Спазмофилия

С п а з м о ф и л и я- балалар тетаниясы- бала организмінде тұздар алмасуының бұзылуы салдарынан құрысып тырысуға бейімділікпен сипатталатын, рахитпен тікелей байланысты ауру.

Спазмофилия көбінесе рахитпен ауырып, ем алып жүрген балаларда, жиірек көктем айларында байқалады.

Себептері. Аурудың негізгі себебі организмде «Д» витаминінің мөлшерінің күрт жоғарылап кету салдарынан кальций, фосфор алмасуының бұзылуы (гипокальциемияның салдары). «Д» витаминінің күрт жоғарылауы емдік және профилактикалық дозалары артық тағайындау кезінде, көктемде күн сәулесінің астында көп уақыт жүріп қалғанда байқалады. Спазмофилияның тағы бір себебі- кальций тұздарының алмасуын реттеп отыратын қалқанша серік бездерінің қызметінің төмендеуі болып табылады.

Патогенез. Рахитпен ауырып, Д витаминін алып жүрген бала организмінде көктем айларында күн сәулелерінің әсер етуінен, оның мөлшері күрт жоғарылап, қалқанша серік бездерінің жұмысын төмендетеді, кальций мен фосфор тұздарының ішекте сіңірілуі жоғарылайды. Көбейген кальций тұздары негізінен сүйектерге жиналып, қандағы мөлшері азайып (гипокальциемия), ал оның «қарсылас» калий тұздары көбейіп кетеді (гиперкалиемия). Тұздар алмасуындағы бұл өзгерістер нерв және бұлшық ет жүйелеріне әсер. Балада құрысып- тырысуға бейімділік пайда болады да, кез-келген сыртқы ортаның әсерінен (қатты қорқып кету, температура жоғарылау, басқа аурулармен ауырып қалу т.б.) клонико-тоникалық құрысып- тырысу немесе бұлшық еттердің бөлек тырысуы басталады.

Клиникасы. Спазмофилия айқын және жасырын түрлерінде өтеді. Айқын білінетін спазмофилияның 3 клиникалық түрі бар: ларингоспазм, карпопедальды спазм және эклампсия.

Ларингоспазм- аз уақытта дыбыс желбезектерінің тырысып, дыбыс саңылауының тарылуы. Осы жағдайдың жеңілдеу түрінде бала кенеттен бозарып кетеді де, демді ішке алуы қиындап, қырылдап қалады. Егер дыбыс саңылауы түгел жабылып қалса, бала бірденнен көгеріп, аузымен ауа қармап, қатты терлеп кетеді, аз уақытта есін жоғалтуы мүмкін. Бұл жағдай бірнеше секундқа ғана созылып, баланың тынысы ашылады, шулы дем алыс пайда болады, соңынан бала көбінесе ұйықтап кетеді, өте сирек жағдайда ұстама кезінде бала өліп кетуі мүмкін.

Карпопедальды спазм- баланың аяқ- қолдарының бұлшық еттері тартылып, қолдары «акушер қолы», аяқтары «балеринаның аяқтары» қалпынаенеді. Осы тырысу бірнеше минуттардан бірнеше күнге дейін созылуы мүмкін. Мұндай тырысу басқа да бұлшық еттерде байқалуы мүмкін: көздің, шайнау бұлшық еттерінің, әсіресе дем алысына қатысатын көкірек клеткасының бұлшық еттерінің, трахея, бронхтардың бұлшық ет қабатының тырысуы бала өміріне қауіп туғызады- баланың демі тоқтап, өліп кетуі мүмкін.

Эклампсия- спазмофилияның ең ауыр клиникалық түрі, барлық бұлшық еттердің клонико- тоникалық құрысып тырысуымен сипатталады. Алдымен құрысып- тырысу беттің, көз айналасының, мойынның бұлшық еттерінен басталады да, барлық денеге, аяқ қолдарына тарайды. Баланың тынысы тарылады, көгеріп, аузынан көбік ағады, есін жоғалтады, өз еркінен тыс үлкен және кіші дәретке отырып қою байқалады. Осы кезеңде дем алысы мен жүрек соғысы тоқтап қалып, бала өліп кетуі мүмкін. Ұстама кейде бірнеше сағатқа созылады.

