2.2. Ұйымдастыру негіздері

Пайданы (табысты ) жоспарлау кәсiп орынды басқарудың маңызды құралы. Кәсіпорын стратегиясы әдетте пайда табуға тырсатындықтан, бұл жоспар ең өзектiс болып саналады.

Пайданы жоспарлаудың алуан түрлi тәсiлдер болады, соның төртеуi не түрлі кенi тараған.

1 тиiмдiлiктi болжалдау, жұмсалған капиталдың тиiмдiлiгiн есептеу үшiн айналым капитал шамасымен жұмсалған капиталдан түскен пайда мөлшерiн (%) манин табады. Мұнда мынадай формуланы пайдалынады;

айналым қаржысы +күрделi қаржы жұмсалған капитал айналым қаржысы

------------------------------------капиталдық айналымдық коэффицентi

Жұмсалған капитал

Капитал айналымы

-------------------------------------Пайда коэффицентi

Өзiндiк құн

Пайда

--------------------------------------Тиімдiлiк коэффицентi

Айналым

Айналым------------------------пайда

----------------------------Х.--------------------капитал тиімділігi

Жұмсалған капитал------айналым

АҚШ-та формула кеннен, тiптi өнiмнiң жекелеген түрлері бойынша да қолданылады.

2 тиiмдiлiк лимитін талдау. Бұл тасмалдау графигі арқылы жоспарлы пайданың, әр капитал айналымы кезiнде шығын шамасынын аутқуу бойынша кәспорынның икемдiлiгiн көрсетуге мүмкүндiк бередi.

Есептеудiң мына формула бойнша жүргiзедi:

А= тұрақты шығындар

1.-тұрақты шығындарға%-ы

Б= тұрақты шығындар

I-өзгермелi шығындар

Жоспарлы айналым

Бұл талдауда «әлi нүктке» (шығынды жабу үшiн ең аз айналым) мен жоспарланған айналымының арасындағы «Қабыспаушылықтың» зор маңызы бар. Тек осының азғана капитал айналымын жоспарланғанда кәспорынның еркiн әрекет етуiн көрсетедi. Кәсіпорынға мұны бiлу тиiмсiздiкке «зиянға» жолбермеуге мүмкүндiк бередi.

3.Өтiмдiлiктi жабуды талдау (тиiмдiлiктi талдау вариянты) өндiрiс шығындарын осы тұрғыдан қарастырғанда кәсіпорындар ақша жұмсайтындарға бөлiнедi, әрi бұған қатысты еместер де мәселен амартизация шығындары да жатады. Ақша жұмсауға сәйкес келетiн күн қисық сызығы нүктесiн, айналым қисық сызығы нүктесiмен қилысуы, өтiмдiлiктi сақтау үшiн айналымның ең аз шамасын көрсетедi. .[5,17-бет]

4.Аз айналымды регрессифтiк болу. Аталған тәслмен капитал айналымның айлық өзгерiс жоспарлы пайданың мөлшерiн қандай шамада қандай ықпал ететiндiгiн бақылауға мүмкүндiк бередi. Аталған графикте әр бiр айдағы пайданы немесе зиянның шамасын тiркеуге болады.

2.3. Ынталандыру процестерін тиімді басқару.

Қаржы жоспарын жасау кәсіпорыдағы қаржының даму жағдайын көрсетедi. Қаржының жоспарлаудың екi түрi бар: Ұзақ мерзiмдiк және қысқа мерзiмдiк.

1.Ұзақ мерзiмдi қаржы жоспары.

А) Капиталға қажеттiлiктi анықтау-ұзақ мерзiмдiк қаржы жоспарының алғашқы қадамы. Мұның өзi кредиттердi таңдауды жүзеге асыруға, оларды алу мерзiмiн белгiлеуге және капиталдың тиiмдiлiгiне қарай өзiнде және заемға бөлуге мүмкүндiк бередi.

Капиталға қажеттiлiктi анықтау айналымдағы және негiзгi қаржылар бойынша бөлек жүргiзiледi де өндiрiстi ұлғайтуға жөндеуге, жетiлдiруге, рекансруциялауға және тиiмдi етуге қажеттi қаржы құралдары туралы статистикалық деректер болып саналады.

Қажеттi айналым қаржылардың мөлшерiмен қаржылардың жалпы суммасына және олардың айналымына байланысты. Қажеттi айналым қаржыларын ақшасын анықтау үшiн, бiр қатар тәсiлдердi пайдаланылады.

Ұқсас кәсіпорындарды байланыстарын жалғастыру. Бұл ең қарапайым тәсiл, бiрақ, бұл әрбір кәспорынның ерекшелiктерiн ескермейдi және де басқа тәсiлдер қолданғанда не беретiн бақылау үшiнғана жарамды.

