5. Қорлар есебі

 Тауар - материалды қорлар - мындай түрдегі активтер:

-       сатуға арналған дайын өнім тауары, сонымен қатар жолдағы тауарлар жатады;

-       өнімділігі, жұмысы мен қызмет бітпеген;

-       шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар және олардың қосалқы бөлшектері, конструкциялар мен бөлшектер, отын, ыдыс және оған материалдар, керекті бөліктер мен басқа материалдар қорлары;

Тауар- материалды қорлар өз құнының және қолданудың таза бағасының ең кіші көрсеткіштерімен бағаланады.

Өзіндік құн. ТМҚ тұрады:

-        ТМҚ сатып алудағы шығын, оған сатып алуға кеткен жеңілдіктерді, территориядан өтуге кететін шығынды, фрахт құнын (тиеу-түсіру шығынын және жолдағы тауарды сақтандыруға кеткен транспорттық шығын) санай отырып сатып алу құны кіреді;

-        өндіруге кеткен шығын, дайын өнімді өндіруге байланысты. (төлем, есептен шығару);

-        басқа шығындар.

Тауар-материалдық қорлардың есептік жүйелері.

Периодты ТМҚ. Периодты есеп жүйесін қолданған ккезде жыл ішіндегі ТМҚ есебі жүргізілмейді. ТМҚ фактілік барын қорларды хаттау нәтижесінде анықтайды, ол периодты өткізіліп отырады. ТМҚ қолданылған өзіндік құны инвентаризация аяқталмағанша анықталмайды, өйткені жіберілген ТМҚ өзіндік құнын есептеу өрнек бойынша шығарылады.

Есептік период басындағы қалдық қосу ТМҚ түсуі алу есептік период соңындағы ТМҚ қалдығы тең жіберілген ТМҚ өзіндік құны.

ТМҚ периодты есептеу жүйесінде қазіргі уақытқа ТМҚ белгілі бір түрлерінің мөлшерін детальды жазбасының жоқ болуы негізгі кемшілігі болып саналады.оларды көбінесе көтерме-бөлшектік саудалы кәсіпорындарда, біркелкі өнімді шығаратын өндірістік кәсіпорындарда және шикізат пен материалдар ассортиментін өздерінің өндірісі үшін қолданылады.

Бұл әдіс барысында «Тауарды сатып алу» есебі қосымша ашылады. Период аяғында қорлар сальдосы қолдануға дайын ТМҚ өзіндік құнын анықтау үшін қосылады.

Әр айдың  аяғында инвентаризациялау жүргізіледі. Көптеген кәсіпорындар үзіліссіз есептің модифтіжүйесін қолданады. Бұл әдіс арқылы қорлардың мөлшерлік көрсеткіштерінің үлкеюі мен азаюы белгіленеді. Ол қордың деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Есептің үзіліссіз жүйесі. Есептің үзіліссіз жүйесінде периодты есепте қолданылатын шығынның түсуі мен шығуының уақытша есебі ТМҚ баланстық шоттарда көрсеткіштері жүргізіледі. Мұндай жағдайларда үзіліссіз есепте жүйесі қолданылмайды:

-       басқаларға сату немесе өндірістік шикізаттарға тауар сатып алу қоры сатып алу шотында емес, ТМҚ шотында дебеттеледі;

-       тасымалдау шығыны, резервті сатып алуға қайтарым және жеңілдіктер «Қорлар» есебінде көрсетіледі;

-       -өзіндік құн сатылымы әр сатуда расталады.

Үзіліссіз есеп жүйесі «ТМҚ қорлары» шоын әрдайым есептеу жүргізуге және сатылған тауарлар өзіндік құнын есептеуге мүмкіндік береді. ҚЕҮЖ 2 ТМҚ бағалауда келесі тәсілді қолдануға болады:

-       арнайы сәйкестік тәсілі;

-       орташа өлшенген құндық тәсіл;

-       бірінші тауарлар бағасы арқылы қорларды бағалау тәсілі.

Қараша айы бойынша материалды құндылықтардың мөлшері және қозғалысы туралы мәліметтер  кестеде көрсетілген.