Диагнозды анықтау үшін анамнезге, клиникалық белгілерге, лабораториялық тексерістердің нәтижелеріне сүйенеміз.

Емдеу. Спазмофилияның емі ұстама кезінде жедел көмек көрсетуден және жалпы емнен тұрады.

Жедел жәрдем- балаға таза ауа жеткізу, тіл түбін қасық, шпательмен тітіркендіру арқылы демін алдыру, бетіне мұздай су шашу ларингоспазмда нәтижесін береді. Ауыр түрлерінде, эклампсияда бұдан кейін дем алуын орнына келтіру үшін қолдан дем алдыру, жүрекке сыртқы массаж жасау, елірмені басатын дәрілер егу қажет- сульфат магнезиі 25%- 0,2 мл ̸ кг бұлшық етке 1-2 мл 0,5% новокаинге араластырып, седуксен 0,5 % 3 айға дейін 0,3-0,5 мл; 1 жасқа дейін 0,5-1,0 мл; 1-5 жас 1,0 -1,5 мл өте тез әсер етеді, бірақ тез 30 минут ішінде жойылады. Жалпы ем: кальций препараттары тағайындалады-10% кальций хлор немесе кальций глюконаты көк тамырға 0,5 – 1,0 мл; хлорлы кальций 5% 1 шәй қасықтан күніне 3 рет 7- 10 күнге; люминал 0,005- 0,001- 0,03 күніне 3 рет.

Алдын алу. Алдын алу шаралары: рахит ауруына дер кезінде диагноз қойып, оны дұрыс емдеу; ем алып жүрген кезде қанның биохимиялық құрамын тексеріп тұру.

АЛЛЕРГИЯЛЫҚ ДИАТЕЗДЕР

Аллергиялық диатез – бала организмінің аллергияға бейімділігінің салдарынан сыртқы ортаның әсерлеріне патологиялық өзгерістермен, ерекше жауап берумен сипатталатын айрықша жағдай. Гректің «диатез» деген сөзінен алынған –«бейімділік» деген түсінік береді, яғни аллергиялық диатез аллергияға бейімділік дегенді білдіреді.

Аллергиялық диатездердің балаларда кездесетін 3 түрі бар: экссудативті –катаральды, лимфатико – гипопластикалық және нервті –артритикалық. Бұл жағдайлардың қайсысын болсын өзінше ауру деп есептеуге болмайды, бұл организмнің ерекше жағдайы, тек белгілі бір факторлардың әсерінен кейін барып ауру туындайды.

Экссудативті катаральды диатез

Аталған диатез түрлерінің ішінде экссудативті- катаральды диатез ең жиі кездесетін түрі, 2 жасқа дейінгі балаларда 12- 25% жиілікпен байқалады.

Себептері:

1. Баланы тамақтандырудағы кемшіліктер (ерте сүт қоспаларымен аралас және қолдан тамақтандыру).

2. Көптеген жұқпалы аурулардың әсері.

3. Баланың күтіміне және еміне әртүрлі химиялық заттарды, дәрілерді жиі қолдану.

4. Үй тұрмыстық жағдайларының төмендігі, күтімнің нашарлығы.

5. Тұқым қуалаушылық.

Патогенез. Аллергиялық диатездерде сырттан енген антигендерге организмнің беретін жауабы өзгерген, ерекше болатыны айтылды. Сырттан енген антигендер- дәрілер, химиялық заттар, вакциналар, тамақ аллергендері аллергияға бейім балаларда антиденелердің кем болуымен байланысты толық залалсыздандырылмайды. Сондықтан қанда антигендер мөлшері көбейіп (антигенемия), олар қан тамырларының қабырғаларының өткізгіштігін жоғарылатады, яғни экссудация жоғарылайды. Осы өзгеріспен байланысты тері және шырышты қабаттарында диатезге тән белгілер пайда болады. Көбейген антигендер организмдегі су және тұз алмасуын, белоктар мен витаминдер алмасуын да бұзады, соның салдарынан ацидоз байқалады.

Клиника. Экссудативті- катаральды диатездің клиникалық белгілері негізінен тері және шырышты қабаттарының өзгерулерімен сипатталады да, диагноз қою қиынға соқпайды.

