28. Стравы ў сістэме харчавання беларускага этнасу.

У структуры народнай кулiнарыi важнае месца займаюць стравы. Яны найбольш хутка i адчувальна рэагуюць на змены ў гiстарычным i сацыяльна-эканамiчным развiццi. Структура ж самiх страў залежыць ад кампанентаў, якiя пастаўляе мясцовая гаспадарка, а гаспадарка беларусаў насiла пераважна земляробчы характар. Аснову яе складала вытворчасць зернавых. Археалагiчныя матэрыялы сведчаць, што ўжо ў XI - XIII ст. ст. на тэрыторыi Беларусi вырошчвалi жыта, пшанiцу, ячмень, авес, проса, грэчку. Значнае месца сярод прадуктаў харчавання насельнiцтва Беларусi ў XIX - пачатку XX ст. ст. займала агароднiна - капуста, буракi, морква, рэпа, цыбуля, часнок, хрэн. У XIX ст. беларусы сталi ўжываць у ежу бульбу. Пэўную долю ў харчаваннi беларусаў займалi прадукты жывелагадоулi. Больш за ўсе спажывалi свiнiну, а ў заходнiх рэгiенах Беларусi - баранiну. Значным дапаўненнем да асноўных харчовых прадуктаў, якiя здабывалiся ў вынiку заняткаў земляробствам i жывелагадоўляй, былi прадукты збiральнiцтва, пчалярства, рыбалоўства i паляўнiцтва. У залежнасцi ад састаўляючых кампанентаў выдзяляюць звычайна наступныя групы страў - мучныя, рыбныя, стравы з яек. Асобную групу складаюць напоi. Аналiз страў традыцыйнай культуры харчавання беларусаў паказвае, што большасць з iх былi раслiннага паходжання, мучныя. Самым распаўсюджаным прадуктам быў жытнi печаны хлеб. Акрамя чыстага хлеба, у баларусаў вядомы таксама градовы, пушны, паловы, бульбяны, мякiнны. Градовы хлеб, або градоўка, выпякаўся з непрасеянай жытняй мукi. Калi жыта зусiм не прасейвалася, а толькi пасля малацьбы выкiдалiся дробная салома, пустыя каласы, смецце, то мука з такога жыта iшла на прыгатаванне мушнога хлеба. Пловы хлеб выпякалi з двух палавiн, адной з якiх было жыта, а другой - ячмень, авес, грэчка, пшанiца, узятыя паасобку або змешаныя ў пэўных долях. У гады дрэннага ўраджая збожавых выпякалi бульбяны хлеб, якi складаўся з жытняй мукi i тоўчаной або на тарцы перацертай сырой абабранай бульбы. Хлеб, якi спецыяльна выпякаўся для - якой небудзь урачыстасцi, называўся караваем. Апрача хлеба, з таго ж цеста, замешанага i падышоўшага, пяклi лапуны, сачнi, ляпнi. З ледзь укiсшага цеста гатавалi драгоны, лодкi, крывянiкi. Шырока распаўсюджанымi былi блiны, мучныя вырабы ў выглядзе кольцаў, якiя гатавалi з варонага цеста, называлiся абаронкамi. З аўсянай мукi гатавалi кiсель. З розных вiдаў мукi гатавалi баўтуху i калатуху. З аўса рабiлi талакно. Улюбленай мучной стравай была саладуха, якую звычайна ўжывалi ў час посту. Адной з распаўсюджаных страў была зацiрка. Для беларускай народнай кулiнарыi характэрны мучныя вырабы, вядомыя пад назвай клецкi. Традыцыйнай стравай беларусаў быў кулеш. З аўсянай або грэцкай мукi гатавалi камы. Па тэхналогii прыгатавання блiзкой да саладухi была кулага, але для прыгатавання апошняй выкарыстоўвалi ягады. Ва ўсходнiх раенах Палесся з мукi пяклi лазанкi, цыганкi i iнш. Крупяныя стравы. Найбольш пашыранай была каша. Яе варылi з грэцкiх, ячных, прасяных, аўсяных i жытнiх круп. З круп гатавалi таксама крупеню або крупнiк - крупяны суп. Крупяныя стравы (груца, гушча, куцця) мелi шырокае абрадавае прызначэнне. З агароднiных страў вядомы былi “капуста”, “буракi”, “бацвiнне”, “халаднiк”, суп з морквы i бручкi. З другой паловы XIX ст. адным з асноўных прадуктаў харчавання становiцца бульба. Найбольш ужываемай была вароная неабабраная бульба (бульба ў мундзiрах). З таркаваннай масы гатавалi дранiкi, галушкi, бабку, клецкi, бульбяныя блiны. З мясных прадуктаў i страў вядома -сала, каўбасы, кумпякi, верашчага, студзень, пячыста i iнш. З малака рабiлiся сыры, тварог, смятана, масла. Рыбу варылi, смажылi , вялiлi на сонцы, марынавалi i салiлi. У памiнальныя днi i ў днi пасту гатавалi рыбны студзень. Абавязкова была рыба на куццю , асблiва (селядцы). Сярод напояў найбольш распаўсюджаным быў хлебны квас. Гатавалi квас таксама з бярозавага соку (бяразавiцу), квас з груш, яблык. З сушаных яблык i груш - дзiчак варылi ўзвар. Здаўна на Беларусi варылi мядуху, якая вядома пад назвай мядавуха, медунiца. Да старажытных напояў належыць пiва.