19. Гук [ў] у беларускай мове.

Пасля галосных літара у заўсёды пераходзіць у літару ў: улез у сад - увайшлi ў хату. Літара ў можа знаходзіцца на пачатку, у сярэдзіне і ў канцы слова: праўда, воўк, поўны, доўга, iшоў, быў.

Гук [ў] вымаўляецца таксама замест гуку [в] пасьля галосных перад зычнымі. У адпаведных выпадках у гук [ў] пераходзіць гук [л]: казала - казаў.

Літара ў не ўтварае самастойнага складу, таму й завецца - у нескладовае.

Ужываньне літары ў ёсьць адною з асноўных адметнасьцяў беларускае мовы, якою нельга грэбаваць.

?20. Змены зычных. Аглушэнне звонкiх зычных на канцы слоў.

21. Асiмiляцыя. Дысiмiляцыя.

Фанетычнымі працэсамі называюць змены гукаў у межах фанетычнага слова пад уздзеяннем суседніх гукаў або агульных умоў вымаўлення: уплыў пачатку або канца слова, націску, тыпу склада.

Фанетычныя змены, што ўзнікаюць пад уплывам суседніх гукаў у маўленчай плыні, называюцца камбінаторнымі зменамі. Асноўнымі іх відамі з’яўляюцца асіміляцыя, дысіміляцыя. Галоўнай прычынай камбінаторных змен гукаў можна назваць артыкуляцыйную звязнасць гукаў, асабліва суседніх: рэкурсія (канец артыкуляцыі) папярэдняга гука ўзаемадзейнічае з экскурсіяй (пачаткам артыкуляцыі) наступнага. У выніку гэтага адбываюцца якасныя змены, калі артыкуляцыя, характэрная толькі для аднаго з гукаў, распаўсюджваецца і на іншыя.

У залежнасці ад напрамку ўплыву гукаў адрозніваюць камбінаторныя змены прагрэсіўныя і рэгрэсіўныя. Пры рэгрэсіўных зменах назіраецца ўплыў наступнага гука на папярэдні (•←•). Гэта найбольш пашыраны від зменаў у сучаснай беларускай мове. Прагрэсіўныя змены заключаюцца ва ўздзеянні папярэдняга гука на наступны (•→•).

Усе камбінаторныя змены гукаў могуць быць кантактнымі і дыстактнымі. Кантактныя змены адбываюцца паміж суседнімі гукамі, якія знаходзяцца побач, а дыстактныя змены – у межах аднаго фанетычнага слова паміж гукамі, аддаленымі адзін ад аднаго.

Асіміляцыя (ад лац. assimilatio – прыпадабненне) – гэта прыпадабненне гукаў аднаго класа (зычных да зычных або галосных да галосных) у межах фанетычнага слова. Асноўнай прычынай узнікнення асіміляцыі з’яўляецца артыкуляцыйная звязнасць гукаў. Асіміляцыя можа быць поўнай і няпоўнай. Пры поўнай асіміляцыі адзін гук цалкам, па ўсіх прыметах прыпадабняецца да другога гука. Напрыклад, сшытак [ш:ытак], смяешся [с'м'∙а∙j∙э∙с':∙а], дакладчык [даклач:ык]. Як бачна з прыкладаў, поўная асіміляцыя характэрна для шыпячых і свісцячых, выбухных і афрыкат, калі яны знаходзяцца побач.

Пры няпоўнай асіміляцыі адзін гук прыпадабняецца да другога толькі па пэўных прыметах (прымеце), але адрозненне паміж гукамі захоўваецца: кніжка [кн'∙ішка], песня [п'∙э∙с'н'∙а]. У першым прыкладзе асіміляцыя адбываецца па глухасці, а ў другім – па мяккасці.

Для беларускай мовы найчасцей характэрна кантактная рэгрэсіўная асіміляцыя зычных па звонкасці-глухасці (лыжка [лышка], лічба [л'∙іžба]), мяккасці (смех [с'м'∙эх]), асіміляцыя шыпячых і свісцячых (пытаешся [пыта∙j∙э∙с':∙а], сшыць [ш:ы∙ц']), выбухных і афрыкат (лѐтчык [л'∙оч:ык], выкладчык [выклач:ык]).

Прагрэсіўная асіміляцыя ў сучаснай беларускай мове вельмі рэдкая. Напрыклад, утварэнне падоўжаных зычных: калоссе з былога калосьйе.

Дыстактная асіміляцыя характэрна ў асноўным для дыялектнай мовы і не з’яўляецца нарматыўнай: хулюган [х˚у∙л'˚∙уhан] замест хуліган [х˚у∙л'∙іhан], дзе другі гук [у] узнік у выніку асіміляцыі [і] да папярэдняга [у], паміж якімі ѐсць гук [л'].

Дысіміляцыя (ад лац. dissimilis – распадабненне) – гэта распадабненне двух або больш гукаў па якой-небудзь прымеце. Вельмі часта дысімілююцца гукі, аддаленыя адзін ад аднаго. У выніку дыстактнай рэгрэсіўнай асіміляцыі ўзніклі некаторыя літаратурныя словы: калідор ад фр. corridor. Але ў большасці выпадкаў дысіміляцыя характэрна для дыялектнай мовы і не з’яўляецца літаратурнай нормай: транвай замест трамвай, бонба замест бомба (кантактная рэгрэсіўная дысіміляцыя зычных), грэгарыянскі замест грыгарыянскі, прызідэнт замест прэзідэнт (дыстактная рэгрэсіўная дысіміляцыя галосных).