Тері қабатындағы өзгерістер: себорея немесе гнейс- шаш арасында үлкен еңбектің үстінде сарғыш түсті майлы қабыршықтар түрінде айқындалады. Олар бірте- бірте қалыңдап, тұтасып, кейде баланың басын телпек кигендей түгел жауып тұрады.

Баздану- емделуі қиынға түсетін тері қыртыстарының қызарып сулануы.

Құрғақ және сулы есекжем- баланың маңдайында, бетінің ұшында, иегінде қызарып немесе суланып тұратын, қатты қышитын, қабыршақтардың пайда болуы.

Строфулюс – тері қабатында пайда болған қатты қышитын папулезды, кейде везикулезді аллергиялық бөртпелер.

Осы аталған тері қабатындағы бөртпелер, қызарулар қатты қышып баланың мазасын алады, ұйқысын бұзады. Бала қасыған кезде инфекция еніп, асқындырып, іріңді жаралар пайда болады, олардың жазылуы ұзаққа созылып, қиынға түседі.

Шырышты қабаттағы өзгерістер:

- баланың тілінің үстіндегі эпителий клеткалары көп түскендіктен тілі шұбарланып көрінеді- «географиялық тіл»;

-ауыз қуысының, жұтқыншақтың, трахеяның, бронхтардың шырышты қабаттарының аллергияға бейімділігінен, тез қабынуға ұшырауынан балада жиі стоматиттер, фарингит, трахеит, бронхит байқалады;

-ас қорыту ағзалары тарапынан- тамақтандырудағы азғантай кемшіліктің өзі ас қорытылуының бұзылуына әкеледі;

-зәр шығару жолдарының қабынулары да жиі байқалады;

-лимфа түйіндері және таңдай бездерінің үлкею байқалады.

Экссудативті диатезбен ауыратын балалардың дене құрылысы да өзгеше болады. Организмде су және тұз алмасуының бұзылысынан денеде артық су жиналады,тері асты май қабаты жоғарылап, балада паратрофия байқалады. Сырт көзге бала толық, денсаулығы жақсы болып көрінеді. Бірақ олардың қорғаныш күштері төмен, басқа аурулармен жиі ауырғыш келеді және ол аурулардың жазылуы қиын, ұзаққа созылады. Кей жағдайларда баланың жағдайы тез нашарлап, өліп кетуі де кездеседі.

Организмде зат алмасуының барлық түрінің бұзылуын лабораториялық тексерістер арқылы анықтай аламыз. Қанның жалпы анализінде эозинофилия- аллергияға бейімділікті көрсетеді. Қанның биохимиялық тексерістеріндегі өзгерістер: гипопротеинемия, диспротеинемия, гипохолестеринемия, гипергликемия, ацидоз- белок майлар, көмірсуларының алмасуының бұзылуын көрсетеді.

Прогноз. Бала 2-3 жасқа толғанда ферменттік және иммундық жүйелері дамып, зат алмасуы реттеледі, сөйтіп диатез белгілері жойылады. Кейбір балаларда ғана есейгенде аллергиялық ауруларға айналуы байқалады- бронх демікпесі, нейродермит, экзема т.б.

Емдеу. Экссудативті диатездің емі жалпы және жергілікті емнен тұрады.

Жалпы ем: Баланы тамақтандыруда ерекшеліктер бар, оған аллергия шақыратын тамақ түрлерін бермеу қажет (цитрусты жемістер, құлпынай, бал, шоколад, балықтың кейбір түрлері) сиыр сүтінің орнына қышқыл сүт қоспаларын беріп, көбірек тәттісі аз көкөністер мен жемістер беру, сұйықтықтар мен тұздарды шектеу қажет.

-Баланың гигиеналық күтіміне қатты көңіл бөлінеді, күтім дұрыс болмаған жағдайда тері қабатында әр түрлі іріңді асқынулар пайда болады.

-Бала организміндегі аллергияға бейімділікті төмендететін дәрілер тағайындалады: димедрол 1%, пипольфен 2,5%, супрастин 2%, тавегил, фенкарол, кальций препараттары т.б. дозалары баланың жасына сәйкес, таблицада көрсетілгендей.

