда өтеді?

5.Вирустық гепатиттерде қанда келесі өзгерістер анықталады... (гипербилирубинемия,АЛТ,АСТ ферменттерінің жоғарылауы).

6.Вирустық гепатиттерді емдеудегі негізгі принциптерді атаңыз?

7.Аурудың алдын алу...және...болып бөлінеді (жалпы және арнайы шаралар).

8,Вирустық гепатиттердің алдын алудағы жалпы шараларға не жатады?

9.ВГВ вакцинасы неден дайындалады?

10.Кішкентай балалар мен ересектерге вакцинация жасау тәртібіндегі айырмашылық қандай?

39-кесте

Жұқпалы аурулармен ауырған бала мен қарым-қатынастағыларға

жүргізілетін шаралар

Фап жұмысы

ФАП-фельдшерлік-акушерлік пункт-балаларға медициналық көмек көрсетуге арналған медицина мекемелерінің 1-ші сатысы.ФАП меңгерушісі болып фельдшер немесе акушерка жұмыс істей алады.

Балалардың денсаулығын қорғауда ФАП фельдшеріне қойылатын талаптар мен фельдшердің міндеттері:

-жүкті әйелдерді қабылдау және патронажды дұрыс жүргізу;

-1 жасқа дейінгі балалардың қауіп-қатер тобын анықтай білу;

-жаңа туылған нәресте мен 1 жасқа дейінгі сәбилерге уақытылы патронаж жасап тұру,ФАП-та қабылдауды дұрыс жүргізу;

-1 жасқа дейінгі баланың өсіп-дамуын және жүйке-психикалық дамуын дұрыс бағалап, қадағалап отыру;

- балаларды жасына лайықты, рациональды тамақтандыруын қадағалап отыру;

- ата-аналарға баланы жастайынан шынықтыру тәсілдерін, дұрыс күн тәртібін ұйымдастыруды, массаж, гимнастика әдістерін үйрету;

- балалардың жедел басталатын ауруларына ерте диагноз қоя білу;

- жедел аурулар мен сәтсіз жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсету;

-профилактикалық екпелердің жоспарын түзу, екпелерді жүргізу;

-егулерден кейінгі өзгерістерді анықтап, бағалау;

-әлеуметтік қатер тобындағы балаларға көмек ұйымдастыру.

Фап фельдшерінің жұмсының сапалық көрсеткіштері

1. ФАП қызмет көрсететін аймақта балалар өлімінің болмауы.

2. 1 жастан кейінгі қауіп-қатер тобындағы балалар санының 70%-тен артық болмауы.

. 3. Қауіп-қатер тобындағы балаларды сауықтыру 40%-тен кем болмауы.

4.Шала туылған бала санының 3%-тен аспауы.

5. Жаңа туылған балалар арасында іріңді –септикалық аурулардың болмауы.

6.Абсолютті (түпкілікті) қарсылықтары жоқ балалардың 100% профилактикалық екпелермен қамтылуы.

7.Қажет ететін балаларды диспансерлік бақылауға алу және қайталануға қарсы ем жүргізу- 100% болуы.

8. Жүкті әйелдерді ерте (12аптаға дейін) есепке алу-95%-тен кем болмауы.

9.Денсаулыққа кері әсері барқызметтегі жүктті әйелдердің жұмыс орнын ауыстыруғаықпал ету.

10. Пезентханадан шықансын алғашқы 3күн ішінде патронажбен 100% баланы қамту.

11.Табиғи тамақтанатын балалардың үлесі 70%-тен кем болмауы керек.

12. Ауырған балаларды келесі этапқа өткізуді кешіктірмеу; 3жасқа дейінгі балаларды 2 сағат ішінде,3 жастан асқан балаларды 12 сағат ішінде жеткізу.

13.Жедел жағдайларда көрсетілетін алғашқы көмек көлемі стандарттарға сәйкес болуы.

14.Мектеп жасына дейінгі мекемелерде балалар арасында жұқпалы аурулардың болмауы.

Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігінде 20.10.93.ж қабылданған 437 бұйрыққа сәйкес ФАП-та балаларға қатысты төмендегі формалардағы медициналық құжаттар болуы керек.

ФАП-тағы медициналық құжаттар тізбесі

1.Баланың даму тарихы-ф.112/у.

2.Баланың жеке амбулаториялық картасы-ф.026/у.

3.Лагерьге берілетін медициналық анықтама-ф.079/у.

4.Қабылдауға келген науқастарды тіркейтін журнал-ф.074/у.

5.Егу жұмыстарын тіркейтін қағаз-ф.063/у.

6.Егу жұмыстарын тіркейтін журнал-ф.064/у.

7.”Д” бақылаудағы науқастарды тіркейтін қағаз-ф.030/у.

8.Жұқпалы ауруларды тіркейтін журнал-ф.060/у.

9.СЭС-ке жедел хабар беру қағазы-ф.058/у.

10.Санитарлық ағарту жұмыстарын тіркейтін журнал-ф.038/у.

11.Орта буын медицина қызметкерінің күнделігі-ф.039-1/у.

12.Екпелер жайлы берілетін есеп-ф.86.

13.ФАП-тың есебі-ф.43.

14.Туу туралы анықтама-ф.103/у.

15.Өлім туралы фельдшердің анықтамасы-ф.106-1/у.

