Отын-энергетика кешені

Мақсаты: студенттердің өз ойларын еркін жеткізуге дағдыландыру. Мамандыққа байланысты термин сөздерді меңгерту. Кәсіби сөздерді меңгеру үшін өздігінен ізденуге үйрету.Сабақ тақырыбына сай меңгерілген терминдерді өздік жұмыс барысында қолдануға төселдіру

Грамматика: Анықтауыштық тіркестер.

Мәтін алды тапсырма:

15.1. Сұрақтарды топ болып талқылаңыздар.

1. Қандай отын қорларын білесіз және отын қорының негізгі көздеріне не жатады?

2. Қазақстандағы ең ірі кен орны қай аймақ?

3. Көмірдің адамзат үшін пайдасы бар ма?

4. Қоңыр көмір қайда және қалай өндіріледі?

5. ЖЭС-да қандай көмір пайдаланылады?

15.2. Сөздерді меңгеріңіз.

сүйенеді-опирается

өнеркәсіп-промышленность

шикізат-сырье

тыңайтқыш-удобрение

синтетикалық талшық-синтетическое волокно

көлік-транспорт

15.3. Мәтінді оқып, түсінгеніңізді өз сөзіңізбен әңгімелеңіз.

Қазақстан халық шаруашылығы негізінен өз энергетика қорына сүйенеді. Барлық салалар үшін отын қорының негізгі көздері – көмір, мұнай, газ, тақтатас. Көмір – республика энергетикасының негізгі қоры. Ол фабрика, зауыт, электр стансалар, көлік, металлургияда пайдаланылады. Қазіргі кездегі өнеркәсіпте көмір- химия өнеркәсібі үшін маңызды шикізат. Кокстелетін көмірден металлургия үшін қажет кокс алған кезде азот тыңайтқыштарын, пластмасса, синтетикалық талшықтар, каучук, бояулар өндіруге жұмсалатын түрлі газдар мен қарамай қоса бөлінеді.

Жылу электр стансалары үшін калориялылығы төмен, күлі көп қоңыр көмір пайдаланылады. Оны негізінен ашық әдіспен Қарағанды және Екібастұз өңірінде өндіреді. Майкүбі және Торғай көмір аймағы да игерілуде.

Қарағанды көмір аймағы – республикадағы ең ірі көмір кен орны. Қазақстанда өндірілген көмірдің 45 пайызын осы Қарағанды аймағы береді. Бұл жердегі көмірдің геологиялық қоры 51 млрд. тонна деп есептелген.

Көмір энергиясы

15.4. Мәтінді оқыңыз, аударыңыз.

Көмір - ең арзан энергия көзі. Адамзат көмірді ұзақ жолдар бойы тек отын есебінде ғана пайдаланды, ал казіргі кезеңде көмір энергетикада және технологиялық әрі химиялық шикізат ретінде кең қолданылады.

Физикалық, химиялық және биологиялық өзгерістердің нәтижесінде жер қойнауында көмірдің бірнеші түрі (лигниттер, қоңыр және тас көмірлер) пайда болған. Олардың энергетикалық сапасы әртүрлі болады. Төменгі сапалы коңыр көмір негізінен отын, энергия көзі ретінде пайдаланылса, жоғары сапалы тас көмір металлургия химия өндірістерінде шикізат ретінде қолданылады. Қазір дүние жүзінде шойын мен болат қорыту мөлшері едәуір өсті, ал олар үшін сапалы көмір аса қажет. Қазір бұл сала үшін барлық көмір өнімінің 25%-і жұмсалып отыр. Металлургия өндірісінде көмірден жартылай кокс алу технологиясы игерілген. Көмірді ауасыз ортада 500-600 С-қа дейін қыздыру арқылы кокс, қара май, тағы басқа шикізаттар өндіріледі.

Қазіргі уақытта химия өндірісінде көмірді өңдеу арқылы 350-ден астам зат алынады. Олардың ішінде синтетикалық бензин, май түрлері, әр түрлі бояулар, пластмассалар, дәрі-дәрмектер т.б. бар.Аспирин, сульфидин, новокаин, стрептоцид сияқты дәрілермен емделетін адамдар олардың тас көмірден алынатынын білмейтін болар.

5. . Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Көмір қандай отын?

2. Көмірдің қандай түрлері бар?

3. Көмір қай өндірісте пайдаланылады?

4. Көмірден қандай дәрі –дәрмектер жасалады?