29. Тыпалогія трапез у традыцыйнай культуры харчавання.

Трапеза ўяўляе сабой спажыванне некалькiх страў у пэўнай паслядоўнасцi, уключаючы напоi. Асноўную функцыянальную нагрузку выконваюць штодзенныя трапезы. Яны ўтвараюць ядро ўсей сiстэмы харчавання этнасу. Святочна-абрадавая трапеза с самага пачатку ўзнiкла як “апазiцыя” штодзеннай. Для свят заўседы было характэрна ўжыванне больш багатай i разнастайнай ежы. У залежнасцi ад часу прыему ежы можна вылучыць ранiшнiя, дзенныя, вячэрнiя трапезы, у залежнасцi ад месца прыему - хатнiя, палявыя, грамадскiя, трапезы ў часцях. Этнаграфiчныя матэрыялы сведчаць, што для беларускай народнай кулiнарыi ў XIX - пачатку XX ст. ст. характэрны чатыры штодзенныя трапезы: снеданне (сняданак), абед, палудзень (падвячорак) i вячэра. Паказчыкам часу для кожнай трапезы, калi збiралася ўся сям’я або большая яе частка, у кожнай сям’i i ў весцы ў цэлым былi: завядзеная традыцыя (“а так дзяды нашы рабiлi”), месцазнаходжанне сонца на небе, вясновы хранометр у вобразе пеўня. Час i ход трапезы мянялiся ў перыяд выканання палявых работ, а таксама значна адрознiвалiся зiмой i летам. Акрамя свайго непасрэднага прызначэння - задавальнення чалавечага арганiзма ў ежы - трапеза выконвае i iнщыя функцыя. Адна з iх - дыдактычная, звязаная з традыцыямi народнай педагогiкi. Менавiта за сталом, калi збiраюцца ўсе члены сям’i, перадаецца ад старэйшага пакалення малодшаму набыты вопыт, пэўныя веды, сямейныя традыцыi, засвойваюцца нормы маралi i правiлы паводзiн. Ад штодзенных карэнным чынам адрознiвалiся святочна-абрадавыя трапезы. Сярод iх можна вылучыць: - трапезы звязаныя са святамi i абрадамi каляндарнага цыклу (калядныя, вялiкоднае i г. д.). - трапезы звязаныя са святамi i абрадамi сямейнага цыклу (вясельнiк, радзiнныя, памiнальныя). Для каляднай абраднасцi харктэрныя тры абрадавыя трапезы (куццi): посная (вялiкая) - перад першым днем свята; багатая (тоўстая, шчодрая) - перад Новым годам i посная (галдодная, вадзяная) - перад Водахрышчам. Асноўнай стравай на каляднай вячэры была куцця. Яна адыгрывала сiмвалiчную ролю. Куцця варылася з цэлых зярнят i была сiмвалам несмяротнасцi, вечнасцi жыцця. Галоўнае месца на вялiкодным стале займалi кулiчы i пафарбаваныя яйкi. Яйка было ўвасабленнем пачатку жыцця, працягвання роду, абнаўлення прыроды. Асноўная функцыя трапез, звязаных са святамi каляндарнага цыкла, - камунiкатыўная, гэта значыць функцыя аб’яднання людзей у тым цi iншым абрадзе. Асноўным абрадавым печывам на вясельным стале быў каравай, або вясельны пiрог. Абрадавай стравай на хрэсьбiнах была бабiна каша. Памiнальныя трапезы ўтвараюць дзве групы. Першую складаюць тыя, што адбывалiся ў дзень пахавання, на трэцi, зрэдку - шосты, дзевяты, саракавы дзень, праз паўгода i год пасля смерцi чалавека i насiлi ў асноўным сямейны характар. Абавязковай была спецыяльная абрадавая страва - канун (канон), колiва (полiва, колыва), куцця, сыта, клецкi. Другую групу складаюць памiнальныя трапезы ў адпаведнасцi з народным каляндаром. Адбывалiся яны некалькi разоў у год: вясной (радаўнiца, Наўскi Вялiкдзень), летам (траецкiя дзяды), восенню (змiтраўскiя, асенiны), зiмой (масленiчныя дзяды).