5. Delphi бағдарламасының шартты және таңдау операторлары

Негізгі операторлар

Операторлар программаның немесе модульдің соңғы бөлімінде begіn және end түйінді сөздерінің аралығында орналастырады. Оператор дегеніміз - алгоритмді жүзеге асыру барысындағы орындалатын іс-әрекеттерді анықтайтын тілдің қарапайым сөйлемі. Операторлар жазылу ретіне қарай бірінен кейін бірі тізбектеліп орындалады. Олар бір-бірінен нүктелі үтір ( ; ) арқылы бөлініп жазылады. Іатарлар арасына не соңына жақшаға ( { } немесе (* *)) алынған немесе “//” таңбаны соңынан түсініктеме сөздер жазып отыру керек. Оларды ағылшын немесе ұлттық алфавит әріптермен жазуға рұқсат етілген. Операторлар қарапайым және құрамды болып екіге бөлінеді. Қарапайым операторлар тек бір оператордан тұрады, құрамында басқа операторлар болмайды. Жәй құрама оператор бірнеше қарапайым операторларды біріктіріп, қосымша жақша тәріздес begіn және end арнаулы сөздерінің арасына орналастырудан пайда болады. Құрама оператор басқа құрамдас операторларды құрамына енгізіліп, бір оператор тәрізді орындалады.

Қарапайым операторлар

Қарапайым операторлар тек бір оператордан тұрады, құрамында басқа операторлар болмайды. Олардың қатарына меншіктеу, көшу, процедураны шақыру операторлары жатады. Меншіктеу операторы ( := )

Меншіктеу операторы жазылған өрнектердің мәнін есептеп, оны айнымалыға теңеу үшін қолданылады. Өрнек мәнінің түрі айнымалының түріне міндетті түрде сәйкес келуі тиіс. Кейде нақты түрдегі айнымалыға бүтін санды меншіктеуге болады, ондай жағдайда бүтін сан нақты санға айналып кетеді. Меншіктеу операторының жазылу ережесі (форматы) төмендегідей болады:

<айнымалы>:=<өрнек>;

мұндағы := -меншіктеу белгісі, яғни айнымалының мәні өрнектің есептелген мәніне тең болуы тиіс.

Бағдарлама жазылғанда оның орындалу уақытын үнемдеуді қарастыру қажет.

Шартты оператор ( ІF )

Басқару операторлары программа қатарларының орындалу реттілігін өзгертеді. Олар шартты (тексерту), таңдау және цикл операторларына жіктеледі. Шартты оператор ‘’Иә’’ немесе ‘’Жоқ’’ деп жауап беруге болатын белгілі бір логикалық шартты тексереді. Егер оның нәтижесі ақиқат, яғни құптарлық болса (Иә), онда бір программалық тармақ орындалады. Тексеру нәтижесі жалған болған жағдайда (Жоқ), программаның басқа бір тармағы жұзеге асырылады. Мұнда есептің шартына байланысты тармақталу алгоритмдерінің Таңдау немесе Аттап өту мүмкіндіктерінің бірі орындалуы тиіс.

Тандау операторы ( CASE )

CASE операторы айнымалының мәнің мүмкін болатын қатарымен салыстырады және әр мәнге сәйкес әр түрлі оператоларды орындайды. ELSE сөзінің болуы міндетті емес, егер ол болмаса, яғни жәй өрнек еш бір мәнге сәйкес болмаса, онда CASE- тің End операторынан кейін тұрған оператор орындалады.

6. Delphi жұмыс терезесінің құрылымы. Объект инспекторы, қолданылу принциптері

Негізгі терезе мен компоненттер жинағы

Негізгі терезе программаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және Delphі ортасы іске қосылып тұрғанда міндетті түрде экранның жоғарғы қатарында орналасады (2-сурет).

Б ұл терезеде Delphі-дің негізгі меню жүйесі, пиктограммалық командалық батырмалары мен компоненттер палитрасы орналасады. Негізгі меню жүйесінің опциялар тақырыптарының құрамына ішкі меню кіреді.

Негізгі меню жүйесінің элементтері сол жағында ғғғ таңба қойылған арнайы панельдерде орналасады. Негізгі менюден басқа элементтерді панельдегі ғғғ таңбасы арқылы негізгі терезеден тыс экранның кез-келген жеріне жылжытуға немесе мүлдем алып тастауға болады.

Компоненттер жинағы - Delphі-дің негізгі байлығы болып табылады. Ол негізгі терeзенің оң жағында орналасып, қажетті компонентті тез табуға арналған белгілерден тұрады (3-сурет).

Компонент деп белгілі бір қасиеттерді иемденген және форма терезесінде кез-келген объектіні орналастыру мүмкіндігін туғызатын функционалды элементті айтады. Delphі ортасының компоненттері 19 топқа бөлінген, ол топтарды парақтар деп атайды. Компоненттер көмегімен программаның негізі бөлігі құрылады (терезелер, батырмалар, таңдау тізімдері және т.с.с).

Батырмалар панелі сияқты компоненттер палитрасын икемдеуге болады. Ол үшін компоненттер палитрасына кіретін кез-келген пиктограмманы тышқан тетігінің оң батырмасымен сырт еткізіп, арнайы редакторды іске қосу керек. Ашылған менюдегі Propertіes (қасиеттер) пунктін таңдағанда 4–суреттегі оң жақ терезе шығады.

Мысалы, 3-суретте көрінбейтін компоненттер арасындағы Dіalogs парағын алға жылжытсақ, бұл парақта жиі қолданылатын компоненттер орналасады. Ол үшін 4-суретте келтірілген терезеде Dіalogs пунктін тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып, Dіalogs пунктін Data Aсcess пунктінің орнына қою керек.

7. Delphi ортасында мультимедиалық қосымшалар жасау

8. Delphi-де ДҚ кестесінен мәлімен іздеу

9. Delphi-де мәліметтерді фильтрлеу.

10. Delphi-дегі тәуелді және тәуелсіз қосқыштар (Переключатели)

11. Delphi-дің деректер типі. Деректер типін түрлендіру.

12. SQL тілінің негізі

13. Standart вкладкасы компоненттері

Frame – мұрагерлік мүмкіндігі бар панель, бөлек терезе сияқты жасалады

MainMenu – бас мәзір жолағын құру және өзгерту

PopupMenu – тышқанның оң жағын басқанда шығатын контексті мәзір құру, настроить ету үшін қолданылатын компонент

Edit – мәтін теру және мәтінді оқу үшін қолданылатын компонент

14. Tbutton, TEdit, TLabel компоненттерінің қасиеттері , тағайындалуы

Tbutton компаненті обьектінің қасиеттерін өзгерту, құоу үшін қолданылады.

Тedit- мәтін енгізу үшін қолданылады.

Tlabel- бір жолдық мәтін енгізу үшін қолданылады. Tlabel-дың WordWrap қасиеті бірнеше жолдық мәтін енгізуге көмектеседі.