3.2. Шешімдерді шығару және қабылдау

Шешімдер варианттарын (баламаларын) тұжырымдау, шешімдер вариантар санынын (баламаларыны) бөлу проблемаларды шешуін ең қолайлы жолын таңдауға мүмкүндік береді. Бір варианты ғана ойластырып қою, әдете қолайлы шешімді қамтамасыз етпейді. Мұндай жағдайда болжалдау дегеніміз ұсыныс түрінде келіп түскен міндеттерді алдын ала сынма вариантта шешу. Алдын ала түскен варианты шешу әдетте міндетті тұжырымдау кезеңінде пайда болады, барлық варианттарды тиіпт алғашқында орындауға болмайтын сияқты вариантыда қарастыру керек ол үшін осыған ұқсас міндеті шешкен кезде жинақталған тәжрибен пайдалану кажет. Шешілетін варианттарды таңдау үшін сандық талдауды да эвристикалық тәсіл деп аталатындағы да қолданады.

Күрделі мәселелерді шешендік көптеген фактілер болғанда, ал шешімінің дұрыс болмауы қосымша шығынға ұшратқандықтан міндет шешуін қазіргі математикалық тәсілдерін пайдалану ұсынылады.

Маркетинг принциптер негізінде кәсіпорынды басқарудың нарықтық эканомикасына көшкен де шешім қабылдар алдына нақты жағдайға талдау жасалады да мұндайда кәсіпорынның қандай жағдайда екен анықталып, болжалдау жүргізіледі (нақты жағдайда кәсіпорын не күтеді) сыртқы орта ықпалы (ол қандай қысым көрсететі) анықталады.

Осыдан кейін маркетингтік синтез жүргізледі. Мұның мәніс мақсат ұсынуы (жағдайды түзету үшін нестеу керек) мақсаты бағалау (не басқалай емес, дәл осылай істеу керек) тек содан кейін ғана шешім қабылдау.

Шешім варианттарын ойластыру дегеніміз не?.

Біріншіден, бұл шешімінің барлық құрамдас әсіресе мақсаты мен міндетін мүмкүндігіше толық тұжырымдайды.

Екіншіден, қойылған мақсатқа жетуін негізгі бағыты жолымен амалы сондықтан қолда бар еңбек, материалдық, қаржы және басқадай ресурстар, ғылыми идеялар, жаналықтар, өнер табыстары зерттеледі әсіресе уақыт факторы ескерледі.

Үшіншіден басқарушы және басқарылатын жүйелердің әсіресе осы шешімді жүзеге асыратын кезде басқарумен байланыс арасындағы әрекеттестік пен үйлесімді ойластырады.

Төртіншіден әр вариянт бойынша әрекет натижесінің мүмкүндігін бағалады.

Пікір жинау тасіл проблема жекелеген міндеттерге жіктеледі эсперттерге қойылған проблемалар тұтастай хабарланып солардың қызмет бабына жататын жекелеген міндеттерді шешуі үшін ұсыныс енгізуді тапсырады.

Артықшылығы: эксперте қолайлы жағдайды міндетті шешумен шұғылдана алады.

Кемшілігі ұсыныс талқыланбайды, проблеманы шешу көз қарасы субьектив артықшылығы: проблемаларды шешуге мамандар мен экперттерд, соның ішінде басқа ұйымының кеңесшілерін тартуға болатындығы. [10,7-бет]

Кемшілігі: камуникацияның жоқтығы бағалау субьективтік сипатта болады.

Нарықтық эканомикаға көшкен жағдайда дербес әрекет етуге балама шешім варианттарын ойластыруға тура келеді сонымен қоса мұндай жағдайда сыртқы ортадан кауіп қатер де күшейе түсу мүмкүн сондықтанда тәуекел ету эканомикалық өмірдің ажыратылмайтын болып саналады.

А.М.Омаровтың анықтамасы бойынша –«анықтамасы бойынша тәуекел деген қауып қатер төнген жағдай да қоғамға пайдалы нәтижеге жету мақсатында әрекет ету тәуекел етудің өзіндік сипаты нәтижесін тым көп немесе шамалы болатындығы белгісіздігі. Тауекел еткенде шешу міндетін қалай орындалатындығын табысқа жетуі жетпеуін күн бұрын болжау мүмкүн емес. Тәуекел ету ең алдымен шаруашылық нақты жағдайдан ауытқығанда шығынға ұшырату қатер төнгенде және сонымен қоса пайда табу мүмкүндігі туғанда пайда болады.

Жоғары нәтижеге жетуді қамтамасыз ететін шешімінің өз де әдетте, нағыз тәуекел шешім болып саналады, сол себептенде батыл тәуекел талабы жоғары нәтижеге жетуі ниетін көздейді. Тауекелсіз зор табысқа жету мүмкүн емес.

Менежіментте батыл шешімге барғысы келмейтін басшы ұйымы үшін қауіпті оны тоқырауға ұшыратушы деп саналады. Әдетте батыл шешім қабылдаудан тайсақтайтын менеджерлер творчестволық зденіске биімсіз, шаруашылық міндеттер жүзеге асыруға қаблетсіз адамдар ретіне бағаланады.

Практикада ман шамалы деген себеп сирек болады, өзінің табиғаты жағынан олар мүмкүн болатын, демек тәуекел міндеттері. Мәлімет жетіспегенде және факторлар айқын болмаған жағдайда басшы түрліше таңдау жасауға тура келеді.

Отандық және шет елдік тәжірибелердің көрсеткендей іскерлік тәуекел ету белгілі бір принциптерге сәйкес әрекет ете білуге байланысты. Сондықтан да іскер басшылар батыл шешім қабылдаудан қорықпайды «Д.Д» компаниясынан Жеимс Берктн айтуы бойынша, оның фирмасының бірден бір қағидасы-«сіз сәтсіздікке әр қашанда дайын болуға тиіссіз.»

Тәуекел ету әр–түрлі белгілер бойныша жіктелед. Мәселен, тәукел пайда болу орнына қарай былайша бөлінеді:

А)Шаруашылықтың өзіндігін;

Б) Адамдық жеке басына байланыста

В) Табиғатта факторларна байланысты

Пайда болу себебне қарай :а) Болашақтагы б) әріптестер әрекетінің белгісіздігі в) Малиметін жеткілікті.

Шаруашылығы тарапындағы шк және сыртқы себептерден туындайтын қәуіп-қатерді зертеудің елеулі мән бар. Ар жағдайда басшы қабылдаған шешімді жүзеге ассыру нәтижесінде мүмкүн болатын тұтас пиел ұтылысты таразылайды. Мұндайда шешімді әр түрлі вариянты, параметрлерді соның ішінде болмаған сандық бағасы бойынша салыстырылады да содан кейін оның ең қолайлысы таңдап алынады.