Жоғ. Қуыс вена : түзілу көзд-і , топог-сы:

V . cava superior-дың түзілуі v.cephalica et basilica-дан бұғанаасты венасы түзіледі. Алдыңғы, сыртқы, ішкі мойындырық веналары қосылып, иық-бас веналарына құяды. Vv. Brachiocephalica dextra et sinistra V . cava superior-ды түзеді. V . cava superior жоғарлаушы қолқа-ң оң ж-е сәл артқы жағында орн. Жуан 2,5 см , бірақ қысқа 5-6см сабау . Төс-ң оң жақ жиегін бойлай 1 , 2 – қабырға аралық-ң артын бойлай 3- қабырғааралыққа дейін төм.түседі . Жүрек-ң оң жақ құлақшасына келіп, оң жақ жүрекшеге құяды. Арт. қаб.сы оң өкпе арт.сы ж-е венасымен жанасады . Бұл екеуі де оны көлд.нен қиып өтеді . Оң жақ өкпе вена-ң жоғ. жиегі деңгейінде оң жақ өкпе-ң түбірі иіліп жоғ. қуыс венаға құяды.

Жүректің қабырғасының құрылысы: Жүрек қабырғасы 3 қабықтан : ішкі эндокардтан, ортаңғы миокардтан және сыртқы эпикардтан тұрады. Ішкі қабат эндотелийлі (қан және лимфа тамырларын ішінен астарлайтын жалпақ жасушалар қабаты) қабықшадан (эндокард) тұрады, ол жүректің ішкі бетін астарлап жатады. Ортаңғы қабат (миокард) көлденең- жолақты бұлшықеттен тұрады. Жүрекшелер бұлшықеттері қарынша бұлшықеттерінен дәнекер ұлпалар (тіндер) пердесімен бөлінген, осы тіндер тығыз фиброзды талшықтардан құралады — фиброзды сақина. Жүрекшелердің бұлшықетті қабаты қарыншалардың бұлшықетті қабатына қарағанда бірталай нашар жетілген, ол жүректің әр бөлігінің жасайтын қызметтерінің ерекшелігіне байланысты. Жүректің сыртқы беті сірлі қабықпен (эпикард) қапталған, ол жүрек маңы қапшығының (сөмкенің)- перикардтың, ішкі жапырағы болып табылады. Сірлі қабықтың астында аса ірі жүрек артериялары мен көктамырлары орналасқан, олар жүрек тіндерін қанмен қамтамасыз етеді, және жүректі невртендіретін (иннервация) жүйке  жасушаларының, жүйке талшықтарының көп шоғыры орналасқан.

Жүректің топографиясы:Жүрек кеуде аралығындағы ассимметриялы орналаскан. Оның көп бөлігі ортаңғы сызықтан солға карай жайғаскан, оң жағында тек оң жақ жүрекше мен қуыс веналар калады. Жүректің үзын білігі жоғарыдан төмен төмеқ оңнан солға, артынан алға карай қиғаш орналасып, бүкіл дене білігімен шамамен 40° бүрыш түзеді. Жүрек шекаралары кеуде кабырғасына проекциялануы: жүрек үшының соғуы linea mammillaris sinistra-дан 1 см ішке қарай, бесінші сол жақ кабырғааралықта сезіліп тұрады. Жүрек проекциясының жоғарғы шекарасы үшінші қабырға шеміршек-терінің жоғарғы жиегі деңгейімен өтеді. Жүректің оң жақ шекарасы төстің оң жақ жиегінен 2-3 см оңға қарай, III қабырғадан V қабырғаға дейін өтеді; төменгі шекарасы көлденең V оң жак қабырға шеміршегінен жүректің ұшына қарай, сол жақ шекарасы V қабырға шеміршегінен жүрек үшына дейін өтеді Қарыншалардан шығар тесіктер (колқа мен өкпе сабауы) III сол жақ кабырға шеміршегі деңгейінде жатады; өкпе сабауы (ostium trunci pulmonalis) осы шеміршектің чөс жағындағы үшында, қолқа (ostium aortae) төстің артқы жағында сәл оңға қарай орналасады. Жүректің қызметі: Адам мен жануарлардың қан айналу жүйесінің орталық органы; қанды артерия жүйесіне айдайды және оның веналарға қайтып оралуын қамтамасыз етеді

