Каспий экологиясы қандай жағдайда?

1-тапсырма. Сөздікпен жұмыс

Түйіні, мәртебесі, шиеленіс, айқыңдалып, газ өндіру, экологиялық қауіп, келіспеушіліктер, тасымалдау монополиясы, шығанақ, жағалау, бекіре, құбыр желілері.

2-тапсырма. Мәтінді оқыңыз.

Соңғы жыддар ішінде алыс-жақьн шетелдер арасында үлкеңді-кішілі дау-дамайдың орталығына айналған аймақ — Қарт Каспий өңірі. Түйіні шешілмей тұрған ең басты мәселе — Каспийдің құқықтық мәртебесі теңірегіңде.

Бір жагынан Ресей мен Иран және екінші жағынан Қазақстан, Әзірбайжан және белгілі бір дәрежедегі Түркіменстан арасындағы шиеленіс бірте-бірте айқыңдалып келеді. Егер бірінші топтағылар Каспийдің мұнайы мен газынан гөрі ондағы бекіре балығы маңыздырақ, бағалы деп есептесе, ал екінші топтағылар мұнай мен газ өндіру Каспийгеэкологиялық қауіп тендіре қоймайды деп санайды.

Каспий жағалауы мемлекеттері арасындағы пікірге келіспеушіліктермұнай жүргізу экспортының маршруттарын таңдау жөніңде де болып отыр.

Ресей мұнай мен газды тек қана өзінің аумағы арқылы тасымалдау монополиясын сақтап қалуға мүдделі және сол үшін қолынан келгеннің бәрін жасайды. Парсы шығанағында порттары бар Иран осы порттарға Әзірбайжан мен Орталық Азияның да шығуын қамтамасыз етуіне ұмтылады.Сондықтан құбыр желілерін өз аумағы арқылы жүргізуді ұсынады.

Түркия Каспий жағалауы мемлекеті болмаса да, Каспийдің мұнайы өзінің аумағы арқылы Жерорта теңізінің порттарына шығуын қалайды.АҚШ-тың да бұл аймақта тетенше маңызды мүдделері бар.

Каспий теңізі бассейнінде келемі жағынан үшінші орын алатын мұнай мен газдың қоры бар. Оның құны 4 триллион доллардан асады.

3-тапсырма. Сұрақтар көмегімен сұхбаттасыңыздар.

1. Түйіні шешілмей тұрған ең басты мәселе не?

2. Каспий байлығы мен мұнайын пайдалануда қандай бағыттар пайда болды?

3. Бірінші топ нені қымбатырақ, бағалы деп есептейді?

4. Екінші топтың ұсынысы қандай?

5. Каспий төңірегіндегі келіспеушілік тағы не туралы?

6. Каспий аймағында тағы қандай мемлекеттердің мүддесі бар?

4-тапсырма. Мына сөз тіркестерімен сөйлем құраңыздар.

Каспийдің мұнайы, газы, Каспийдің бекіре балығы, Каспийдің экологиясы, Каспийдің биологиялық жүйесі, жағалау мемлекеттері, әлемдік рынок, аумақ, аймақ.

5-тапсырма.Шын (Ш) немесе жалған (Ж) екенін анықтаңыз.

Реті	Берілген сөйлем	Шын	Жалған
1.	Түйіні шешілмей тұрған ең басты мәселе – Каспийдіңқұқықтық мәртебесі.
2.	Бірінші топтағылар Ертістің мұнайы мен газынан гөрібекіре балығы маңыздырақ өрі қымбатырақ, бағалы деп есептейді
3.	Екінші топтағылар мұнай мен газ өндіру — Каспийдің биологиялық жүйесіне экологиялық қауіп төңдіре қоймады деп санайды.
4.	Келіспеушілік — Балқаш мұнайын әлемдік рынокқа шығаруға арналған мұнай жүргізуэкспортының маршруттарын таңдау жөнінде де болып отыр
5.	Каспий теңізі бассейнінде келемі жағынан бірінші орын алатын мұнай мен газдың қоры бар.
6.	Оның құны 6 триллион доллардан асады.

6-тапсырма. Суреттер көмегімен «Каспий теңізінің құқықтық мөртебесі туралы» тақырыбына сұхбаттасыңыз.

3 - сабақ