Қазақстандағы мұнай кен орындары
1-тапсырма. Берілгенсөздердің орысша баламасын табыңыз.
Тірек сөздер: шикізат, өңдеу, тасымалдау, өндірілу, құбыр, жанар-жағармай, ұсыныстар, сазды, балшықты.
2-тапсырма. Берілген сөздермен сөзтіркестерін құрастырыңыз.
Үлгі: шикізатты сату, шикізат өңдеу, тасымалданатын шикізат.
3-тапсырма.Мәтінді оқыңыз.
М
ұнай өнеркәсібі
отын өнеркәсібіндегі жетекші рөлді
атқарады. Сонымен бірге негізгі
стратегиялық шикізат көзі болып
есептелінеді. Мұнайды өңдемей қолдана
алмайды.Одан 300 түрлі өнім алады: ең,
қажетті өнімдерінің бірі машиналарға
арналған отын (бензин, керосин)
және химия өнеркәсібіндегі
шикізаттар.
1960 жылдардың ортасында осы аймактағы Маңғыстау алабы ашылды. Ондағы Өзен,Жетібай, Қаражамбас, Қаламқас, СолтүстікБозащы, Кеңқияқ, Жаңажол, т.б. кен орындарындағы мұнайға барлау жасалды.Кейінірек алып Қарашығанак, Теңіз мұнай кен орындары ашылды.1980 жылдардың басында республикамызда үшінші алап - Оңтүстік Торғай ірі кен орны Құмкөл пайда болды.1990 жылдардың басында ең үлкен мұнай кен орны Қашағанды ашты.Мұнай қоры жағынан (4,8 млрд.т.) Қашаған дүние жүзінде бесінші орында.Қазакстаннан түрлі маркадағы мұнай өндіріледі.1970 жылдары республикамыздағы барлық мұнайды үш облыс (Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе) өндіретін, қазір 6 облыс өндіріп отыр.
Өндіріс ауданынан тұтынушыға темір жол арқылы цистернада және Каспий теңізі арқылы танкермен тасымалданады. Бірақ негізгі бөлігі құбыр арқылы тасымалданады.Диаметрі 83 см болатын құбыр жылына 10 млн тонна өткізе алады. Сонымен бірге өрт шығу қаупі құбырларда сирек болады. Қазақстандағы магистральді мұнай құбырының ұзындығы 7000 км-ден артық. Ең ірілері Атырау-Новороссийск, Атырау-Самара, Атасу- Алашаңкоу және Омск-Павлодар-Шымкент.
Мұнайды мұнай өңдейтін зауыттарда (МӨЗ) өңдейді. Мұнай өңдейтін зауыт көбінесе тұтынушыға негізделген. Қазақстанда 3 ірі мұнай өңдейтін зауыт (Атырау, Павлодар,Шымкент) және кішігірім отын жанар-жағармай зауыты Қарашығанақта жұмыс істейді.
4-тапсырма. Мәтін мазмұны бойынша абзацтарға ат таңдаңыз.
5-тапсырма. Мәтін мазмұны бойынша сұрақ жазыңыз.
Үлгі: - Мұнайдан қанша өнім алады?
6-тапсырма. Үлгі бойынша компания туралы өз ойыңызды жазыңыз.
Үлгі:«Қазмұнайгаз» Қазақстаннын, ең ірі ұлттық мұнай компаниясы. Осы компаниялардың жұмыс істеу нәтижесінде мемлекетіміздегі мұнай өнеркәсібінің даму каркыны жылдан-жылға өсу үстінде.
Мұнай мен газды ірі компаниялар өндіруде:
«Шеврон-Тексако» (Теңіз)
ҚӨБ консорциумы (Қарашығанақ)
Қытай ұлттық мұнай компаниясы (Жаңажол, Құмкөл).
7-тапсырма. Мәтінді тиісті сөздерді қойып оқыңыз.
Тиісті сөздер: есептеу, технологиялар, игерілуін, қабатта, кен, зерттелмеу,і өндіріске, құрайды.
Қазақтың әл-Фараби атындағы ұлттық университетінің PhD докторы Бақытжан Асылбеков ҚазАқпарат тілшісіне берген сұхбатында айтты.
Еліміздегі мұнай кен орындарының ........................ 2-3 есе ұлғайтуға болады. Қазір өкінішке орай, олар негізінен ескі бойынша өндіріліп жатыр. Біз математикалық ............... арқылы бірнеше ұсыныстар әзірледік. Жаңа технологияларды барлық ....... орындарына бірдей енгізуге болмайды. Мұнай сазды, балшықты орналасады. Кен орнын толық 100 пайыз игеру мүмкін емес.
АҚШ, Канада, Мексика, Ресейде оның деңгейі 70 пайызға дейін жетеді. Бізде ол 30-35 пайызды ғана ............. Жас ғалымның айтуынша, бұған кен орнындағы жер қабаттарының толық .............. мен өндіріс үдерісінде озық технологиялардың қолданылмауы себеп болуда. Шетелдік компаниялар әрдайым жаңа технологияларды алып келдік деп мәлімдегенмен, ................ байланысты ақпаратты әзірге құпия ұстауда. Шетелдіктердің басқаруындағы кен орындарының қаншалықты игеріліп жатқанын ешкім нақты айта алмайды.
Автор: Ерлік Ержанұлы