6.1. Шу өлшеулерінің сипаттамасы.

Шу – түрлі қарқынділіқтегі және жиіліктегі өзгеріп отыратын, өнеркәсіптік жағдайда туатын және жұмысшыларға жағымсыз әсер ететін, органдар мен жүйелерде объективті өзгеріс тудыратын дыбыстар жиынтығы.

45–тен 11000 Гц-ке дейінгі дыбыс диапазон жиілігі шудың гигиенасын бағалау да практикалық қызушылық талаптары.

Акустикалық өлшеу кезінде октаваға, жарты октаваға, октава 1/3 тең жиілік жолдарына дыбыс қысымына деңгейі анықталуы. Жоғары шекарасы төменінен 2 есе жоғары жиіліктегі диапазон октаваға қабылдануы (мысалы 40-80, 80-160 Гц т.б.).

Октаваны белгілеу үшін диапазон жиілігінен емес, орташа геометриялық жиіліктер алынады. 40-80 Гц октавасы үшін орташа геометриялық жиілік 62 Гц, 80-160 Гц үшін – 125 Гц т.б.

Дыбыс қарқындылығымен сипаттамасы және шуды өлшеуіш жүйесі қабылданған, тітіркелді мен есту қабылдануы артылуы – шкала бел немесе децибел. Осы шкала бойынша әрбір келесі қарқынділіқ деңгейдің дыбысы алдыңғысынан үлкен 10 есе. Мысалы: егер бір дыбыстың қарқынділіқ басқа деңгейден жоғары болса 10, 100, 1000 ен, ол логарифметикалық шкалада 1,2,3 бірліке көбею тура келеді. Логарифметикалық бірлік он реттік деңгей дібістің қарқынділіқ көбеюі басқа бір деңгейде көрсеткен, акустикада бел-ден (Б) аталады.

Осы шкаланың құрылуы алдынғы цифра 0 Б есту табалдырығының дібіс қарқындылық 10^-12 Вт/м² болады. 10 рет үлкенгенде (яғни 10^-11 Вт/м² дейін) дыбыс 2-есе қатты қабылданады, қарқындылығы 1 Б дейін барады.Қарқындылық 100 рет үлкенгейде, дыбыс табалдырығымен салыстырғанда (яғни 10^-10 Вт/м² дейін) дыбысы 2-есе қаттылуы алдығынан, қарақындылығы 2 Б тек болады. Осы логарифметрикалық шкаламен пайдалануы өте қолайлы: барлық есту диапазоны 13-14 Б кіреді.

Гигиеналық зерттеуде децибелл бірлікті қолданады, 10 рет кішілеу беллдан, ол минималдық дыбыс күшіне артуы келеді. Осы жағдайда қарқындылық шкаласын децибелл шкаласы (дБ) атайды.

Спектрдің сипаттама қарай шулар келесі шуға бөлінеді:

• кен жолакты, дұрыс емес спектрмен, ені бір октавадан жоғары

• тотальді, спектрінде естілетін дискретті тондары бар. Шудың тондық сипаты, бір жолақтағы шу деңгейі, көрші жолақтағы шу деңгейінен 10дб-ден аса жоғары болатын жиіліктің 1/3 октавалық жолағында өлшеу арқылы анықталады

Уақытша сипаттамасына қарай шулар бөлінеді:

• тұрақты, дыбыс деңгейі 8 сағаттын жұмыс күніне уақыт арасында өзеруі 5 дБА аспау керек

• тұрақсыз, дыбыс деңгейі 8 сағаттын жұмыс күніне уақыт арасында өзеруі 5 дБА кем емес керек

Тұрақсыз шулар келесі топқа бөлінеді:

• тербілісті, дыбыс деңгейі уақыт арасында үздіксіз өзгереді

• үзілісті, дыбыс деңгейі сатылы түрде өзгереді (5 дБА және жоғары), интервал ұзақтығы тұрақты қалады, 1 сек және 1 сек-тан жоғары болады.

• импульсты, бір және бірнеше дыбыс сигналынан тұрады, әрбірдің ұзақтығы 1 сек кем емес

Жұмыс орындарында шудың параметрлері регламентейді:

тұрақты шулар:

• дыбыс кысымының деңгейі децибел октаванда орташа геометриясың тызылығы 31,5; 63; 125; 250; 500; 1000; 2000; 4000; 8000 Гц. Шу деңгейінің өлшеуі децибелында А рұқсат етіледі.

тұрақты шулар:

• интегральды параметр – дБ А-дан дыбыс эквивалентті деңгейі, "Методические указания по проведению измерений и гигиенической оценки шумов на рабочих местах", ГОСТ "Методы измерения шума на рабочих местах" -пен аңықтайды

• дБ А-дан дыбыс максимальді деңгейі

импульсті шулар:

• дБ А-дан дыбыс эквивалентті деңгейі

• дБ А1-дан дыбыс максимальді деңгейі