3.4.1. Trawienie składników pokarmowych w jelicie cienkim. Wchłanianie substancji pokarmowych.

W jelicie cienkim odbywa się trawienie białek, cukrów i tłuszczów. Proces ten odbywa się dzięki obecności w jelicie enzymów zawartych w soku trzustkowym i soku jelitowym. Sok trzustkowy ma odczyn silnie zasadowy. Zawiera on:

1. endopeptydazy: trypsynogen i chymotrypsynogen – są to nieaktywne formy enzymów, które w dwunastnicy ulegają aktywacji. Aktywacja trypsynogenu do trypsyny zostaje zapoczątkowana przez enterokinazę wydzielaną przez błonę śluzową dwunastnicy. Chymotrypsynogen jest aktywowany do chymotrypsyny przez trypsynę (rys. XX);

2. egzopeptydazy: aminopeptydazy i karboksypeptydazy;

3. amylazę trzustkową (α-amylazę);

4. lipazę trzustkową;

5. nukleazy.

Rys.XX. Schemat przedstawiający mechanizm aktywacji trypsynogenu i chymotrypsynogenu w dwunastnicy

Sok jelitowy ma odczyn zasadowy. Zawiera:

1. aminopeptydazy;

2. amylazę jelitową;

3. glikozydazy: maltazę, sacharazę, laktazę;

4. lipazę jelitową;

5. nukleazy – rozkładają kwasy nukleinowe do elementów nukleotydów.

Amylaza jelitowa i trzustkowa rozkładają łańcuchy cukrów na co raz krótsze dekstryny i maltozę. Maltoza jest rozkładana przez maltazę do glukozy. Dostarczane z pokarmem dwucukry sacharoza oraz laktoza są rozkładane odpowiednio przez sacharazę oraz laktazę. Sacharaza rozkłada sacharozę na glukozę i fruktozę. Laktaza rozkłada laktozę na glukozę i galaktozę.

Ryc. XX. Schemat trawienia cukrów, białek i tłuszczów w przewodzie pokarmowym człowieka

Tłuszcze są w jelicie cienkim hydrolizowane do glicerolu i kwasów tłuszczowych przez lipazę trzustkową i lipazę jelitową. Do sprawnego przebiegu trawienia tłuszczów konieczna jest żółć produkowana przez wątrobę. Żółć nie jest enzymem. Zawiera miedzy innymi kwasy żółciowe, które emulgują tłuszcze. Emulgacja to proces, który polega na rozbijaniu dużych kropel tłuszczu na liczne drobniejsze kropelki tworzące w środowisku wodnym emulsję. Proces emulgacji zwiększa powierzchnię działania dostępną dla lipazy.

Białka są w jelicie cienkim hydrolizowane przez endopeptydazy (trypsynę i chymotrypsynę) oraz egzopeptydazy (ryc. XXX). Produktami działania endopeptydaz są oligopeptydy, trójpeptydy i dipeptydy. Produktami działania egzopeptydaz są wolne aminokwasy.

W jelicie cienkim odbywa się wchłanianie ostatecznych produktów trawienia tłuszczów, cukrów i białek do włosowatych naczyń krwionośnych i limfatycznych, które występują w kosmkach jelitowych. Do krwi wchłaniane są aminokwasy i cukry proste. Do limfy wchłaniane są glicerol i kwasy tłuszczowe.

3.5. Jelito grube

Długość jelita grubego wynosi od 1,3 do 1,5 metra. Jelito grube dzieli się na:

1. jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym;

2. okrężnicę;

3. odbytnicę.

Jelito grube łączy się z jelitem cienkim w miejscu położonym około 7 cm powyżej ślepego końca jelita grubego. Występuje tam zastawka krętniczo-kątnicza, która zapobiega cofaniu się treści pokarmowej do jelita cienkiego. Krótki, dolny odcinek leżący poniżej tego miejsca to jelito ślepe (kątnica). Podstawa jelita ślepego uwypukla się tworząc wyrostek robaczkowy. Jest to ślepo zakończona cewka, która u człowieka jest uważana za narząd szczątkowy. Powyżej ujścia jelita cienkiego, za zastawką krętniczo-kątniczą zaczyna się okrężnica. To zasadnicza część jelita grubego otaczająca wnętrze jamy brzusznej. Okrężnica dzieli się na:

1. okrężnicę wstępującą;

2. okrężnicę poprzeczną;

3. okrężnicę zstępującą;

4. okrężnicę esowatą – esicę.

Na wewnętrznej powierzchni jelita grubego występują liczne kieszonkowate wypuklenia pokryte tkanką tłuszczową. Zwiększają one powierzchnię chłonną jelita. Wzdłuż jelita grubego biegną trzy podłużne taśmy mięśniowe, które zapobiegają nadmiernemu rozciąganiu jelita. Otwór końcowy jelita grubego nazywa się odbyt.

Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy kosmków jelitowych. Nie zawiera też gruczołów wydzielających enzymy trawienne. W jelicie grubym nie zachodzi trawienie pokarmów. Zachodzi tu wchłaniania wody, soli mineralnych i witamin. W jelicie grubym wchłaniane jest około 95% wody przyjętej z pokarmem. Zbyt szybkie przesuwanie się treści pokarmowej przez jelito grube powoduje jej niedostateczne odwodnienie i zaburzenie nazywane biegunką. Zbyt długie pozostawanie treści pokarmowej w jelicie grubym powoduje jej nadmierne odwodnienie i zaburzenie nazywane obstrukcją (zaparciem).

Nie strawione resztki pokarmu są pożywką dla bakterii jelitowych. Są to bytujące w jelicie bakterie symbiotyczne, które produkują witaminy z grupy B ( głównie B₁₂) oraz witaminy K i H.

W jelicie grubym następuje również formowanie kału, który jest następnie wydalany przez odbyt. Proces ten nazywamy defekacją lub wypróżnianiem.