 Кесте  - Қараша айы бойынша материалды құндылықтардың мөлшері және қозғалысы туралы мәлімет

Көрсеткіштер	Көлемі, дана	Бағасы, тңг	Сома, тңг
1.11 қалдық	1000	20	20000
Қарашада алынған 1 партия 2 партия 3 партия 4 партия	200 300 600 200	21 23 20 22	4200 335000 12000 4400
Кірістегі қорытынды	1300		27500
Қалдықпен қорытынды	2300	Орташа баға 20-65	47500
1 желтосанға қалдық	8100

 

Сәйкестіктің арнайы тәсілі ТМҚ өзіндік бірлігінің есебін болжайды. Ол көбінесе арнайы тапсырыстар мен жобалар үшін ауысымды және жасамды болып келмейді. Бұл тәсіл партия арқылы қорлар есебін құрастыру мүмкін болғанда қолданылады. Осы мысалда 8100 дана қалдығын болжамданған,  кестеде көрсетілген.

 

Кесте  - Шешуі

Ай басындағы қалдықтан	300 дана	20	6000
1 партия	100	21	2100
3 партия	300	20	6000
4 партия	200	22	4400
	8100		18500

 Осыдан ай ішіндегі шығындалған материалдар құны 281000 теңге (47500-18500).

Орташа есептелген құн тәсіл. Осы тәсілбарысында материалдық қорлар құны - ай басындағы бар қордың орташа құны және осы айда түскен ТМҚ құны.біздің мысалымызда материал бірлігінің орташа құны 20 теңге 65 тиын (475002300) болады, ай ішінде шығындалған материал 28910 теңге (2300-8100)=1400 20,65.

FIFO тәсілі - бірінші түскен тауар бағасы бойынша қорларды бағалау тәсәлә. Бұл тәсіл болжаумен негізделген, алдымен қорлардың фактілік өз құны шығындалған материалдарға енгізілуі тиіс. Ай аяғында қордың өз құны ақырғы жеткізілген тауарға сәйкес келеді, ал олардың сатылғандары бұрын жеткізілгендерге жатады.

Ай аяғында 8100 бірлік қалдық былай бағаланады: 4 партия 20022 = 4400, 3 партия 60020=12000, 2 партия 100*23=2300.

Қор шығын 1400 (18700) 47500-18700=28800 тең болады.

Қорларды бағалаудың тәсілдерін салыстыру  кестеде көрсетілді.

 Кесте  - Қорларды бағалаудың тәсілдерін салыстыру

Көрсеткіштер	Сәйкестендірудің арнайы тәсілі	Орташа құн тәсілі	FIFO тәсілі
Үлкен кіріс	30000	30000	30000
Қорлар шығыны бірлік мөлшері құны, теңге	1400 281000	1400 28910	1400 28800
Ай аяғындағы қорлардың қалдығы бірлік мөлшері құны, теңге	8100 18500	8100 18580	8100 18700
Сатудан кіріс	1000	1098	1200

 Әр тәсілдің айырмашылықтары мен кемшіліктері бар және ешқайсысы ең қолайлысы және жетік деп қарастырылмайды. Бағаның тәсілін таңдау оның Балансқа, Есепке, қаржылық нәтижелерге, салықтық есепке әсеріне байланысты болады. FIFO тәсілі көбінесе Балансты құру үшін қолайлы, себебі есептік периодтың соңында қорлардың бағасы өтпелі бағаларға жақын болады. Осылайша кәсіпорын активтеріне нақты боп көрінеді. Сонымен қатар, тәсілді таңдау кезде есептелетін салықтың көлеміне жақсы әсер етуін ескеру керек.

Кәсіпорында бағаның есептеу тәсілдерін таңдау мүмкіншілігі бар, ол жылдан жылға қолданылуы тиіс. Салмақты негіздер пайда болғанда кәсіпорын таңдалған тәсілді жылдық есепте жаңа тәсілге өзгеруінің себептерін және өзгерту жолы бойынша өзгертуге құқығы бар.

.