Капиталдыққа қажеттiлiктi керек ететiн жекеленген факторларды талдау, басқаша айтқанда, күнделiктi пайда болатын шығындарды талдау-күнделiкті шығынды- қаржыны тұрақтандыру мерзiм (Күн есебiмен) -айналым қаржысы.

Капиталға қажеттiктi әсер ететiн жекелеген факорларды талдау, басқаша айтқанда, күнделiктi пайда болатын шығындарды талдау - күнделiктi шығындар - қажының тұрақтандыру мерзiмi (күн есебiмен) -айналым қаржысы. .[5, 27-бет]

Айналамды 100 доллар есебiнде өзiндiк құнды талдау және төлем жағын есептеу. Аталған тәсіл алдынғылардан едәуiр дәлiрек.

Мысал: Шикiзат пен материалдар 40долл

Айналымдағы басқалай шығындар 30долл

100 доллар есебiндегi шығындар

Амортизация және басқалай ақшасыз шығындар 10 долл

Барлығы 80долл

Материалдар мен шикiзаттардың қоймада тұру уақыты 30 күн

(40 күн –10 күн жеткузушiге төлем мерзiмi) 30 күн

Өндiру уақыты ол 15 күн

Дайын өнiмнiң қоймада тұру уақыт 10 күн

Сатып алушыларға төлеу мерзiмi 10 күн

Барлығы: 85күн

Айналым қаржыларына қажетiлiктi анықтаудың ақырғы формуласы

Айналым қаржыларын қажетсiну =күндiк айналым айналымды 100

-----------------------Х доллар есебiнде

10 капитал шығыны.

Б) күрделi қаржы жоспар (инвестициялық жоспары). Аталған жоспар кәсiп орндағы барлық күрделi қаржы қамтиды. Оны жасау үшiн тиiмдiлiктi және барлық күрделi қаржыны өтелуi мерзiмiн талдау қажет. Ол үшін мыналар атқарылады:

-өндiрiс шығындарын салыстырма талдау. Осы арқылы жаңа жабдықтардың шығындарын пайдаланудағы жабдықтардың шығындармен салыстырады;

-Пайдаларды салыстырмалы талдау. Мұнда жаңа есiк жабдықтар бойынша шығындармен пайдалар салыстырады

-Тиiмдiлiк анықтау. Талдау барысында жаңа жабықтардың алуға және пайдалануға қажеттi күрделi қаржылар жабдықтардан алынған қосымша табыс пен жалғастырылады;

-Өтелуiн анықтау. Мұндай жағдайда күрделi қаржы айналымының жиелiгi талданады.

Орташа жаңа жабдық үшін қажеттi

Уақыт күрделi қаржы

Өтелу мерзiмi =

Жылдық +жылдық

Амортизация пайда

В) Баланыстың өтiмдiлiгiн ұзақ мерзімге жоспарлау. Жоспарлаудың бұл түрi кәсіпорынның бiр шама ұзақ перспективадағы қаржы жағдайын көрсетедi. Оның негiзiне өткiзу жоспарымен басқа да жопарлардың деректер алынады. Басты мақсаты –өтiмдiлiктi талдаумен бақылау болып саналатын қысқа мерзiмдiк жоспардың айырмашылығы, осы тектес жоспарды жасау негiзгi қаржы принциптерін сақтауға мүмкүндiк бередi.

2. Қыска мерзiмдiк қаржы жоспары, өтiмдiлiк принципiн сақтау басқа жоспарланған шараларды өмiрге енгiзудi бiр шама шектедi. Қысқа мерзiмдiк қаржы жоспарына кәсіпорын үшiн ерекше мән бар, өйткенi ол басқа жоспарлармен қоса өтiмдiлiктi талдауға және бақылауға мүмкүндiк бередi, ал оған қойылған резрифтер өтiмдi құралдар туралы мәлiмет бередi.

Қысқа мерзiмдiк қаржы жоспары мынадай жоспарлардан тұрады :

1.Кезктi қаржы жоспарының:

айналымдағы табыс ,ағымдағы шығындар

(Шикiзат, материалдар, еңбек ақы )

Ағымдағы қызметiн ұтысы мен шығыны

2 Кәсіпорын қызметiнiң бейтарап саласындағы қаржы жоспары:

табыс (ескі жабықтарды сату т.б)

Шығын

Б ейтарап қызметтiң ұтысы мен шығыны

3.Нейселiк жоспар;

4.Күрделi қаржы болу жоспары;

5.Өтiмдiктi қамтамасыз ету жоспары.

Ол алдынғы жоспарлардың ұтысын немесе зиянын қамтиды: ұтыс пен шығының жиынтығы

Қолда бар өтiмдi құралдар

Өтiмдi құралдар резервi.