16.Істелінген жұмыстарды тіркейтін журнал-ф.029/у.

17.Патронажды тіркеу дәптері-ф.116/у.

18.Жұқпалы аурулармен қатынастағыларды тіркеу дәптері-ф.061/у.

19.Статистикалық талон-ф.025-2/у.

20.Профилактикалық екпелерден кейінгі асқынуларды тіркейтін карта-ф.055/у.

21.Профилактикалық байқауларды тіркеу картасы-ф.131/у.

22.Санаторий,курортқа берілетін карта-ф.076/у.

23.Баланың даму тарихынан көшірме-ф.027/у.

24.Эпидемиологиялық қоршау жайлы анықтама-ф.095/у.

25.Ауру баланың күтіміне берілетін анықтама-ф.138/у.

26.1 жасқа дейінгі баланы тамақтандыру қағазы-ф.124/у.

27.Рецепт қағазы-ф.107/у.

28.Жеңілдетілген рецепт қағазы-ф.108/у.

ФАП-ТА КӨРСЕТІЛЕТІН ЖЕДЕЛ КӨМЕК

ФАП-та істейтін жельдшер немесе акушерка жедел көмек көрсетуді қажет ететін балаларға дәрігерге дейінгі көмекті ұйымдастыра білуі керек және ол көмек стандарттарға сай көрсетілуі керек.

Гипертермиялық синдром

Балаларда ең жиі байқалатын жедел жағдай.Себептері:инфекциялық немесе инфекциялық емес патологиялық жағдайлар-жылу түзілуінің артуы,жылу бөлінуінің нашарлауы,организмде жылу реттелуінің бұзылуы.

Белгілері:дене қызуының 38 градустан жоғары көтерілуі,дене түршігуі (озноб),тамыр соғысы мен дем алысының жиілеуі,қатты шөлдеу,эксикоз белгілері,нерв жүйесінің зақымдану белгілері-бас ауыру,мазасыздану,сандырақтау,кейде елірмелеу.

Жедел көмек 2 түрлі әдіспен өткізіледі:

1-физикалық әдіс-баланы жалаңаштау,3% уксус ерітіндісімен тері қабатын сүрту,басына,үлкен тамырлардың тұсына мұзды мұйық қою,тері қабатын желдеткішпен желдету,18-20 градуста сумен асқазан мен ішекті шаю.

2-дәрілік әдіс-дәрілер тағайындау:аспирин 0,05-0,1г/кг,парацетамол,панадол,тайленол ауыз арқылы:анальгин 50%-0,1мл/жасына,пипольфен 2,5%-0,05мл/жасына немесе дәрілер қоспасы:аминазин 2,5%-1,0мл+анальгин 50%-1,0мл+новокаин 0,25%-4мл.Осы қоспадан 0,1мл/кг бұлшық етке егу физикалық әдіспен қатарынан жүргізілуі керек.Әйтпесе,келесі дәрілер қоспасы түрінде:анальгин 50%-0,1мл/жасына+папаверин 2%-0,1мл/жасына тағайындалады.Әр 20-30 мин сайын баланың температурасы өлшеніп тұрады.Баланың ыстығы бұдан кейін де түспесе,дроперидол 0,25%-0,1мл/кг бұлшық етке немесе көк тамырға;новокаин 0,25%-2мл/кг көк тамырға жасалады.

Фельдшердің тактикасы:ыстығы 38ден түссе,арнайы санитарлық транспортпен медицина қызметкері баланы келесі этапқа,дәрігердің көмегіне жеткізуі қажет.

Елірме синдромы

Себептері:эпилепсия,бас миының органикалық зақымдануы,бас миына микробтардың және басқа да токсикалық заттардың әсері,гипертермияның әсері,гипокальциемия,гипо және гипергликемия,гипонатриемия,бүйрек үсті бездерінің жедел жетіспеушілігі.

Белгілері:баланың денесінің ,аяқ-қолдарының құрысып- тырысуы;есін жоғалту;дем алысының нашарлауы немесе мүлде тоқтап қалуы;көзі аларып,тілін тістеп қалу;еріксіз кіші және үлкен дәретке отырып қою.

Жедел көмек көрсету:киімін,түймелерін шешіп,үстін жеңілдету;тыныс жолдарын тазалау;тілін тістеп,тұншығып қалмауын немесе тілі төмен түсіп кетпеуін қадағалау;демі тоқтап қалған жағдайда,қолдан жасанды дем алдыру;ылғалдатылған оттегін беру;елірмені басатын дәрілер егу;аминазин2.5%-0,1 мл/бала жасына,магнезий сульфаты25%-0,2мл/кг салмағына,седуксен0,5%-0,1мл/жасына:гипокальциемиялық синдромда кальций глюконаты 10%-1мл/жасына:жоғары температуруда ыстық түсіретін дәрілер+дроперидол 0,25%-0,1мл әр жасына.

Фельдшердің тактикасы;науқасты жедел жәрдемді көрсетіп болғаннан кейін,елірме басылған жағдайда да үйде қалдыруға болмайды.Міндетті түрде келесі этапқа арнайы санитарлық тарнспортпен фельдшердің өзі жеткізу керек.Жол бойында баланың тамыр соғысын,дем алысын,дене қызуын қадағалап отыру, қажет болса ылғалдатылған оттегін беріп отыру керек.