Жүректің қанмен қамтамасыз етілуі:Жүрек артериялары оң және сол жақ тәждік артериялары жартылай айшықты қақпақшалардың жоғарғы жиектерінен төмендеу басталады.. Оң жақ тәждік артерияның тармақтары оң жақ жүрекшені, оң жақ қарыншаның алғы қабырғасының бір бөлігі мен бүкіл артқы қабырғасық сол жақ қарьшшаның артқы қабырғасының кішкене бөлігін, жүрекшеаралық пердені, қарыншааралық перденің артқы үштен бірін, оң жақ қарыншаның емізікше бүлшықеттері мен сол жақ қарыншаның артқы емізікше бүлшықетін канмен қамтамасыз етеді. Сол жак тәждік артерия - a. coronaria sinistra - колқаның сол жақ жартылай айшықты қакпакшасының қасынан шығып, сол жақ жүрекшенің алдындағы тәждік жүлгеде орналасады. Ол өкпе сабауы мен сол жақ кішкене қүлақшаның арасында екі тармақ береді: жіңішкелеу, алдыңғы, қарыншааралық тармақ - ramus interventricularis anterior және ірілеу, сол жакты айналып өтетін тармак - ramus circumflexus. Жүректің ағзаішілік артериялары, тәждік артериялары сабаулары мен олардың ірі тармақтарынан жүректің 4 камерасына сәйкес жүрекшелер (rr. atriales) мен қүлақшалар (rr. auriculares), қарыншалар тармақтары (гг. ventriculares), перделік тармактар (rr. septalis anteriores et posteriores) шығады. Жүректің жүйкеленуі;:Жүрек бұлшықетін нервтендіретін нервтердің қүрылысы мен қызметі : 1) келетін сабаулардан; 2) экстракардиалды өрімдерден; 3) жүректің өзіндегі өрімдерден және 4) өрімдермен байланысқан түйіндік ерістерден түрады. Қызметі жағына жүрек нервтері 4 түрге бөлінеді (И.П. Павлов): баяулатушы және тездетуші, әлсіретуші және күшейтуші. Морфологиялық жағынан бүл нервтер n. vagus және truncus sympaticus күрамында келеді. Жүрекке келетін нервтер беткей және терең топтарға бөлінеді. Беткей топ өзінің жоғарғы бөлімінде үйқы және бүғанаасты артерияларына, төменгі бөлімінде - қолқа мен өкпе сабауына жанасып жатады. Негізінен кезбе нервтің тармақтарынан қүралған терең қабат кеңірдектің төменгі үштен бірінің алдыңғы бетінде орналасады

Жүректің клапандық аппаратының құрылысы: Жүректе екі қақпақша (клапан) бар: атривентрикулярлы және  айшық.  Атривентрикулярлы клапандар жүрекшелер мен қарыншалар аралығында орналасады. Жартылай айшық клапандар аортаны сол жақ қарыншадан, ал өкпе өзегін (ствол) оң қарыншадан бөліп тұрады.Жүрек қызметінің екі фазасын  бөліп көрсетуге болады: систола (жиырылу) және диастола (босаңсу). Жүрек циклінің әртүрлі фазасының ұзақтығы жүректің жиырылу жиілігіне байланысты. Жүректің жиі жиырылуы кезінде әр фазаның қызметі төмендейді, әсіресе диастоланың. Жүрекшелердің диастоласы кезінде атривентрикулярлы клапандар ашық және сәйкес тамырлардан келетін  қан олардың қуыстарын ғана толтырып қоймай, қарыншаларды да толтырады.  Жүрекшелердің систоласы кезінде қарыншалар толығымен қанмен толады. Осы кезде қанның қуыс және өкпе көктамырларына кері ағысы болмайды. Қарыншалар систоласының аяғында олардағы қысым аорта мен өкпе өзегіндегі қысымдардан үлкен болады. Бұл айшықты клапандардың ашылуына себепші болады, ал қан қарыншалардан сәйкес тамырларға ағады. Қарыншалар диастоласы кезінде олардағы қысым кенет төмендеп,  ол қанның қарыншаларға қарай кері ағуына жағдай жасайды. Сөйтіп жүрек клапандарының ашылып- жабылуы жүрек қуысындағы қысымдардың өзгеруімен байланысты

