43. Гаспадарчыя заняткі беларусаў. Земляробства.

Аснову гаспадарчага жыцця беларусаў, як i суседнiх славянскiх народаў, з даўнiх часоў складала земляробства, якое арганiчна спалучалася з жывелагадоўляй i прамысловымi заняткамi ў паўсядзеннай дзейнасцi. Стан земляробства, яго прадукцыйнасць непасрэдна адбiвалiся на кармавой базе жывелагадоўлi. У сваю чаргу жывелагадоўля забяспечвала земляробчую гаспадарку цяглавай рабочай сiлай. Структура земляробства ў беларусаў iстотна не змянялася на працягу многiх стагоддзяў. Асноўнае месца ў земляробстве займалi збожавыя культуры. Пачынаючы з XI ст. асноўнай культурай было азiмае жыта. У канцы XVIII - першай паловы XIX стагодзяў пад жытам было занята каля паловы ўсей ворыўнай зямлi. Значную ўдзельную вагу сярод збожавых займаў i авес, якi шырока ўжываўся не толькi ў ежу, але i як фуражная культура. Амаль паўсюдна ў агародах вырошчвалi капусту, буракi, рэпу, моркву, агуркi, цыбулю, часнок. З XVIII ст. пачала распаўсюджвацца культура бульбы, якая ў канцы XIX - пачатку XX ст. стала “другiм хлебам” для беларускага селянiна i стала адным з асноўных кампанентаў у шматлiкiя паўсядзенныя стравы. З канца XIX ст. важнае месца ў севазваротах набываюць кармавыя травы. Беларусам здаўна былi вядомы i фруктовыя дрэвы - яблынi, грушы, вiшнi, слiвы, а таксама пладоваягадныя - парэчкi, малiна, агрэст i iнш. Дагледжаныя сады ў XIX ст. былi часцей за ўсе ў шляхецкiх фальварак i маёнтках. Характар земляробства, яго спецыялiзацыя i эфектыўнасць у значнай ступенi былi абумоўлены мясцовымi экалагiчнымi ўмовамi, з улiкам якiх беларускiя сяляне практыкавалi тыя цi iншыя спосабы апрацоўкi глебы, сiстэмы земляробства i адпавядаючыя iм больш аптымальныя канструкцыi сельскагаспадарчых прылад. У Беларусi былi шырока вядома некалькi асноўных сiстэм земляробства: падсечна-ягнявое (ляднае), абложнае (ялавiннае), трохполле i шматполле. Кожная з iх мела ў сваю чаргу прыватныя варыянты i мясцовыя асаблiвасцi, звязаныя з размеркаваннем пасяўных плошчаў, чаргаваннем пасеваў, прыемамi апрацоўкi глебы i iнш. Да канца XIX ст. у Беларусi склалася некалькi аграрных раенаў з уласцiвымi iм асаблiвасцямi спецылiзацыi, структурай паляўнiчых плошчаў, узроўнем агратэхнiкi, працоўнымi традыцыямi, навыкамi, звычаямi i абрадамi. Найбольш заселенай i засвоенай пад земляробства была сярэдняя паласа Беларусi, у прыватнасцi лесавыя раўнiны Панямоння, Цэнтральнай Беларусi i левабярэжжа Дняпра. Менш спрыяльнымi былi ўмовы для земляробства на Поўначы Беларусi. На тэрыторыi Палесся земляробства мела сваю спецыфiку, якая значнай ступенi адлюстроўвала характар прыстасавання мясцовых жыхароў да акаляючага асяродзя. У цэлым яно не адыгравала той важнай ролi, як у другiх рэгiенах Беларусi. Абмежаваныя памеры ворыўных зямель, нязручныя ўмовы iх апрацоўкi, вялiзныя масiвы забалочаных зямель i месных сервiтутаў прыкметна павышалi ролю жывелагадоўлi i розных здабытных промыслаў.