Бас миының ісінуі

Себептері;гипертермиялық синдром,бас миының гипоксиясы.

Белгілері;бас миының ісінуі гипертермиялық және елірме синдромдарының асқынуы болып табылады,сол синдромдардың белгілерімен сиппатталады.

Жедел көмек;баланың басына мұзды мұйық қою;ылғалдатылған оттегі беру;жоғары тыныс жолдарын тазалап тұру;тілін тіл тартқыщпен ұстап тұру;құрысып-тырысудыбасатын дәрілер егу-лазикс 2-3мл/кг бұлшық етке,ысытпаны тусіру.

Фельдшердің тактикасы;баланы арнайы көлікпен фельдшердің өзі тез арада дәрігердің көмегіне жеткізуі керек.

Постгеморрагиялық шок

Себептері:қан ауруларының асқынулары,жарақат алғанда организмнен бір мезетте көп қан жоғалту.

Белгілері:қан қысымының күрт төмендеуі,тері және шырышты қабаттарының бозаруы,тамыр соғысының әлсіреуі,есінеп,ұйқысы келуі.

Жедел көмек:қан кетуін азайту немесе тоқтату-көк тамырдан кетіп жатса,қатты таңғыш қою;артериялардан кетіп жатса –байлау салу;мұрын,құлақ,жұтқыншақтан қан кетсе-3%сутегі асқын тотығы,аминокапрон қышқылы,1%викасол,гипертониялық ерітінді немесе ана сүтімен тампонадан жасау;асқазан,ішектен кетсе-2-4 сумен асқазанды шаю,мұз жұту,мұздай су ішкізу,1 шәй қасықтан әр 3-4 сағат сайын гемофобин ішкізу;викасол 1 %-0,1мл/бала жасына бұлшық етке,кальций глюконаты 10%-1мл/жасына бұлшыұ етке немесе көк тамырға егу.Жоғалтқан қанның орнын толтыруды бастау;көп сусын ішкізу,көк тамырға полигюкин,желатиноль,реополигюкин тамшылата құюды бастау.

Фельдшердің тактикасы:тез арада этапқа арнайы көлікпен науқастың аяғын көтеріңкі етіп жатқызып,фельдшердің өзі жеткізеді.

Анафилактикалық шок

Себептері:Аллергияға бейім бала организміне әртүрлі аллергендердің(дәрі-дәрмектер,вакциналар,қан препараттары,тамақ аллергендері,химиялық заттар,жәндіктердің шағуы,гүлдер мен шөптердің әсері т.б) әсер етуінің жедел түрінде байқалады.

Белгілері:Қатты әлсіреу,бозару,қатты терлеу,есін жоғалту,дем алысының қиындауы,кейде тоқтап қалуы,қатты басы мен ішінің ауыруы,қан қысымының күрт төмендеп кетуі,тері қабатында бөртпелер пайда болу.

Жедеп жәрдем:Әсер еткен дәріні егуді тоқтату;басын төмен,аяғын жоғарырақ етіп жатқызу;дәрі егілген жерден жоғары жгут салу,дәрі егілген жерді айналдыра 0,1% адреналиннен 0,15-0,75мл егу:науқастың ішін,аяқ-қолдарын қатты уқалау;тыныс жолдарын тазалап тұру,басын бір жағына бұрып жатқызу;ылғалдатылған оттегін беріп тұру;демі тоқтап қалса,жасанды дем алдыру;көк тамырғанемесе бұлшық етке 0,1%-,01мл/жасына адреналин егу:қайта-қайта қан қысымын өлшеп тұру,егер көтерілмесе-0,1%глюкозаға қосып,қан қысымын 85мм с.б. жеткенше көк тамырға тамшылата егу;көк тамырға гормондар егу.Пеницилин аллергия берген жағдайда пенициллиназа егу500 00-1 000 000 ед бұлшық етке немесе кө тамырға.

Фельдшердің тактикасы:қан қысымы көтерілгесін арнайы санитарлық көлікпен фельдшердің бақылауында келесі этапқа,дәрігерге жеткізу керек.

Ларингоспазм - жалған круп

Себептері:жоғары тыныс жолдарының вирусты аурулары,көмейдің сифиллис,туберкулез ауруы,көмейдің аллергиялық ісінуі,көмейде ісік,жарақат пайда болуы,стеноздаушы ларинготрахеит.

Белгілері:қатты қарлығып шығатын құрғақ жөтел,инсператорллық ентігу,қатты мазасыздану,терлеу, көзінде үрей пайда болу, басын шалқайта ұстап,аузымен ауа қармау,ерін-мұрын үшбұрышынның көгеруі,ақырғы ауыр сатысында тамыр соғысының,жүрек жұмысының әлсіреуі,дем алысының қиындауы,есін жоғалту.

Жедел жәрдем:дәрілер қоспасын ингаляция арқылы енгізу:эфедрин5%-1мл+адреналин-0,1%-1мл+атропин0,1%-0,3мл+димедрол1%-1мл+гидрокортизон 5мг+химотрипсин 2мг.Осы қоспадан ингаляцияцияға 2мл алынады.