-Баланы тыныштандыратын, ұйқысын жақсартатын, қышуды азайтатын бром препараттары, фенобарбитал, валериана тұндырмасы т.б. препараттар беріледі.

-Витаминдер жиынтығы бала жасына сәйкес дозаларда қолданылады.

-Тері қабатын ультракүлгін сәулелерімен құрғату жүргізіледі.

Жергілікті ем: себореяда – баланың басына жылы өсімдік майын жағып, орамалмен 2 сағатқа байлап қою керек. Кейіннен жылы сумен жуып, еппен қабыршақтар алып тасталады;

-сулы есекжемде- әртүрлі дезинфекциялаушы дәрілермен немесе шөп дәрілердің (шалфей череда, чистотел,ромашка т.б.) қайнатпаларына батырылған салфеткамен бетіне таңғыш қою (примочки) қолданылады;

-құрғақ есекжемде әртүрлі майлы дәрілер жағылады- анестезин қосылған цинк майы, 1-5% синтомицин эмульсиясы, аллергияны төмендететін майлы дәрілер- фторокорт, флуцинар, гиоксизон, лоринден, оксикорт;

-баздануда- баланы бос жөргектеу, ауа ванналары, стерильді өсімдік майымен тері қыртыстарын майлау жүргізіледі;

-іріңді асқынуларда (пиодермияларда)- антибиотиктер қосылған майлы дәрілер жағуды (тетрациклин, эритромицин майлары) қажет етеді.

Алдын алу. Диатездердің профилактикасы біріншілік және екіншілік болып екі топқа бөлінеді.

Біріншілік профилактика диатездерді болдырмауды көздейді:

-жүкті әйелдердің ауруларының, токсикоздарының алдын алу;

-баланы рациональды, табиғи тамақтандыру;

-дұрыс күн тәртібін, күтім ұйымдастыру;

-жұқпалы аурулардың алдын алу;

-бала күтіміне химиялық заттарды пайдаланбау;

-алдын-алу егу жұмыстарын сақтықпен жүргізу;

Екіншілік профилактика диатезге шалдыққан балаларға жүргізіледі:

-баланың қорғаныш күштерін арттыру;

-организмдегі аллергияға бейімділікті төмендету;

-витаминдер комплексін тағайындау.

Антигистаминді дәрілердің дозалары (г)

Препарат түрі	1 жасқа дейін	1-3 жасқа дейін	3-8 жас	8-14 жас
Димедрол	0,002-0,005	0,005-0,15	0,015-0,02	0,02-0,03
Дипразин	0,005-0,01	0,01-0,015	0,015-0,02	0,025
Диазолин	0,005-0,03	0,03-0,05	0,03-0,05	0,05-0,1
Фенкарол	0,005	0,005-0,01	0,01-0,015	0,015-0,025
Тавегил	0,0005-0,001	Күніне 2 рет тамақтан кейін

Полигиповитаминоздар

Балаларда авитаминоздар (витаминдердің мүлдем жоқ болуы) сирек кездеседі. Гиповитаминоздар (витаминдердің азаюы) ересектерге қарағанда жиі болады, әсіресе кішкентай және шала туған балаларда. Витаминдердің бала организіміне қажеттілігі әсіресе, 2 жасқа дейін, 12-14 жас аралығында, баланың жедел өсіп- дамуы кезеңінде артады. Гиповитаминоздардың баларда жиі кездесуі тамақтандырудағы кемшіліктердің, іш ауруларының (витаминдердің сіңірілуі бұзылады), балаға тамақ арқылы аз мөлшерде енгізілудің салдарынан болады.

1. Гиповитаминоз «К» (филлохинон, викасол)- жаңа туылған балаларда жиі кездеседі. Витаминнің қан ұю процесіне қатысы болғандықтан, жаңа туылған балада қан ұюының нашарлауының белгілері пайда болады: қан аралас құсу- гематомезис, нәжісіне қан араласу- мелена, мұрнынан, кіндік жарасынан қан кету, кейде миға қан құйылуы байқалады. «К» витамині жеміс, көкөністердің ішінде капустада көп.

