Тыныс алу ағзаларының афе-і

Кішкентай балаларда тыныс алу ағзалары өзіндік ерекшеліктерімен сипатталады.

М ұ р ы н қ у ы с ы т а р, кілегей қабаты қан тамырларына бай, өте нәзік және тез жараланғыш, сондықтан қабыну кезінде мұрын қуысы тез тарылып, дем алуы қиындайды. Мұрын және құлақ қуыстарының арасын жалғастырып тұратыт Эвстахиев түтігі кең әрі қысқа, сондықтан инфекция мұрын қуысынан тез құлақ қуысына өтіп отырады да, ринит, ринофарингиттер жиі отитпен асқынады.

К ө м е й, к е ң і р д е к қуыстары тар, шырышты қабаттары нәзік, қан тамырларына бай. Көмейде орналасқан дыбыс саңылауы да тар, дыбыс желбезектерінің астында орналасқан тканьдер тез ісінеді. Осы ерекшеліктерімен байланысты кішкентай балаларда ларингит кезінде ларингоспазм, ларингостеноз сияқты асқынулар жиі байқалады. «жалған круп» деп аталатын бұл асқыну дер кезінде жедел көмек көрсетілмесе, бала өміріне қауіп туғызады.

Б р о н х т а р да тар, шеміршектері жұмсақ, шырышты қабаты нәзік, қан тамырына бай болады. Оң жақ бронх кеңірдектен тіке орналасқан, сондықтан қабынуға көбінесе оң бронх шалдығады, баланың тыныс жолдарына бөгде заттар түскенде көбіне оң бронхта табылады.

Ө к п е қан тамырларына және дәнекер тканьдеріне бай, альвеолалардың ашық болып тұруын қамтамасыз ететін ерекше зат с у р ф а к т а н т мөлшері жеткіліксіз (әсіресе шала туған балаларда), сондықтан а т е л е к т а з д а р (өкпе альвеолаларының бірігіп, ашылмай жабысып қалуы) байқалады.

К ө к і р е к к л е т к а с ы н ы ң дем алысына қатысатын бұлшық еттері жақсы жетілмеген, әлсіз, қабырғалары көлденең орналасқан, көкірек клеткасының қимылын шектейді. Диафрагма жоғары орналасқан, жиырылуы әлсіз, бұл да өкпенің қимылын шектейді, сондықтан кішкентай балалардың дем алысы жиі, үстірт және ырғақсыз, өкпе сиымдылығы төмен. Өкпе сиымдылығын өлшеу с п и р о м е т р и я деп аталады, баланың 5-6 жасынан бастап тексеріп көруге болады. Бала жасына сәйкес өкпе сиымдылығы әртүрлі.

Қ о с ы м ш а қуыстар (гаймаров қуысы, торкөз қуысы) балаларда жақсы жетілмеген, маңдай қуысы мүлде анықталмайды.

Тыныс алу ағзаларының аурлары Жоғары тыныс жолдарының аурулары

Тыныс жолдарының аурулары балалар ауруларының ішінде жиілігі бойынша алдыңғы қатарда тұрады. Бұның себептері тыныс алу ағзаларының анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктерімен және бала иммунитетінің төмендігімен байланысты.

Тыныс алу ағзалары аурурларының жіктелуі

І. Жоғары тыныс жолдарының аурулары:

1. ринит

2. фарингит

3. ларингит

4.трахеит

ІІ. Бронхиттер

1. Өткір бронхит

2. Обстуктивті бронхит

3. Бронхиолит

ІІІ. Пневмониялар

1. Ошақты бронхопневмония

2. Сементті (полисегментті) пневмония

3. Крупозды пневмония

4. Интерстициальді пневмония

ІҮ. Бронх демікпесі

Кішкентай балаларда жоғары тыныс жолдарының ауруларынан жиірек байқалатындары: ринит, ринофарингит, ларингит, ларинготрахеит. Бұл аурулардың қоздырғыштары негізінен вирустар (грипп, парагрипп вирустары, аденовирустар, риновирустар) және микроорганизмдер (стрепто, пневмо, стафилококтар т. б.) болып табылады.

Р и н и т, р и н о ф а р и н г и т. мұрын қуысының қабынуы (ринит) көбінесе ринофарингит (мұрын қуысының және жұтқыншақтың қабынуы) түрінде өтеді, өйткені қоздырғыш мұрын қуысынан жұтқыншаққа тез тарап, қабындырады. Белгілері: баланың мұрны бітіп, дем алуы және емуі қиындайды, кейіннен іріңді шырыш ағады, түшкіреді. Фарингит белгілері қосылғанда тамағы жыбырлап, құрғақ жөтел пайда болады, тамағы ашып ауырады. Дене қызуы нормада немесе субфебрильді.

Асқынулары – инфекцияның әрі қарай тарап, көмей, кеңірдек, бронх, өкпе қабынуларына әкеп соғуы.