Димедрол 1%,супрастин 2%немесе пипольфин 2,5%-0,1мл бала жасына,лазикс1-2мг/кг (1мл= 10мг)бұлшық етке немесе көк тамырға;кеудесіне айналдыра қыша қағазын қою;аяқтарын жылы ванна немесе жылытқыш қою;ылғалдатылған оттегін беру;жылы сусын,қақырық түсіретін шөп дәрілердің қайнатпаларын ішкізу.

Фельдшердің тактикасы:баланы тез арада арнайы санитарлық көлікпен дәрігердің көмегіне жеткізу,өйткені жалған круптың III және IV сатыларында баланың өмірін сақтап қалу үшін итубация немесе трахеостомия жасауға тура келеді.

Бронх қысылу синдромы

Себептері:бронх демікпесі,анафилаактикалық шок,тыныс жолдарына бөгде зат тусу,созылмалы өкпе аурулары.

Белгілері:баланың төсекте мәжбүрлі жағдайда түсуі-жата алмайды,қолдарын тіреп отырады немесе түрегеп тұрады,дем шығаруы ұзарып қиындайды,ысқырып,ысылдап алыстан естілетін шулы дем алысы пайда болуы,қатты қинайтын,соңында жабысқақ қақырық шығатын жөтел ұстамасы.

Жедел жәрдем:баланың киімін шешіп,үстін жеңілдету,көңілін аударып,тыныштандыру;жылытылған түймедақ,сода ерітінділерін қосып оттегін беру;аяқтарына жылы ванна(37-40 ),кеудесіне және аяғына қыша қағазын қою;қалта ингаляция жасау-2%алупент,солутан 0,5-1мл,новодрин 1%-1мл т.б бронхолитиктминермен.ауруханаға

Антигистаминді дәрілер егу-димедрол 1%,супрастин 2%,пипольфин2,5%-1-2мг/кг(0,1мл/жасына)бұлшық етке.Ауыз арқылы бронхолитин,эфедрин,теофедрин ішкізу.Тыныштандыратын дәрілер егу,ішкізу.

Фельдшердің тактикасы:баланы келесі этапқа соқпай аудандық ауруханаға арнайы санитарлық көлікпен жеткізу.

Жүректің өткір жетіспеушілігі

Себептері:Туа және жүре пайда болған жүрек ақаулары;жүрек және басқа да ағзалардың ауруларының асқынулары;жұқпалы аурулардың ауыр түрлері;жүрек бұлшық етінің жиырылу қызметінің күрт нашарлауы.

Белгілері:Ентігу,тахикардия,тахипноэ,көгеру,мойын көк тамырларының білеуленіп ісінуі,қатты соғуы,жөтелден кейін көбік аралас сарғыш немесе қызғыш түсті қақырық тастау.

Жедел көмек:спирт арқылы ылғалдатылған оттегін беру;тыныс жолдарын тазалап,шырышты сорып алып тұру;баланың бас,кеуде жағын жоғары жатқызу;пульсті бақылай отырып,аяқтарын жгут салу;баланы тыныштандыратын дәрілер-седуксен 0,5%,реланиум0,5%-0,1мл/жасына егу:лазикс1,5-2мг/кг.

Фельдшердің тактикасы:баланы кешіктермей,тез арада арнайы санитарлық көлікпен аудандық аурухананың реанимация бөліміне жеткізу.

Ішек токсикозы мен эксикозы

Себептері:Ерте жастағы балалардың диареялары,жұқпалы іш аурулары,организмнен көп мөлшерде су жоғалтуға әкелетін аурулар.

Белгілері:жиі құсу,жиі су сияқты болып әш өту;тері және шырышты қабаттарының құрғауы,серпінділігі мен созылғыштығының төмендеуі;көзі мен үлкен еңбегінің төмен түсуі;көз жасы мен зәрінің азаюы;дем алысының қиындауы,жиілеуі;тахикардия,пульстің әлсіреуі;гипертермия.

Жедел жәрдем:Мүмкіндігінше ерте дегидратацияның дәрежесі мен эксикоздың түрін анықтау.Жоғалтқан судың мөлшеріне қарай дегидратацияның з дәрежесі анықталады:I дәреже-салмағының 5% не дейін,II дәреже-5%-10%,III дәреже-10%-тен жоғары кемуі.Су жоғалту 20% тен асса бала өледі.

Эксикоздың түрлері:

I-су дефицитті(гипертониялық)түрі-бала өте мазасыз,Т жоғары,бұлшық ет тонусы да жоғары,қатты шөл қысады елірмелейді,тер мен зәрі азаяды.

II-тұз дефицитті(гипотониялық) -бала өте енжар,әлсіз,есін жоғалтады,рефлекстері мен бұлшық ет тонусын төмен,жүрек тондары күңгірт,әлсіз,қан қысымы төмен.

III-изотониялық түрі-организмнен жоғалтқан су мен тұздардың мөлшері бірдей,клиникалық белгілері зат алмасуының бұзылуының дәрежесімен байланысты.

-Асқазанды2%сода немесе Рингер ерітіндісімен шаю.

-1:5000 перманганат калий ерітіндісімен ішегін шаю.

-Дегидратацияның1-дәрежесінде ауыз арқылы регидрон,глюкосолан,оралит ерітінділерін 50мл/кг 1 сағат ішінде,2-ші дәрежесінде 90мл/кг 6сағат ішінде ішкізу.

Синдромдар бойынша ем жүргізу(елірме,гипертермия байқалса),дем алысының жүрек жұмысын жақсартатын дәрілер егу.

