
- •Адказы на пытаннi да экзамену па бел.Мове.
- •1.Бел.Мова - нацыянальная мова бел.Народа, найважнейшы элемент нацыянальнай культуры.
- •2.Бел.Мова сярод iншых моу.
- •3.Бел. Лiтаратурная мова, яе вусная I пiсьмовая формы.
- •4.Лiтаратурная мова. Дыялектная мова. Дыялекты на Беларусi.
- •5.Гістарычныя умовы і асноуныя этапы развіцця беларускай мовы.
- •6.Паняцце нормы.Нормы беларускай літаратурнай мовы.
- •7.Фанетыка як раздзел мовазнауства,яе прадмет I задачы.
- •8. Паняцце фанетычнага члянення моунай плынi.
- •9. Фанетычная транскрыпцыя.
- •10. Гук як найдрабнейшая адзiнка мовы.
- •11. Галосныя гукi I iх класiфiкацыя.
- •12. Змены галосных гукаў.
- •13. Пазiцыйныя I гiстарычныя чаргаваннi галосных гукаў.
- •14. Аканне I яканне у беларускай мове. Бегласць галосных.
- •15. Артыкуляцыйная класiфiкацыя зычных гукау паводле спосабу утварання.
- •19. Гук [ў] у беларускай мове.
- •?20. Змены зычных. Аглушэнне звонкiх зычных на канцы слоў.
- •21. Асiмiляцыя. Дысiмiляцыя.
- •22. Пазiцыйныя I гiстарычныя чыргаваннi зычных гукау.
- •23. Фанетычнае падаужэнне I марфалагiчнае падваенне зычных гукау.
- •24.Дзеканне I цеканне. Прыстауныя зычныя гукi у беларускай мове.
- •25. Склад. Складападзел.
- •26. Нацiск. Iнтанацыя.
- •?27. Фаналогiя. Асноуныя паняццi фаналогii.
- •28.Арфаэпія як раздзел мовазнауства.Прычыны адхіленняу ад літаратурнага вымаулення.
- •29. Вымауленне галосных.
- •Вымаўленне галосных і зычных у запазычаных словах. (см.Следующий вопрос)
- •30. Вымауленне зычных гукау і іх спалучэнняу.
- •31. З гісторыі арфаэпіі.
- •32. Графіка як раздзел мовазнаўства, яе прадмет і задачы.
- •33. Пісьмо, яго віды.
- •34. Гук і літара. Суадносіны літар і гукаў.
- •35. Беларускі алфавіт. Прынцыпы беларускай графікі.
- •36. Паходжанне і развіцце беларускай графікі.
- •43. Правілы правапісу спалучэнняў галосных у словах іншамоўнага паходжання. (глядзі пытанне 29).
- •44. Правілы правапісу галосных у складаных словах, у – ў.
- •45. Правілы правапісу звонкіх і глухіх, свісцячых і шыпячых. Перадача на пісьме дзекання і цекання.
- •46. Правілы правапісу прыстаўных галосных і зычных.
- •47. Правілы правапісу змякчальнага мяккага знака.
- •48. Правілы правапісу раздзяляльнага мяккага знака і апострафа.
- •49. Агульныя правілы правапісу слоў разам, праз злучок і асобна.
- •50. Правапіс вялікай літары.
- •§ 24. Агульныя правілы правапісу вялікай і малой літар
- •§ 25. Вялікая і малая літары ў асабовых назвах
- •§ 26. Вялікая і малая літары ў найменнях асоб, звязаных з рэлігіямі, назвах міфалагічных і казачных герояў
- •§ 27. Вялікая і малая літары ў геаграфічных і астранамічных назвах
- •§ 28. Вялікая і малая літары ў назвах дзяржаўных органаў і іншых арганізацый
- •§ 29. Вялікая і малая літары ў найменнях пасад і званняў, ветлівых зваротах і спецыяльных абазначэннях
- •§ 30. Вялікая літара ў назвах дзяржаўных і нацыянальных сімвалаў, рэліквій, дзяржаўных узнагарод, прэмій, грамат, прызоў
- •§ 31. Вялікая і малая літары ў назвах дакументаў, іх зводаў, унікальных прадметаў, твораў
- •§ 32. Вялікая і малая літары ў назвах знамянальных падзей і дат, перыядаў і эпох, святаў
- •§ 33. Вялікая літара ў назвах з двукоссем
Вымаўленне галосных і зычных у запазычаных словах. (см.Следующий вопрос)
Многія запазычаныя словы не падпарадкоўваюцца агульным законам, якія дзейнічаюць у беларускай мове для спрадвечных і даўно запазычаных слоў. Большасць слоў іншамоўнага паходжання не падпарадкоўваюцца закону акання пасля цвѐрдых і мяккіх зычных: [э] поха, т[э] орыя, [м' э] тро, [м' э] даль. Толькі ў некаторых даўніх запазычаннях гук [э] змяняецца на [а] пасля цвѐрдых зычных: адр[а] с, літ[а] ратура, с[а] кр[а] тар. У асобных словах, якія прыйшлі да нас праз рускую мову, пасля зычных [ж], [ц], [р] вымаўляецца [ы]: інж[ы] нер, канц[ы] лярыя, др[ы] зі на, р [ы] сора,бр[ы] зент.