Ө т к і р л а р и н г о т р а х е и т т е р, л а р и н г и т. Өткір ларингит көмейдің, ларинготрахеит көмей және кеңірдектің өткір қабынуы. Ауру жедел басталады, дене қызуы көтеріледі, дыбыс желбезектерінің ісініп, өзгеруімен байланысты баланың дауысы қарлығып, өзгеріп шығады. Қарлығыңқы, «иттің үргеніне» ұқсас құрғақ жөтел пайда болады. Экссудативті диатезі бар балаларда дыбыс желбезектерімен қатар, қабыну -желбезектердің астындағы жұмсақ ұлпаға тарап, дыбыс саңылауы қатты тарылады да,-«жалған круп» деп аталатын асқыну пайда болады. Круп 4 дәрежеде өтеді :

1-дәрежеде - жеңіл түрі

2- дәрежеде - орташа ауыр түрі

3-дәрежеде – ауыр түрі

4- дәрежеде - өте ауыр түрі

Круптың белгілері өткір тыныс тапшылығы белгілерімен сипатталады: көгеру, қабырғааралық бұлшық еттердің ішке тартылуы, тахипноэ, тахикардия анықталады. 3-4 дәрежелерінде асфиксия басталып, брадикардия одан кейін тыныс мүлде тоқтап, жедел көмек көрсетілмесе бала өліп кетеді.

Өткір трахеобронхит. Өткір трахеобронхит – кеңірдек пен бронхтардың өткір қабынуы. Себептері жоғарыда көрсетілгендей.

Белгілері: ауру жедел басталады, көбінесе алғашқы күндері ринит, ринофарингит белгілері байқалады да, кейіннен трахеобронхиттің негізгі белгісі үдей түседі. Бастапқыда құрғақ жөтел жиі- жиі қайталанып, баланың қатты мазасын алады, баланың тәбеті төмендейді, ұйқысы бұзылады, дене қызуы көтеріледі. Соңынан жөтел ылғалданып, қақырық пайда болады, бірақ балалардағы ерекшелігі - қақырықты тастай алмай, жұта береді.

Ауру баланы тыңдап көргенде - құрғақ, ызыңдаған, ысылдаған сырылдар және ірі көпіршікті ылғалды сырылдар естуге болады. Фондық аурулары бар балаларда трахеобронхиттер ұзағырақ , ауырақ өтіп, кейде өкпе қабынуымен асқынады.

Өте майда бронх тарамдарының - бронхиолалардың қабынуы- бронхиолит деп аталады. Оның клиникалық белгілері: баланың жалпы жағдайы ауыр, тахипноэ 60-80 рет минутына , ентігу, ауыз мұрын үшбұрышының көгеруі , мұрын желбезектерінің желпілдеуі.

Тыңдап көргенде: өкпеде әр түрлі құрғақ сырылдармен қатар өте көп, майда көпіршікті ылғалды сырылдар естіледі. Осындай клиникалық белгілер пневмонияларда байқалады, сондықтан оларды бір- бірінен ажырату үшін рентген тексерістер жүргізіледі.

Емдеу. Ринофарингитте мұрын арқылы дем алуын жеңілдету үшін дәрілер тамызу - адреналин 1:1000 әр танауға 2 тамшыдан емізер алдында, нафтизин 0,05% - 0,1% 2-3 тамшыдан күніне екі рет қолданылады. Одан кейін протаргол 1%, эфедрин 1%, 0,1% риванол, 20% сульфацил-натрий ерітінділері тамызылады. Жылытатын процедуралалар, витаминдер комплексі тағайындалады. Фарингитте - фарингосепт, ингалипт; құрғақ жөтел болғанда - либексин, тусупрекс, 2 жастан асқан балаларға глауцин беріледі.

Ларингитте - жиі - жиі жылы сусындар ішкізу, содалы ингаляция - тамақты булау, қыша қағазын қою, жөтелді жұмсартатын және қақырықты жібітетін дәрілер - мукалтин, бромгексин, термопсис, алтей тамыры және "өгей шөп" (мать- мачеха) сияқты шөп дәрілердің қайнатпалары, антигистаминді дәрілер, бром препараттары беріледі. Ішуге бронхолитин немесе солутан; эфедрин, эуфиллин ингаляция арқылы тағайындалады.

Ларингоспазмдағы жедел жәрдем:

1- ші дәрежесінде - тамақты булау ингаляция , аяқтарына жылы ванна немесе қыша қағазын қою көмек көрсетеді.

2 - ші дәрежесінде - осы әрекеттермен қатар дегидратациялық ем жүргізу қажет болады: 20% глюкозаны, 10% кальций глюконатын, 2,4 % эуфиллинді көк тамырға , антигистаминді дәрілерді бұлшық етке егу .

3 -ші - дәрежесінде - аталған әрекеттерге, емге гормондар преднизолон 2 - 3 мг /кг , антибиотиктер қосылады.

Ларингоспазмның 3-4 - ші дәрежелерінде бірінші көмек көрсеткеннен кейін баланы тез арада аурухананың реанимация бөліміне жеткізу қажет, өйткені жоғарыда айтылған әрекеттер балаға әсер етпей өліп кетуі мүмкін. Мұндай жағдайларда баланың өмірін тек т р а х е о с т о м и я жасау арқылы ғана сақтап қалады (кеңірдекті тесіп, түтік арқылы дем алдыру).

