15.Фарміраванне савецкай грамадска-палітычнай сістэмы ў бсср у канцы

20-х – 30-я гг. XX ст. Палітычныя рэпрэсіі ў БССР

Тое, што зараз называюць савецкай грамадска-палітычнай сістэмай, яшчэ некалькі год таму называлі таталітарным рэжымам. Таталітарны рэжым звычайна звязваюць з імем Іосіфа Сталіна (яго сапраўдная фамілія – Джугашвілі), які кіраваў краінай з 1924 па 1953 гады. Аднак таталітарны рэжым пачаў складывацца ўжо ў 1921 г.

У сакавіку 1921 года адбыўся 10 з’езд РКП(б) камуністычная партыя пачала падаўляць іншадумства нават ў сваіх радах. Аднак ва ўмовах НЭП яна вымушана была мірыцца з некаторай дэмакратызацыяй грамадскага жыцця. Саветы прафсаюзы камсамол да 1927 года карысталіся яшчэ пэўнай самастойнасцю і маглі праяўляць сваю ініцыятыву. Аднак з пераходам да індустрыялізацыі і калектывізацыі камандныя метады распаўсюджваюцца на эканоміку і ўсе астатнія бакі грамадства.

З 1927 г. пачынаецца згортванне працэсаў дэмакратызацыі. Саветы, прафсаюзы, камсамол і іншыя грамадскія арганізацыі становяцца пад поўны кантроль партыі. У руках партыйных органаў канцэнтруецца ўся выканаўчая, заканадаўчая і судовая ўлада. Усталёўваецца татальны кантроль партыі за ўсімі бакамі жыцця грамадства і нават за прыватным жыццём людзей.

З сярэдзіны 20 гадоў пачынае складывацца культ асобы Сталіна. Гэты культ стаў састаўной часткай савецкай ідэалогіі. Па ўсёй краіне распаўсюдзіліся партрэты і скульптурныя выявы Сталіна. Ад паэтаў, кампазітараў, мастакоў іншых дзеячаў культуры патрабавалі напісанне твораў, якія праслаўлялі Сталіна. Акрамя таго ўся творчасць людзей культуры павінна была быць скіравана на ўхваленне савецкай рэчаіснасці, гэта асабліва не падабалася дзеячам культуры таму, што савецкую рэчаіснасць не было за што хваліць.

Для таго каб творчыя інтэлектуалы іспраўна выконвалі ідэалагічныя заказы партыі і ўрада былі створаны саюзы пісьменнікаў, кампазітараў мастакоў, журналістаў і т.п. Па за гэтымі саюзамі прадстаўнікоў гэтых прафесій не існавала. Асабовы склад гэтых саюзаў пастаянна памяншаўся за кошт рэпрэсіраваных. Напрыклад, саюз пісьменнікаў Беларусі быў утвораны ў 1934 г. але ўжо ў 1939 ён не налічваў і паловы свайго першапачатковага складу.

Ідэалагізацыя закранула і навуку, Іменна ў часы Сталіна з’явілася буржуазная гісторыя, і сацыялістычная гісторыя, буржуазная біялогія (генэтыка) і сацыялістычная біялогія (лысенкаўская селекцыя), Буржуазная матэматыка (кібернэтыка) і сацыялістычная і т. п.

Такая татальная ідэалагізацыя ў спалучэнні з калектывізацыяй і індустрыялізацыяй парадзіла многа незадаволеных якіх рэпрэсіравалі. Незадаволеным інкрымініравалі віну ў тым, што яны замежныя шпіёны, трацкісты, ці проста ворагі народа. Значная частка незадаволеных расстрэльвалася, па ўсёй тэрыторыі СССР знаходзяць зараз месцы масавых захараненняў, зробленыя ў 1930-ыя гг. Цікава, што масавае захараненне рэпрэсіраваных у 1930-ыя гг. адкрылася нават на знакамітым Куліковым полі. (Месца, дзе маскоўскі князь Дзьмітры Данскі паклаў канец мангола-татарскаму ігу).

Але рэпрэсіраваных забівалі не заўсёды. Сіламі рэпрэсіраваных нявольнікаў ГУЛАГа высякалася тайга, здабываліся карысныя выкапні, будаваліся чыгункі і капаліся каналы. Рэпрэсіраваныя былі бясплатнай рабочай сілай, якая ў значнай меры дапамагала будаваць камунізм, таму з Масквы, мясцовым аддзелам НКУС спускаліся планы па нарыхтоўцы ворагаў народа. Усе рэпрэсіраваныя падзяляліся на катэгорыі, якія я прывожу ніжэй, яны размешчаны па ўбываючай – першая самая шматлікая апошняя самая маленькая.

1. Сяляне якія адмаўляліся ўступаць у калгасы. Па Беларусі іх налічвалася каля 250 000. Па Саюзу дакладна падлічыць не магчыма але мова ідзе аб мільёнах.

2. Інтэлігенцыя незадаволеная ідэалагізацыяй. Па Беларусі каля 80 000 тыс.

3 Афіцэры чырвонай арміі асабліва тыя, што атрымалі вышэйшую адукацыю ў Расійскай імперыі.

4. Партыйныя і дзяржаўныя чыноўнікі якія праігралі барацьбу за ўладу. У Беларусі са 101 сакратара райкома партыі было рэпрэсіравана 99.

5. Прадпрымальнікі або нэпманы, якія не ўпісаліся ў індустрыялізацыю з калектывізацыяй.

6. Усе астатнія, хто не асцярожна выказаўся аб Сталіне і яго рэжыме.

Такім чынам, сталінскія рэпрэсіі абяскровілі сілы СССР знішчаліся лепшыя сяляне, творчая інтэлігенцыя, лепшыя афіцэры Чырвонай арміі, прадпрымальнікі, ды і сярод рэпрэсіраваных чыноўнікаў сустракаліся ініцыятыўныя асобы, якія не былі тупымі выканаўцамі, а мелі ўласную ініцыятыву (напрыклад, Д.Ф. Прышчэпаў). Колькасць рэпрэсіраваных цяжка падлічыць ў розных даследчыкаў яна вагаецца ад 10 да 90 мільёнаў. Асабіста я думаю, што ісціна недзе пасярэдзіне, а таму можна казаць аб 25 – 30 мільёнах. Былі выпадкі, што ў сталінскую эпоху рэпрэсіравалі цэлымі народамі, напрыклад дэпартацыі крымскіх татар, чэчэнцаў, казакаў і інш.