2. Гиповитаминоз «А» (ретинол)- тері қабатының қорғаныш күші төмендейді, терісі құрғап, баздану пайда болады. Шырышты қабаттарының зақымдануы, қабынуы байқалады. Көз қарығу, кешке қарай көрмей қалу-гемеролопия пайда болады. Баланың салмағы мен бойы өспей қалады. Ретинол көп мөлшерде бауырда, балық майында, икрада, сары майда, жұмыртқаның сарысында болады. Көкөніс, жемістердің ішінде қызыл- сары түстілерінде көп болады: сәбіз, помидор, мандарин, асқабақ т.б.

3. Гиповитаминоз «Д» (кальциферол)- емізулі баланы рахит ауруына әкеледі. Организмде кальций, фосфор тұздарының алмасуы бұзылады. Сүйек жүйесінің тарапынан өзгерістер пайда болады, бала мазасыз, ұйқысы бұзылады, бұлшық ет тонусы төмендейді. Кальциферол балықтың майында, уылдырығында, бауырда және жұмыртқаның сарысында көп. Сонымен қатар бұл витамин бала организімінде ультракүлгін сәулелердің әсерінен де түзіледі.

4. Гиповитаминоз «Е» (токоферол)- организмде май алмасуы бұзылады, баланың салмағы төмендейді, қаны азаяды, әлсірейді. Токоферол өнген бидайда, көкөністерде, сүтте, жұмыртқаның сарысында, шабдалыда, сары өрікте мол болады.

5. Гиповитаминоз «С» (аскорбин қышқылы) –организмнің қорғаныш күштері төмендейді, баланың өсіп- дамуы баяулайды. Қан тамырларының өткізгіштігі жоғарылайды, сондықтан тері және шырышты қабаттарына қан құйылу жиі байқалады. «С» витамині көп мөлшерде жеміс-жидек, көкөністерде болады,оған әсіресе итмұрын (шиповник), қара қарақат (смородина), лимон, ашытқан капуста бай.

6. Гиповитаминоз «В₁» (тиамин) –ас қорытылуының бұзылуына әкеледі: тәбеті төмендейді, құсып, іші өтеді. Соның салдарынан баланың салмағы кемиді. Нерв жүйесінің, нерв талшықтарының зақымдануы байқалады, бұлшық ет тонусы төмендейді, бала тез шаршайды. Тиамин бауырда, етте, жұмыртқаның сарысында, бидайдың сыртқы қабығында көп болады.

7. Гиповитаминоз «В₂» (рибофлабин)- тері және шырышты қабаттарының өзгерулерімен сипатталады: «ауыздық» пайда болуы, құлақ қалқандарында, кеңсірікте, көз қиығындасулану және қабыршақ болу, тілі, тамағы құрғау, коньюнктивит белгілері анықталу. Рибофлавин етте, балықта, бауырда, бұршақ пен бидайда, ашытқыда, жұмыртқаның ақ уызында көп болады.

8. Гиповитаминоз «В₆» (пиридоксин)- зат алмасуының, орталық және шеткі нерв жүйесінің жұмысының бұзылуына әкеледі. Балаларда кездесетін экссудативті диатез, елірме, астматикалық синдром сияқты патологиялық жағдайларға себепші болады. Пиридоксин де көптеген тамақ түрлерінде кездеседі, ол ашытқыда көп болады (дрожжи).

9. Гиповитаминоз «В₁₂» (цианкоболамин)- қан азаюының және салмақ төмендеуінің себепшісі, өйткені ас қорыту ағзаларының жұмысының бұзылуына әкеледі. Цианкоболамин барлық тамақ түрлерінің құрамында бар, ең көп мөлшері- бауырда.

10. Гиповитаминоз «РР» (никотин қышқылы)-балаларда ұзақ уақытқа созылған, емделуі қиын іш өту белгілерімен сипатталады. Осымен қатар, тері қабатында пигментация, шырышты қабаттарында өзгерістер пайда болады. Нерв жүйесі тарапынан мазасыздық, ұйқы бұзылуы сияқты өзгерістер анықталады.

11. Гиповитаминоз «Вс» - қан түзілуіне әсер етеді: эритро, лейко,тромбоцитопения байқалады. Ас қорыту ағзаларының жұмысы бұзылады: іш өту, ауыз қуысында жаралар пайда болу т.б.