Жыныс мүшесі:құрылысы,топографиясы,қызметі Жалпы жыныс мүшелері орналасуына байланысты ішкі және сыртқ болып 2ге бөлінеді. Сыртқы жыныс мүшелері: Еркек жыныс мүшесі, Ұма. Еркек жыныс мүшесі (penis) Алдыңғы бос бөлігі – денесі (corpus penis), ұшында несеп шығаратын өзектің сыртқы тесігі – ostium uretra externa. Жоғарғы алдыңғы беті – арқалық – dorsum penis деп аталады.Басы glans penis пен аяқталады. Кеңейген және тарылған бөлігі болады Артқы бөлігі – еркек жыныс мүшесінің түбірі – radix penis – қасаға сүйегіне бекіген. Еркек жыныс мүшесінің денесі жіңішке, жиырылмалы терімен жабылған. Жоғарғы беті – қасаға терісіне, төменгі беті – ұма терісіне жалғасады.Төменгі бетінің терісінде жігі – raphe penis орналасқан.Алдыңғы бетінде жыныс мүшенің басын жабатын қатпар – бүрікбас – preputium penis түзеді. Бүрікбас ерке жыныс мүшесінің терісіне жалғасып, еркек жыныс мүшесінің мойнына бекиді.Бүрікбас + еркек жыныс мүшесінің басының төменгі жағына frenulum preputii мен байланысқан. Құрылысы: Еркек жыныс мүшесі 2 үңгірлі және кеуекті денеден тұрады.Үңгірлі дене (corpora cavernosa penis) цилиндр тәрізді, арьқы шеті ажырап қасаға сүйегіне бекитін – crura penis түзеді. 2 үңгірлі дене ақ қабықпен albuginea corporum cavernosum жабылған. Бұл үңгірлі дене аралығында septum penisti түзеді. Кеуекті дене:Артқы жағында кеңейіп bulbus penis ті түзеді.Алдыңғы шеті – қалыңдап glans penis ті түзеді. Ақ қабықпен – tunica albuginea spongiosa мен қапталған. Ұзына бойы несеп шығаратын өзек өтеді – сыртқы тесікпен аяқталад. Еркек жыныс мүшесінің үңгірлі және кеуекті денелері ақ қабықпен қапталған дәнекер тінді қолқалардан тұрады. Өзара байланысатын, эндотелимен көмкерілген ұяшықтарды шектейді. Ұяшықтар қанмен толған кездеқабырғасы жазылып, үңгірлі дене ісінеді және тығыздалады. Қызметі: 1. несеп қуықтан несепті шығару 2. Әйелдің жыныс жолына шәует жіберу.

Иық өрімінің түзілуі топаграфиясы

Иық өрімі,plexus brachialis,төрт төменгі мойын нервтерін(С5-C8) және бірінші кеуде (TH) нервісінің үлкен бөлігінен құралады;көбіне С5-ден жіңішке тармақ қосылады. Иық өрімі алдыңғы және ортаңғы сатылық бұлшықеттер аралығына бұғанақүсті шұңқырына шығып,A.subclavia-дан жоғары және артқа қарай орналасады.Одан қолтық шұңқырына баратын және А.axillaris-ті үш жуан нерв будасы пайда болады:латериалды жағынан,медиалды жағынан және артерия артынан. Иық өрімі бұғанақүсті,pars supraclavicularis және бұғанаасты,pars infraclavicularis бөліктерін ажыратады

Иық өрімінің ұзын тармақтары, нервтендіретін аймақтары.