Өткір бронхиттердегі ем - симптомдарына сәйкес жүргізіледі : таза ауада көбірек болу, ауыз мұрын қуыстарына күтім жасап тұру; қақырықты жібітетін дәрілер (натрий гидрокорбанаты, нашатыр - анис тамшылары 1 тамшыдан әр жасына ); жылы сусындар ішкізу (минералды жылы сулар , әсел қосқан жылы сүт); қақырық түсіретін дәрілер (термопсис , алтей тамыры , мукалтин т.б ); антибиотиктер, витаминдер жиынтығы , физио - ем тағайындалады.

Б а с п а л а р . Баспа бұл таңдай (бадамша ) бездерінің өткір қабыну белгілерімен, интоксикация белгілерімен сипатталатын ауру.

Қоздырғыштар: стафилококтар, стрептококтар. Баспалар 1 жасқа дейінгі балаларда сирек кездеседі, өйткені оларда таңдай бездері жақсы жетіліп , дамымаған. Баспалардың клиникалық түрлері көп, балаларда соның ішінде негізінен 3 түрі байқалады: катаральды, фолликулярлы және лакунарлы баспалар.

К а т а р а л ь д ы баспаларда таңдай бездері, кішкентай тілшік, тілшік имектері , жұтқыншақтың артқы қабырғасы қызарып, ісінеді. Бала тамақ ішкенде , жұтынғанда тамағы ауырады, дене қызуы көтеріледі , ұйқысы бұзылады.

Ф о л л и к у л я р л ы баспаларда - аталған белгілермен қатар бездердің фолликулаларында ірің пайда болады , оны тексеріп қарағанда бездердің үстінде нүкте тәрізді көрініп тұрады. Қабыну процессі бездердің тінін түгел қамтиды, сондықтан осы баспалардың ішінде ең ауыр түрі есептеледі.

Л а к у н а р л ы баспаларда бездер ісініп , қызарады, без қатпарларында (лакуналарда) ірің жиналады,қарап көргенде көзге байқалмуы да мүмкін, ал безді шпательмен басып көргенде қатпарларындағы ірің шығады.Іріңді баспаларда катаральды баспаға қарағанда баланың жағдайы да ауырлау болады; жоғары температура 38,5-40 С дейін,тамағы жұтындырмай ауырады, су да жұта алмай қалады,мойын сыртындағы лимфа бездері мен жақ асты бездері де ісініп ауырады. Организмнің улану белгілері анықталады: басы ауырады, бүкіл денесі дел- сал болып,ұйқысы бұзылады, еріндері кезеріп, көп шөлдейді.

Диагнозды анықтау үшін негізінен клиникалық белгілеріне сүйенеміз және қарапайым баспаларды жұқпалы аурулардағы баспалардан ажырату үшін міндетті түрде жұтқыншақтан бактериологиялық тексеріске жағынды алынады, дифтерия, скарлатина ауруларынан ажырату үшін.

Емдеу. Ауру баланы оңашалап, диагноз анықталғанша бөлек күтім, ем жүргізу қажет.

1. Интоксикация белгілері жойылғанша төсек режимі тағайындалады.

2. Тамақты жиі -жиі, әр 2-3 сағат сайын жылы дезифекциялаушы ерітінділермен шаю керек- фурациллин, әлсіз перманганат калий ертінділері, ромашка, эквалипт, календула қайнатпалары т.б

3. Жұтқыншақтан жағынды алып болғаннан кейін антибиотиктер тағайындалады.Алдымен қоздырғыштың сезімталдығын анықтап алып, антибиотик он күн бойы аурудың ауырлығына қарай түрлі дозаларда егіледі. Антибиотикке сезімталдықты анықтауға мүмкіндік жоқ болса, пенициллин тобындағы антибиотиктерден бастаған дұрыс. Бала температура түскенше төсек режимін сақтап, 10 күнге мектептен босатылады.

4. Симптомдық ем және дезинтоксикация (негізінен сусындарды жылы түрінде ауыз арқылы жиі ішкізіп тұру арқылы) жүргізіледі.

Созылмалы тонзиллит . Жиі қайталана беретін баспалардан кейін пайда болады. Таңдай бездері ісініп, үлкейеді, қатпарларында ірің анықталады, организмнің жалпы улану белгілері пайда болады: субфебрильді температура, тез шаршағыштық, бас ауыру, аяқ - қолдарының қақсап ауыруы, жүрек тұсының жиі шаншуы.

Балаға уақтылы тағайындалып, ем жүргізілмесе - ревматизм, гломерулонефрит, геморрагиялық васкулит сияқты асқынулары пайда болады. Созылмалы тонзиллиттердің емі баспалардағыдай. Ауру жиі қайталана берсе, асқынулар басталу қаупі төнсе, маман дәрігердің (ЛОР) кеңесінен кейін операциялық ем - т о н з и л л о э к т о м и я жүргізіледі.

Алдын алу:

-Баспаларды дер кезінде емдеп тұру.

- Балаларды "Д" есепке алып, сауықтырып тұру.

- Баланың жалпы қорғаныш күштерін арттыру, жасынан шынықтыру.