Құсуды тоқтату үшін новакаин0,25%1шәй қасықтан 1 ас қасыққа дейін ішкізу,церукал 1% 1мг/кг(1мл-5мг) бұлшық етке,прозерин0,05%-0,1мл/жасына бұлшық етке,құсу басылмаса-аминазин2,5%-0,1мл/жасына бұлшықетке егу.

Фельдшердің тактикасы:қолда бар дәрілерді егіп және алғашқы көмек көпсетіп болғаннан кейін тез арада ауруханаға арнайы көлікпен жеткізу.

Бүйрек жұмысының өткір тапшылығы

Себептері:Көп қан жоғалту,дегидратация,күшті интоксикация,токсико-аллергиялық және инфекциялық ауыр бүйрек аурулары,бүйрек және зәр шығару ағзаларының туа пайда болған ақаулары.

Белгілері:Олигоурия немесе анурия,гипералиемия,гиперазотемия белгілері-бас ауыру,құсу,іш ауырып,әлсіздену,ентігу,брадикардия,аритмия,бұлшық еттердің тырысуы,аузыннан амиак иісі шығуы.

Жедел жәрдем:

-2% сода ерітіндісімен немесе басқа ерітіндімен асқазанды шаю;

-ішекті шаю(сифонды клизма қою);-симптомдық ем жүргізу( жүрек жұмысын жақсартатын дәрілер)егу;

-бүйрек домалақшаларындағы қан айналымын жақсарту үшін эуфиллинді көк тамырға тамшылата егу.

Фельдшердің тактикасы: баланы тез арада арнайы санитарлық көлікпен,фельдшердің жетегімен реанимация бөліміне жеткізу.Ауыр жағдайда балаға тек экстракорпоральды гемрдализ жәрдем етеді.

Бүйрек шаншуы

Себептері:несеп ағарларының қабынуы,бүйрек-тас ауруы,бүйрек зәр шығару жолдарының ісіктері.

Белгілері: бала өте мазасыз,өзін қоярға жер таппайды,іші кебеді,құсады,дене қызуы көтеріледі,зәрге шығуы қиындайды,жиілейді,зәр шығару жолдары мен сыртқы жыныс ағзаларының тұсында зәр шыққан кезде ауырсыну пайда болады,белі,бүйрек тұсы қатты шаншып ауырады.

Жедел жәрдем:жоғары температура,қалтырау,дизуриялық белгілер болмаса балаға жылытатын процедуралар тағайындау цистенал-бала неше жаста болса,сонша тамшы;спазмды,ауырсынуды басатын дәрі-дәрмектер;но-шпа2% 0,5-1,0мл бұлшық етке(дозалары бала жасына сәйкес) , димедрол 1% және анальгин 25%-50% бұлшық етке егу.

Фельдшердің тактикасы: алғашқы көмектен кейін ауырсыру басылмаса тез арада дәрігерге жеткізу.Егер науқастың жағдайы жеңілдесе,дәрігердің коньсултациясына жолдама жазып,үйіне қайтару.

Қан тамырларының өткір жетіспеушілігі

Себептері: Ішкі ағзаларға қан кету,жұқпалы аурулардан кейін әлсіреу,қан қысымын төмендететін дәрілердің дозасының артып кетуі,қатты ауырсыну,анафилаксия,қатты қорқып кету,нерв жүйесінің аурулары т.б.

Талу белгілері: қатты әлсіреу,бас айналу,құлағы шулау,көз қарауту,тері және шырышты қабатарының бозаруы,аз уақытқа есін жоғалту,қан қысымының төмендеп кетуі,суық тер шығу,жүрегі айнып кекіру,кейде бұлшық еттердің тырысуы.

Жедел жәрдем: түймелерін ағытып,кеудесін жеңілдету,таза ауа жеткізу;тегіс,қатты жерге баланың бас жағын төмен етіп жатқызу;бетін мұздай сумен сүрту;мүсәтір спирті немесе эфирге батырылған мақтаны иіскету;бұл әрекеттер жәрдем етпесе дәрілер егу-кофеин 10%-0,05мл/кг, кордиамин 0,02мл/кг бұлшық етке немесе тері астына;есін жинағасын бірден тұрғызбай,ыстық шәй ішкізу.

Талықсу(коллапс)-есін жоғалтпайды,бірақ өте төмен,тері қабаты боп-боз,аяқ-қолдары мұздай,көз қарашағы үкейген,мұздай тер шығады.

Жедел жәрдем: ыстығы жоқ болса жылытқыштармен жылыту;ылғалдатылған оттегін беру;ыстық шәй,кофе ішкізу;аяқ-қолдарын,ішін уқалау;тері қабатын этил немесе камфора спиртімен ысқылау;қан қысымын көтеретін дәрілер егу-кофеин,корлиамин,адреналин 0,1%-0,1мл/жасына,эфедрин 5% -0,1мл/жасына:жәрдем етпесе мезатон1%норадреналин 0,2%-0,1мл/жасына,преднизалон 1мг/кг,жүрек жұмысын жақсартатын дәрілерді-строфантин 0,05% немесе корглюкон 0,06%-0,0025мл/кг 10% глюкозамен көк тамырға егу.

Фельдшердің тактикасы:баланы иез арада арнайы санитарлық көлікпен реанимация бөліміне жеткізу.