Олардың ішінен алдыңғы тармақтарды - бүккіштер мен пронаторлар үшін nn. musculocutaneus, mcdianus et ulnaris-ті және артқы тармақтарды - жазғыштар мем супинаторлар үшін n. radialis-xi бөліп көрсетуге болады.

nn. Musculocutaneus- б.е. –тері нерві. Иық өрімінің латералды буданынан шығып, иықтың барлық алдыңғы б.е-рін m.coracobrachialis, biceps et brachialis-ті нервтендіреді. Соңғы 2 б.е.арасынан иықтың латер.жағынан шығып n.cutaneus antebrachii lateralis Деген атпен білекте созылып, оның кәрі жілік жағы терісін нервтендіреді.

N. mcdianus – орталық нерв. Медиалды және латер будалардың a.axillaris-ті алд жағынан қаусыратын 2түбір ретінде шығып,sulcus bicipitalis medialis-ке барады. Нерв шынтақ жүлгесінде беткей саусақ бүккіштер астына келіп, соңғыларымен аттас жүлгелерге, білек ортасында орналасып алақанға келеді.

N.interosseus ant- сүйекаралық жарғақта терең бүккіш б.е-ді m.pronator quadratus пен кәрі жілік-білезік буынын нервтендіреді.

N. ulnaris – шынтақ нервтері. Иық өрімінің медиалды будасынан шығып, иықтың едиалды жағынан медиалды айдаршықтың артынан өтеді. Иыққа тармақ бермейді.

N.cuaneus antibrachii medialis –те өрімнің медиалдфы будасынан шығып, қолтық шұңқырына келеді. Бұл нерв білектің шынтақ жағындағы терісін кәрі жілік-білезік буынына дейін нервтендіреді.

N.radialis – кәрі жілік нерві иық өрімі артқы будасының жалғасын құрайды. Ол иық артер-ң артынан алд жағына өтіп, тоқпан жілікті спиралды айналып, содан арттан алға қарай латер бұлшықетаралық пердені тесіп өтеді.

Иық өрімінің қысқа ж/е нерв. Тармақтары.: 1) n.dorsalis scapulae жауырынның медиалды жиегін бойлай өтеді. ол m.levator scapulae және mm.rhomboidei нервтендіреді. 2) n.thoracicus longus m.serratus anterior-дың сыртқы бетімен түсіп оны нервтендіреді. 3) n.suprascapularis incisura scapulae арқылы fossa suprospinata-ға өтеді. Mm.supra-et infraspinatus-пен иық буыны қапшығын нервтендіреді. 4) n.pectoralis medialis et lateralis mm.pectoralis major et minor-ға барады. 5) n.supclavius m.supclavius-қа барады. 6)n.supscapularis m.supscapularis, m.teres major және m.latissimus dorsi-ді нервтендіреді. жаурынның латералды жиегі бойымен m.latissimus dorsi-ге баратын тармақ n.thoracodorsalis деп аталады. 7) n.axillaris, қолтық нерві иық өрімі қысқа тармақтарының ең жуан нерві a.circumplexa humeriposterior-мен бірге foramen quadrilaterum арқылы тоқпан жіліктің хирургиялық мойнының артқы бетіне өтіп, mm.deltoideus, teres minor және иық буынына тармақ береді.

