3.5.1.4. Układ grupowy Rh. Konflikt serologiczny
U 85% ludzi rasy białej w błonie erytrocytów występuje antygen D. Krew ludzi, którzy posiadają ten antygen oznaczono symbolem Rh plus (Rh+) . U tych osób w osoczu krwi nigdy nie pojawiają się przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi D. U 15% ludzi rasy białej w błonie erytrocytów nie występuje antygen D. Krew tych ludzi oznaczono symbolem Rh minus (Rh-). U tych osób w wyniku kontaktu z antygenem D (immunizacja) w osoczu krwi pojawiają się skierowane przeciwko niemu przeciwciała anty-D (przeciwciała anty-Rh).Przetoczenie biorcy Rh- krwi dawcy Rh+ powoduje groźny dla życia odczyn hemolityczny (rozpad erytrocytów) wywołany obecnością we krwi biorcy przeciwciał anty-D (rys. 12). Krew dawcy Rh- można przetoczyć zarówno biorcy Rh- jak i biorcy Rh+ (rys. 12).
W czasie ciąży niezgodność w zakresie układu grupowego Rh pomiędzy matką a rozwijającym się w macicy płodem wywołuje zjawisko nazywane konfliktem serologicznym. Krew matki i płodu nie mieszają się ze sobą, ale pojedyncze krwinki płodu mogą dostać się do krwi matki przez uszkodzone łożysko lub podczas porodu. Kiedy do krwi Rh- matki, dostaną się krwinki Rh+ płodu w organizmie matki produkowane są przeciwciała anty-D. Jeżeli podczas kolejnej ciąży płód ma krew Rh+ przeciwciała te przenikają przez łożysko i powodują niszczenie erytrocytów dziecka (choroba hemolityczna noworodków).
Rys. 12. Schemat przedstawiający możliwość wykonania transfuzji krwi, gdy między dawcą a biorcą występuje różnica w układzie grupowym Rh
3.5.2. Limfa
Limfa powstaje z osocza krwi, które przenika z naczyń krwionośnych do tkanek. Limfa krąży w otwartym układzie naczyń limfatycznych. Składnikami limfy są między innymi: sole mineralne, drobnocząsteczkowe związki organiczne (glukoza, kwasy tłuszczowe, witaminy, aminokwasy, przeciwciała, fibrynogen). Limfa bierze udział tworzeniu odporności, ponieważ zawiera monocyty i limfocyty. Dokładny mechanizm powstawania limfy oraz jej funkcja zostanie szczegółowo omówiona w rozdziale pt. „Układ krążenia”
4. Tkanka nerwowa
Tkanka nerwowa jest zbudowana z:
wysoko wyspecjalizowanych komórek nerwowych nazywanych neuronami. Neurony uczestniczą w wytwarzaniu, przekazywaniu i odbieraniu impulsów nerwowych;
komórek glejowych budujących tzw. tkankę glejową, która dostarcza neuronom substancji odżywczych i bierze udział w ich regeneracji. Wśród komórek glejowych występują takie, które mają zdolność do ruchu i fagocytozy (mezoglej). Po zniszczeniu tkanki nerwowej usuwają uszkodzone komórki nerwowe i wypełniają powstałe przestrzenie.
4.1. Budowa neuronu
Neuron to podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna tkanki nerwowej. Zbudowany jest z ciała komórki (perikarionu), które zawiera większość cytoplazmy i organella komórkowe oraz dwóch rodzajów wypustek cytoplazmatycznych: dendrytów i aksonu. Dendryty to liczne, krótkie wypustki, które doprowadzają impulsy nerwowe do ciała komórki. Akson (neuryt) to pojedyncza, długa wypustka, która przewodzi impulsy nerwowe od ciała komórki do innych neuronów lub komórek somatycznych. Długie neuryty nazywamy włóknami nerwowymi. Większość z nich posiada na swojej powierzchni osłonkę mielinową. Osłonka mielinowa zbudowana jest głównie z tłuszczów i białek: cholesterolu i lecytyny. Wytwarzają ją komórki Schwanna (lemocyty), które należą do tkanki glejowej (rys. 13).
Rys. 13. Schemat przedstawiający budowę neuronu. 1 – perikarion, 2 – dendryty, 3 – przewężenie Ranviera, 4 – osłonka mielinowa, 5 – osłonka Schwanna, 6 – akson
Osłonka mielinowa wpływa na szybkość przewodzenia impulsów nerwowych. Ze względu na obecność osłonki mielinowej na włóknach nerwowych dzielimy je na:
rdzenne, białe – mają osłonkę mielinowa, szybko przewodzą impulsy nerwowe;
bezrdzenne, szare – nie mają osłonki mielinowej, wolno przewodzą impulsy nerwowe.
Włókna nerwowe mogą być otoczone wyłącznie przez komórki Schwanna, które tworzą osłonkę komórkową. Pomiędzy osłoniętymi fragmentami aksonu znajdują się miejsca nieosłonięte nazywane przewężeniami Ranviera.
Neurony są komórkami, które prawie całkowicie utraciły zdolność do regeneracji. Odbudowa uszkodzonych komórek trwa często wiele lat. Neurony, które budują ośrodkowy układ nerwowy w ogóle nie ulegają regeneracji.
Neurony można klasyfikować biorąc pod uwagę różne kryteria podziału. Najczęściej neurony klasyfikujemy ze względu na:
1) liczbę wypustek (rys.14):
neurony jednobiegunowe – mają perikarion i jedną wypustkę – akson;
neurony pseudojednobiegunowe – mają perikarion, od którego odchodzi jedna wypustka, która dzieli się na dendryt i akson;
neurony dwubiegunowe – dendryt i akson są umieszczone po przeciwnych stronach perikarionu;
neurony wielobiegunowe – od perikarionu odchodzi wiele dendrytów |i jeden akson.
Rys. 14. Podział neuronów ze względu na liczbę wypustek : neuron jednobiegunowy (A); neuron pseudojednobiegunowy (B); neuron dwubiegunowy (C),; neuron wielobiegunowy (D)
2) wykonywane czynności:
neurony czuciowe (sensoryczne) – przenoszą impulsy od receptorów do ośrodków nerwowych;
ruchowe (motoryczne) – przenoszą impulsy od ośrodków nerwowych do efektorów;
neurony kojarzeniowe (asocjacyjne) – znajdują się pomiędzy neuronami czuciowymi i ruchowymi.