Гипергликемиялық кома

Себептері: қант диабетіменауыратын балаға инсулин мөлшерінің жетіспеуі.

Белгілері:терең,сирек,шулы дем алыс пайда болу;аузынан ацетон иісі шығу;рефлекстердің жоғалуы;тері және шырышты қабаттарының құрғауы;қанда жоғары гипергликемия,зәрде-глюкозурия.

Жедел жәрдем:балаға инсулин егуді бастау 0,3-0,7ЕД/кг:1-ші егуге1/3дозаны көк тамырға шапшаты жіберу,2-ші егуге 1/3 дозаны көк тамырға тамшылата,қалған 1/3дозаны III- ші кезекте тері астына егу;асқазанды 2%сода немесе физиологиялық ерітіндімен шаю;тазартқыш клизма жасау,ішекті шаю;тез арада ауруханаға жеткізу.

Гипогликемиялық кома

Себептері:Қант диабетімен ауыратын балаға инсулин мөлшерінің көп енгізіліп қоюы,дұрыс күн тәртібін бұзу,күш түсіру.

Белгілері:әлсізднеу,бозару,қатты терлеп кету,тез есін жоғалту,құрысып-тырысу,тахи және брадикардия,қанда гипогликемия.

Жедел жәржем:көк тамырға 20-40мл 40% глюкозаны шапшыта егу:ылғалдатылған оттегін беру;кофеин 10 %тері астына егу;есін жинағасын тәтті шәй,тез сіңетін тәттілер жегізу.

Асфиксияда жедел көмек көрсету

1 дәрежелі,жеңіл асфиксия ( Апгар шкаласымен 6-7 балл)

1.Тыныс жолдарынан шырышты сорып алу.

2.Дем алысы ретсіз болса,маска немесе Амбу қапшығы арқылы 60% оттегі қосылған ауамен жасанды дем беру,минутына 20-40рет.

3.Осы кезде қатарынан кіндік венасына 20% глюкоза+5мл/кг кокарбоксилаза 8мг/кг жбоксилаза 8мг/кг жіберу.

II дәрежелі орташа ауыр асфиксия (4-5балл):

1. Тыныс жолдарын тазалау.

2. Жоғарыдағы әдіспен 2-3минуттай жасанды дем алдыру.

3. Дем алысы пайда болмаса,тыныс жолдарынан,асқазаннан шырышты сорып алып,интубация жасау.Сол арқылы трахея,бронхтарды тазалап,аппараттар арқылы жасанды дем алдыру.Параметрлері:оттегі-60%,қысымы -30мм су бағанасы,жиілік-30-40рет минутына.

4. Осы кезде кіндік венасына 20% глюкоза 5мл/кг жіберу.

III дәрежелі,ауыр асфиксия(Апгар 0-3балл):

1. Тыныс жолдарынан шырышты сорып алу.

2. Интубация жасап,аппараттар арқылы жасанды дем алдыру.

3. Кіндік венасына катетер арқылы 20% глюкоза 5мл/кг,кокарбоксилаза 8мг/кг,АТФ 1мг/кг,преднизалон 1мг/кг немесе гидрокортизон 5мг/кг.Дем алысы пайда болған соң,4% гидрокарбонат натрийін 5мл/кг жіберіледі.

4. Жүрек жұмысын жақсарту үшін:а)брадикардия болса-жүрекке сыртқы массаж жасау, көмектеспесе 0,1%атропин;б)жүрегі соқпаса-жүрекке сыртқы массаж,ол көмектеспесе кіндік катетері арқылы 0,1%адреналин 0,1мл(физиологиялық ерітінді қосып),10% кальций глюконатын 2,5-3мл,қайталап преднизалон немесе гидрокортизон жіберу.Жүрек соғысы пайда болмаса 0,1% адреналиннен 0,1мл тікелей жүрекке егу.

Өкпе ісінуі

Себептері:ауыр пневмониялар,бронх астмасы,анафилактикалық шок,уланулар,бас миының ісігі,туа пайда болған ауыр жүре ақаулары,гипергидратация(есепсіз көп сұйықтық салдарынан).

Белгілері:қатты мазасыздану,шулы дем алыс пайда болу,жөтелген кезде қызғыш түсті көпіршікті қақырық шығу,цианоз,тахикардия,мұздай тер шығу,өкпеден көп мөлшерде майда көпіршікті ылғалды сырылдар естілу.

Жедел көмек:жоғары тыныс жолдары мен ауыз қуысынан шырышты сорып алу;Бобров аппараттарынан спирт арқылы ылғалданған оттегін беру(20-30минуттай,20 минут үзілістен кейін қайталап отыру);бас,кеуде жағын көтеріңкі етіп,бір қырынан жатқызу;жүрек глюкозидтерін-строфантин 0,05%немесе корглюкон 0,06%-0,25мл/кг 10%глюкозамен көк тамырға егу;диуретиктер егу-лазикс 1,5-2мг/кг,эуфилин 2,4%-1мл жасына көк тамырға;кортикостероидты гормондар-преднизалон 2-3мг/кг тәулігіне;АТФ 1% 1-2мл,кокарбоксилаза 25-100 мг көк тамырға;дроперидол 0,25% 0,1 мл/кг көк тамырға,аминазин 2,5% 0,1мл/жасына бұлшық етке.