Қаржы жоспарын жасағанда қаржыландырудың бiр қатар жалпы ережесi басымдылыққа ие болады. Олар мыналар:

1.Қаржы қатынасы мерзiмдердiң принципi («Бақтың алатын ережесi»). Қаржыны пайдалану және алу белгiленген мерзiмде өтуi тиiс, яғни ұзақ мерзiмдi өтелетiн күрделi қаржы ұзақ мерзiмге беру тиiс:

2.Төлем қаблетiн принципі. Жоспарлау төлем қабiлет кез келген уақытта қамтамасыз ету тиiс;

3.Күрделi қаржының тиiмдiлiк принципi. Барлық күрделi қаржы үшiн қаржыландырудың ең арзан әдiсi таңдап алынуы тиiс. Заң капиталын сол уақытта қатыстаруға болады, егер бұл ондай қаржының тиiмдiлiгiн артыратын болса:

4.Тауекел етуiдiң Балансылану принципi. Әсiресе тауекелдiк күрделi қаржыны өз қаржысы есебiнен қаржыландыру қажетi.

5.Нарық қажетiне бейiмдеу принципi. Нарық коньюктурасын (болжамын) ескерудiң, әр ұсынылған кредитке өзiнiң тәуекелдiлiгiн ескерудiң айрықша маңызы бар;

6.Шектелу тиiмдiлiк принципi. Неғұрлым көп пайда келтiретiн күрделi қаржыны талдап алу қажет;

Батыстағы кәсіпорындардың жоспарлау жүйесiмен танысқан кезде, барлық жоспарлау кәсіпорын мақсатына беймделетiндiгiн (американдықтардың түсiндiруiн кәсіпорын философиясы), демек пайда табуды көздейтiндiгiн ескеру қажет.

Пайда дегенiмiз салықты шегерiп бастағанда қалатын таза табыс. Сондықтанда, қаржы жоспарын жасаған кезде кәсіпорынның бастысы салық жүйесiнде сондай-ақ салық ауыртпалығын кемiту мүмкүндiгiнде ескередi.

Бұл жағдай әсіресе халықааралық концерiн үшiн айрықша маңызды. Өйткенi, белгiлi бiр концерннiң кәсіпорындары әр түрлi елдерде орналасады. Түскен пайда жоспарлы түрде нақты елдерге салық шамасына қарай бөлiнедi. Демек, табыс салығы жоғары елдерде де пайда бiр шама төмен деңгейде, ал салығы шамалы елдерде, жоғары деңгейде жоспарланады. .[5,32-бет]

Тұтастай алғанда, халықаралық концернде де жоспарлау жүйесi, әр жоспарлау тапсырмалардын орындалуын бақылау бiр шама күрделi .

Оның өз кәсіпорынға қатысты қызметтiн барлық шаласын қамтиды. Компьютерлеу қажеттi мәліметердiң тезірек келуiне ықпал ете бастады. Кейбiр халықааралық концерндер әр апта сайын өз баланстарын әлемiн әр лидер орналасқан барлық филиалдары үшiн бiр мезетте жамайтын болды

1.Ұйымдастыру негiздерi еңбект мамандандыру мен болсу адамдар жұмысының өнiмдiлiгiн едәуiр артыратындығы белгiлi. Әркiм өз мiндетiн айқын түсiнiп, қоян-қолтық әрекет еткенде ғана бiрлесiп атқарған жұмыстың тиiмдi болатыны сөзсiз. Осыған орай ұйымдастыру қызметiнiң мiндетi, еңбек әрекетi элементтерi мен тауардың өзара әрекет ету тәртiбi арасындағы пропорцияны анықтау, жүйедегi әр бiр жұмыскерлердiң орнымен ролiн белгiлеу, оларды бөлiмшелермен звеноларға орналастыру, бұлардың бiрлесекен әрекетiнiң мұқият ұйымдастыру, аппараттағылардың барлығының, жекелеген қызметшiлер мен жұмыскерлердiң iс әрекетiн белгiлейтiн құжаттар әзiрлеу арқылы жоспарда көрсетiлген шаралармен өндiрiстiк процестердiң мүлiкті жүзеге асырылуын қамтамасыз етуi.

Ұйымдастыруды басқару қызмет өндiрiстi дамытудың белгiлi алты принципі бойынша құралады: а)мамандандыру б)пропорцияналдық; в) паралелдiк; г) дәлдiлiк д) ұздiксiз және; е) ырғақтылық.

Ұйымдастырудың бiрлескен iс-қимылын бейнелейдi. Бiрақтан физиалогиялық, биологиялық, психалогиялық және әлеуметтiк шектелуге байланысты адамдар өз мақсатына жету үшiн, бiрлесiп әрекет етуге мәжбүр болады, мұндай бiрлесу көп жағдайда қолайлы болуы, әрi белгiлi бiр еңбек құралында шығынды аз жұмсауды талап етуi мүмкүн.

Ұйымдастыру-бұл кәсіпорынның құрылымның құру процесi, оның өз адамдардың өз мақсатына жетуi үшiн тиiмдi жұмыс iстеуне мүмкүндiк бередi.