3. Budowa I czynności układu pokarmowego

Przewód pokarmowy budują narządy (rys. XX):

1. jama ustna;

2. gardło;

3. przełyk;

4. żołądek;

5. jelito cienkie;

6. jelito grube zakończone otworem odbytowym.

Z przewodem pokarmowym łącza się gruczoły trawienne: ślinianki, wątroba, trzustka.

Rys. XX. Schemat przedstawiający budowę układu pokarmowego człowieka. 1 – język, 2 –ślinianki, 3 – gardło, 4 – przełyk, 5 – żołądek, 6 – wątroba, 7 – pęcherzyk żółciowy, 8 – trzustka,, 9 – jelito cienkie, 10 – jelito grube, 12 – odbytnica.

3.1. Jama ustna

Jama ustna jest pierwszym odcinkiem przewodu pokarmowego. Rozpoczyna się szparą ustną, a kończy się cieśnią gardzieli – otworem łączącym jamę ustną z gardłem. W jamie ustnej wyróżniamy przedsionek i jamę ustną właściwą. Wnętrze jamy ustnej wyściela błona śluzowa zbudowana z nabłonka wielowarstwowego płaskiego nierogowaciejącego. W jamie ustnej znajdują się:

1) zęby;

2) język;

3) ślinianki (gruczoły ślinowe).

Zęby. Uzębienie człowieka jest:

1. heterodontyczne – oznacza to, że zęby różnią się miedzy sobą kształtem, wielkością i funkcją. W uzębieniu człowieka wyróżniamy siekacze (zęby sieczne), kły, zęby trzonowe oraz zęby przedtrzonowe (rys. XX);

2. dwupokoleniowe u człowieka występuje 20 zębów mlecznych raz 32 zęby stałe. Uzębienie mleczne pojawia się jako pierwsze u dzieci. Między 6-10 rokiem życia zostaje wymienione na uzębienie stałe. W uzębieniu mlecznym brak jest zębów przedtrzonowych oraz ostatnich zębów trzonowych (rys. XX).

Rys. .XX. Schemat przedstawiający wzór uzębienia mlecznego i stałego człowieka: S – zęby sieczne (siekacze), K – kły, P – zęby przedtrzonowe, T – zęby trzonowe.

Zęby są osadzone w zębodołach. Tworzą z kością połączenie ścisłe typu więzozrost. Pomiędzy zębem a kością szczękową występuje tkanka łączna tzw. ozębna.

Rys. XX. Schemat przedstawiający budowę zęba: korona zęba (A), szyjka zęba (B), korzenie zęba (C). 1 – szkliwo, 2 – zębina, 3 – dziąsło, 4 – ozębna, 5 – kostniwo,6 – komora zębowa wypełniona miazgą, 7 – kanał korzenia, 8 – otwór szczytowy zęba

W budowie zęba wyróżnia się: koronę, szyjkę oraz korzeń lub korzenie zęba (rys. XX). Korona zęba jest to część zęba wystająca ponad dziąsło. Jest pokryta szkliwem. Korzeń zęba znajduje się w zębodole i jest pokryty kostniwem. Zęby sieczne, kły i zęby przedtrzonowe są zwykle zębami jednokorzeniowymi (z wyjątkiem zębów przedtrzonowych górnego łuku zębowego). Zęby trzonowe dolne są zębami dwukorzeniowymi, a zęby trzonowe górne są zębami trójkorzeniowymi. Pod szkliwem i kostniwem w zębie występuje zębina. Otacza ona przestrzeń wewnątrz zęba nazywaną jamą zęba. Jama zęba dzieli się na komorę zęba oraz kanał korzenia zęba. Kanał korzenia zęba jest zakończony otworem szczytowym zęba. Wewnątrz komory zęba występuje miazga zęba zbudowana silnie ukrwionej i unerwionej tkanki łącznej wiotkiej.

Najczęstszą chorobą zębów jest próchnica. Przyczyną próchnicy jest niewłaściwa higiena jamy ustnej. Na resztkach pokarmu, które pozostają na zębach rozwijają się bakterie, które przekształcają cukry w kwasy organiczne. Kwasy te niszczą szkliwo. Powstają tzw. ubytki, które prowadzą do rozwoju stanu zapalnego miazgi odczuwanego jako ból.

Język. Język wypełnia prawie całą jamę ustną. Jest zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej szkieletowej. Jest pokryty błoną śluzową. W budowie języka wyróżniamy: nasadę, trzon i koniec. W błonie śluzowej grzbietu języka znajdują się cztery rodzaje brodawek językowych. Są to brodawki: nitkowate, okolone, liściaste, grzybowate. Brodawki grzybowate, okolone i liściaste zawierają kubki smakowe, które pozwalają rozróżnić cztery podstawowe smaki: kwaśny, słodki, słony i gorzki. Na nasadzie języka znajduje się skupienie grudek chłonnych, które tworzą migdałek językowy.

Język w organizmie człowieka pełni funkcję zmysłową, umożliwia mieszanie pokarmu i przesuwanie go w kierunku gardła, pomaga w połykaniu pokarmu. Jest także ważnym narządem mowy.

Ślinianki. W błonie śluzowej jamy ustnej występują liczne, drobne gruczoły ślinowe. Z jamą ustną łącza się także przewody wyprowadzające trzech par gruczołów ślinowych. Są to:

1) ślinianki przyuszne;

2) ślinianki podżuchwowe;

3) ślinianki podjęzykowe.

Wydzielina ślinianek – ślina ma odczyn obojętny (pH równe około 7.0). Zawiera wodę (99%), amylazę ślinową (ptialinę), lipazę ślinową, maltazę, mucyny, lizozym, laktoferynę, białka bogate w prolinę oraz sole mineralne. Gruczoły ślinowe wydzielają do jamy ustnej człowieka około 1,5 l śliny w ciągu doby.