Фельдшердің тактикасы:алғашқы көмекті көрсетіп,қолда бар дірілерді егіп болғаннан кейін,арнайы санитарлық транспортпен ылғалды оттегін беруді тоқтатпай,аудандық ауруханаға,дәрігердің көмегіне жеткізу.

Құсу кезіндегі жедел көмек

Себептері:астан уланулар,интоксикация,ас қорыту және орталық жүйке жүйесінің аурулары.

Белгілері:жүрек айнып,құсу-алғашқыда тамақ қалдықтарынан аралас,ауыр жағдайларда тоқтамай құсу,кейде нәжіс араласып құсу.

алғашқы көмекті көрсетіп баланың бас жағын жоғары етіп,бір қырына жатқызу;қысып тұрған киімдерін шешу;таза ауамен қамтамасыз ету;асқазанды зондтап,шаю;ауыз арқылы 0,25 % новокаиннен 1шәй қасықтан 1 ас қасыққа дейін дозада ішкізу;церукал 1%1мг/кг немесе прозерин 0,05% 0,1мл/жасына бұлшық етке егу;құсу тоқтамаса,аминазин 2,5% 0.1мл/жасына егу;құсу тоқта,асын ауыз қуысын қайнаған сумен шаю;сусын,регидратациялық ерітінділериен ішкізу.

Фельдшердің тактикасы: алғашқы көмекті көрсетіп болғаннан кейін,анық диагноз қою және дәрігерлік көмек көрсету үшін санитарлық көлікпен ауруханаға жеткізу.

Бүйрек үсті бездерінің жедел жетіспеушілігі

Себептері:менингококты инфекция,ауыр сепсис,басқа жұқпалы аурулардың интоксикациялары,туылу кезіндегі ауыр жарақаттар,гормондормен емдеуді күрт тоқтату,бүйрек үсті бездерінің өткір қабынуларымен бездерге қан құйылулар.

Белгілері:әлсіздік,жалпы гипотония,цианоз,жүрек тондарының көмескіленуі,тамыр соғуының әлсіреуі, артериальды қан қысымының өатты төмендеуі,құсу,іш өту.

Жедел жәрдем:ортикостероидты гормондар егу-кортизон 25-50мг 0,9%физиологиялық ерітінді немесе 5%глюкозамен күніне 4-6 рет көк тамырға тамшылата;преднизолон 2-5мг/кг бұлшық етке немесе көк тамырға;қан қысымын көтеретін препараттар-норадреналин 0,2%-0.1 мл бала жасына,мезатон 1% осы дозада көк тамырға тамшылата;плазма,белокты препараттарды көк тамырға тамшылата егу керек.

Фельдшердің тактикасы: науқасқа алғашқы жедел көмекті көрсетіп болғаннан кейін, арнайы санитарлық транспортпен,өзі қан қысымын,жүрек жұмысын бақылай тырып,дәрігердің көмегіне жеткізу.

Балалар мекемелірінде балаларға медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастыру

Балалар мекемеліріндегі-балалар үйлері,бала бақшалары мен ясилері,мектептер және мектеп-интернаттардағы балаларға медициналық көмек көрсету үшін арнайы медициналық қызметкері тағайындалады.Онда орта буын медицина қызметкерлері-фельдшер,акушерка,мейірбике жұмыс істей алады.

Өз жұмысын балалар мекемесінің қызметкері участкелік немесе аудандық поликлиника дәрігерінің тікелей басшылық етуімен ұйымдастырады.Медицина қызметкері алдымен жылдық және айлық жұмыс жоспарын түзіп,істелінетін жұмыстарды соған сәйкес жүргізіп отырады.Жұмыс жоспары келесі негізгі бөлімдерден тұрады:

1.Балалар мекемесіндегі санитарлық-гигеналық жағдайлардың нормадағы талаптарға сәйкес болуын қадағалау.

2.Балалардың дұрыс күн тәртібін,дұрыс,жасына лайықты тамақтануын ұйымдастыру.

3.Балаларды толық есепке алу,»Д» бақылау жасау,емдеу,сауықтыру жұмыстарын жүргізу.

4.Жұқпалы аурулардың алдын алу және эпидемияға қарсы жұмыстарды ұйымдастыру.

5.Санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізуі

Балалар мекемесіндегі санитарлық гигеналық тәртіпті сақтау

Балалар мекемелерінде тазалықты сақтау арнайы ережелерге,бұйрықтарға сүйене отырып жүргізіледі.Бала бақшаларда,ясилерде балалар жасына қарай топтарға,мектеп оқушылары сыныптарға бөлінеді.Әр топ пен сыныптағы бала санының нормадан көп болмауын,балалар бір-бірімен тек таза ауаға сеуенге шыққан кезде ғана араласқанын бақылап отырған жөн.

Бала бақшалардағы әр топтағы балаларүшін ұйықтайтын,ойнайтын және тамақтанатын бөлмелері бөлек болады.Олардың көлемі,жылылығы,жарықтығы,жабдықталуы гигеналық талартарға сай болуын медицина қызметкері қадағалап отырады.

Бұл бөлмелердегі жабдықтар бала жасына сәйкес болмаса,өсіп келе жатқан балалардың қимыл-тірек жүйесіне кері әсерін тигізеді.Сондықтан,мектеп оқушыларының отыратын партасы,немесе орындық,столдары әр сыныптағы балалардың бойына лайықты,әртүрлі мөлшерлі болғаны дұрыс.