Не назіраецца акання пасля мяккіх зычных у многіх іншамоўных словах: [г' э] рой, [к' э] фі р, [л' э] генда, [п' э] рон, [јэ] ўропа. Выключэннямі з’яўляюцца даўнія запазычанні: [ја] фрэйтар, ка[л' а] ндар, [с' а] ржант.
Ненаціскны [о] сустракаецца ў запазычаннях на канцы слова: тры[о] , Токі[о] , сальфеджы[о] .
Спалучэнні галосных [іо], [іа], [іэ] у сярэдзіне слоў не характэрны для беларускай мовы. Таму ў словах з такімі спалучэннямі ўзнікае ўстаўны гук [ј]: б[іја] логія, б[іјо] лаг, кл[іјэ] нт, д[ыја] праектар.
У запазычаных словах узнікае [ј] паміж галоснымі на стыку прыстаўкі і кораня: пра[јі] нфармав аць, за[јі] нтрыгав аць.
Вымаўленне нязменных запазычаных назоўнікаў, якія заканчваюцца на ―мяккі зычны + [э]‖ або ―цвѐрды зычны + [э]‖, як правіла, адпавядае напісанню: атэ[л' јэ] ( атэлье), камюні[к' э] ( камюніке), ка[фэ] ( кафэ), гаф[рэ] ( гафрэ).
У большасці слоў іншамоўнага паходжання застаюцца цвѐрдымі гукі [д] і [т]: [дэ] легат, [тэ] атр, [ды] в і зія, сту[дэ] нт, ба[ты] ст, ка[дэ] т. Але калі ў іншамоўных словах ѐсць суфіксы -ін-, -ір -, -ѐр-, -еец-, -ейск-, -ік-, то адбываецца пераход [д] у [z'], а [т] у [ц']: біле[ц' ] ік, блан[z'] і н, каман[z'] і р , ман[ц'] ѐр, гвар[z'] еец, ін[z'] ейскі.
У іншамоўных словах назіраецца варыянтнасць у вымаўленні свісцячых з наступным мяккім зычным: [с] фера і [с' ] фера, атма[с] фера і атма[с' ] фера, [с]фінкс і [с']фінкс.
У большасці іншамоўных слоў не адбываецца падаўжэння зычных: ка[с] а, а[л' ] ея, прафе[с] ар, і[м] унітэт, гру[п] а, ма[с] а, тэлегра[м] а. Выключэннем з’яўляюцца наступныя словы: в а[н:] а, ма[н:] а, мадо[н:] а, бо[н:] а, па[н:] а, до[н:] а, Ме[к:] а, ду[р:] (расліна), м [ц:]а -сапрана, чэ[ц' :] я-мінея, Жа[н:] а, Та[ц' :] яна, Ната[л' :] я, Аўгі [н' :] я, Аўдо[ц' :] я, Аксі [н' :] я.
У словах,
якія заканчваюцца збегам зычных (што
не характэрна для беларускай мовы),
узнікае паміж гэтымі зычнымі кароткі
галосны:
Спалучэнні [дт] на канцы іншамоўных уласных назваў вымаўляецца як [т]: Гумбаль[т] , Краншта[т], Шмі[т] .
Спалучэнне [стн] вымаўляецца як [сн]: кантра[сн]ы ( кантрастны), кампо[сн]ы (кампостны).