Қақпа венасының топографиясы мен салалары Топографиясы: – қақпа венасы, бауыр артериясы және ductus choledochus- пен lig. hepatoduodenale –де орналасқан жуан веналық сабау б.т. Салалары: V. portae ұйқы безінің артқы жағында көкбауыр венасы мен екі – Жоғарғы және төменгі шажырақай вена.дан құралады. Аталған іштік байламында бауыр қақпа.да өз жолында v. gastricae sinisrta et dextra және v. prepylotica- ны қабылдап бауыр паренхима.на кететін екі тармақ құрайды. V. lienalis – көкбауыр венасы көкбауыр, асқазан және ұйқы безінен қан жинап, ұйқы безінің жоғарғы жиегі бойымен аттас артерияның артынан және одан төмен орн.ып қақпа венасына барады. Vv. Mesenterica superior et inferior – жоғарғы және төменгі шажырақай веналары, аттас арт.ға сәйкес келеді. Vv. Mesenterica superior өз жолында жіңішке ішектен, соқыр іш.тен, жоғарылаған және көлденең жиек іш.тен венаны қабылдап, төменгі шажырақайға қосылады. Vv. Mesenterica inferior – ол plexus venosus rectalis- басталып өз жолында сигматәрізді тоқ іш.тің, төмендеген тоқ іш.тің және көлденең тоқ іш.тің сол жақ жартысынан салалар қосылады. Ол өздігінен жоғарғы шажырақай венасымен қосылып кетеді.

Қол артерияларынын топогр.: Қолтықартериясы ,а.axillaris қолтық шұңқұрында орналасады.Ол тікелей а.subclavia жалғасы,бұғананың төменгі жиегінен үлкен кеуде бүлшықетінің төменгі жиегіне дейін орналасады, осы тұстан қолтық артериясының жалғасы иық артериясы ,а.brachialis. проекциясы: Қолтық артериясын қолтық шұңқұрының алдыңғы қабырғасындағы үш үшбұрышқа сәйкес шартты түрде үш бөлікке бөлінеді.1.Бұғана-кеуде үшбұрышына сәйкес бөлік.Алдынан fascia clavipectoralis -бен жабылған, m.serratus anterior -дың жоғарғы тістерінде жатады. 2.кіші кеуде бұлшықеті деңгейіне сәйкес. Кеуде бұлшықеті кеуде бұлшықетінің артынан орналасып, иық өрімімен артынан, медиалды және латериалды қоршалады. 3.Кеудеасты үшбұрышы деңгейіне сәйкес. үлкен кеуде бұлшықетінің артында, жауырынасты бұлшықеті мен арқаның жалпақ бұлшықеті сіңірінде және үлкен жұмыр бұлшықетінде жатады; артерияның сыртынан құстұмсық-иық бұлшықеті орналасады.

Қол арт.тармақтары.: 1) a.thoracica superior-жоғарғы кеуде арт.сы. екі кеуде бұлшықеттерінде, ең жақын қабырғааралық б/е тармақталады; 2) a.thoracica thoracoacromialis-кеуде акромион арт,иық буынының және екі кеуде б/е қанмен қамтамасыз етеді. 3) a.thoracica lateralis-латералды кеуде арт,кеуде торының бүйір қабырғвсымен төмен түсіп сүт безі мен өзінің айналасындағы б/етерге тармақ шығарады. 4) a.supscapularis-жаурынасты арт,қолтық артериясының ірі тармағы,m.subscapularis-тің төменгі жиегіне жақын жерден басталып, осы б/е бойымен төмен түсе отырып, оған тармақтар береді. 5)а.circumflexia humeri posterior-тоқпан жіліктің артқы айналма арт., кейін foramen quadrilaterum арқылы өтіп, артқы жағынан тоқпан жіліктің зирургиялық мойнын айналып өтеді; өзі тармақтар беретін делта тәр б/етпен бүркелген. 6) a.sercumplexia humeri anterior тоқпан жіліктің алдыңғы айналма арт, алдыңғы айтылған арт.мен бір деңгейде басталып, латералды бағытта жүріп иықтың хирургиялық мойын алдынан орап өтіп, иықты қоршайтын артқы арт.мен жалғасып, б/еттермен иық буынына тармақшалар береді.