Дұрыс күн тәртібін ұйымдастыру

Балалар мекемелерінде дұрыс күн тәртібін ұйымдастыру да медицина қызметкерлерінің бақылауында болады.Оны ұйымдастыру кезінде де бала жасының ерекшелегін,нерв жүйесінің ерекшелегін ескеріп отыру қажет.Ұйықтау,дем алу,тамақтану,сабақ оқуға бөлінген уақыттардың барлық балалар үшін бірдей болмай,жасына қарай әртүрлі болуын медицина қызметкері ескеру керек.Төменгі класс оқушыларының сабақтарының арасында таза ауад)а қимыл ойындарын ұйымдастыруға көңіл бөлгені дұрыс.

Балалар мекемесіндегі балаларды тамақтандыру

Баланы тамақтандыру тәртібі медицина қызметкерлерінің әрдайым қадағалауын талап етеді.Тамақ баланың жас мөлшеріне қарай есептеліп,құрамындағы белок,майлар көмірсулардың жеткілікті болуы қадағаланады.Қажет болған жағдайда қосымша тамақ енгізіледі.Медицина қызметкері балалар мекемелерінде меню түзуге тікелей қатысып отырады.Сонымен қатар,ол тамақ дайындайтын бөлменің тазалығын,тамақ пісіретін,тарататын аспаздардың денсаулығын қадағалап,тағамдардың сақталу мерзімін,сапасын тексеріп отырады.Балалар мекемелерінде балалардың өсіп дамуына барлық жағдайлар жасалуы қажет.Бала бақшалар мен мектеп жасындағы балаларды тамақтандыру жобалары»1 жастан асқан баланы тамақтандыру»тақырыбында берілген.

Баланы»Д»есепке алу,емдеу-сауықтыру жұмыстары

Балалар мекемесіндегі медицина қызметкері барлықбаланы есепке алып,оларға ф.112/у,ф.0,26/у(мектепке дейінгі балаларға),ф. 026/у немесе ф.025/у (мектепке дейінгі балаларға),іс қағаздарын арнайды.Көптеген аурулардың біріншілік прфилактикасын жүргізу мақсатымен,балалардан инфекция ошақтарын(кариесті тістер,созылмалы тонзиллит) тауып,оларды емдеп сауықтыру үшін ЛОР,тіс дәрігерлеріне жіберіліп тұрады.Гельминтоздар анықталса-педиатрдың,миопияларда окулистің консультациясына жіберіп,сауықтырып отырады.Созылмалы аурулары бар балалар «Д»есепке алынып,ф.030/у бақылау картасы арналады,аурудың қайталануына қарсы ем жүргізіледі.Балалардың ауруларын анықтау үшін,педиатрдың басшылығымен медицина қызметкері балаларды жоспарлаған түрле профилатикалық байқаудан өткізіп отырады:1-3жасар балаларды ай сайын,3-7 жас аралығында-жылына 4рет,мектеп жасындағы балаларды-жылына - 2рет.Балаларды сауықтырып,шынықтыру мақсатымен,мектеп алдындағы жастағы балаларға қимыл ойындары,таңертеңгі гимнастика,әртүрлі жаттығулао жүргізіледі.Ол ұшін бала бақшалардың ауласында қажетті жабдықтар болады:сатылар,бөрене ағаштар,әткеншек,әртүрлі гимнастикалық таяқшалар,шеңберлер т.б. 5 жастан бастапп балалар спорт ойындарына қатыса алады:доп ойнау,жіппен секіру,шана,шаңғы,конькимен сырғанау т.б Мектептегң балалар шынығу үшін арнайы дене тәрбиесі сабақтарында спортпен айналысады.

Профилактикалық екпелер, эпидемияға қарсы жұмыс

Балалар жасына қарай бөлек топтарға және сыныптарға бөлінетіні туралы айтылды.Бұл,балалар арасында аурудың алдын алудың бір шарасы болып табылады.Бала бақша,яслилерде күнделікті таңертеңгі қабылдау кезінде баланы мұқият тексеріп,ауру белгілері анықталса,бала қабылданбай,емделуге жіберіледі.Жұқпалы аурулардың белгілері анықталса,бала дереу оңашаланып,қажетті іс-шаралар жүргізіледі.Сол топтағы немесе сыныптағы балаларға карантин тағайындалып,бақылауға алынады.Алдын алу егу жұмыстары жоспарға сәйкес,тек сау балаларға жүргізіледі,тиісті медициналық іс қағаздарына тіркеледі.

Санитарлық ағарту жұмыстары

Медицина қызметкері өзі істейтін мекеме жұмыскерлерімен,балалардың ата-аналарымен жүйелі түрде санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізіп отырады.Жұқплалы аурудың алдын алу,егулердің маңыздылығын,дұрыс тамақтандыруды ұйымдастыру туралы,жиі кездесетін аурулардың алдын алу туралы,баланы шынықтыру туралы т.б тақырыптарға кеңес өткізіп отырады.Осы және басқа тақырыптарға санитарлық бюллетеньдер,сұрақ-жауап тақтасын шығарады,ата-аналарды медицина жаңалықтарымен,жетістіктерімен таныстырып отырады.